Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Funkcjonariusz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego przez kilka lat dochodził sprawiedliwości z powodu niezgodnego z prawem zwolnienia
• Gdy po wyroku sądu wrócił do służby, z której wkrótce potem znów go zwolniono ze względu na stan zdrowia, utracił wszystkie waloryzacje za czas od przejścia na emeryturę do przywrócenia do służby (ok. 3,5 tys. zł netto miesięcznie)
• W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich niemożność podjęcia służby nie powinna powodować obniżenia świadczenia emerytalno-rentowego
• Marcin Wiącek wystąpił do ministra spraw wewnętrznych i administracji oraz koordynatora służb specjalnych Tomasza Siemoniaka 

Z prośbą o interwencję w sprawie bezprawnego zwolnienia ze służby zwrócił się do RPO były funkcjonariusz ABW.

Po 27 latach służby został on w 2019 r. zwolniony na podstawie art. 60 ust. 2 pkt 5 ustawy o ABW i AW - czyli ze względu na "ważny interes służby".  Przeszedł na  emeryturę.  Na mocy prawomocnego wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 27 stycznia 2023 r. - uchylającego rozkaz personalny Szefa ABW z 9 kwietnia 2019 r. - został on przywrócony do służby od 6 kwietnia 2023 r. Po uprawomocnieniu się wyroku stosunek służbowy został reaktywowany.  30 czerwca 2023 r. funkcjonariusz został ponownie zwolniony, tym razem na podstawie art. 60 ust. 1 pkt 1 ustawy o ABW.

Wnioskodawca po wyroku WSA został przywrócony do służby; nie mógł jednak jej podjąć ze względu na stan zdrowia. W rezultacie, w momencie ponownego przejścia na emeryturę w 2023 r. wymiar emerytury został mu ustalony na podstawie uposażenia przysługującemu w momencie pierwszego, niezgodnego z prawem zwolnienia ze służby w 2019 r. Jak wskazuje wnioskodawca, spowodowało to obniżenie świadczenia emerytalnego o ok. 3,5 tys. zł netto. Przy ponownym ustaleniu prawa do świadczenia nie zostały wzięte pod uwagę waloryzacje, które otrzymywał w okresie emerytury w latach 2019-2023 r.

Prawo do waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych to jeden z istotnych elementów konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego (art. 67 ust. 1 Konstytucji RP). Prawodawca ma znaczną swobodę w wyborze metody waloryzacji w danej sytuacji gospodarczej i społecznej kraju. Przepisy nie mogą jednak prowadzić do pozbawienia prawa do waloryzacji. Interpretacja art. 5 ust. 1 ustawy, której skutkiem jest pozbawienie funkcjonariusza waloryzacji w czasie pozostawania poza służbą stanowi nieproporcjonalną ingerencję w prawo do zabezpieczenia społecznego (art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP).

W wyroku z 15 września 2009 r. Moskal przeciwko Polsce  Europejski Trybunał Praw Człowieka potwierdził, że pierwszym i najważniejszym wymogiem art. 1 protokołu nr 1 do EKPC jest zgodność z prawem ingerencji władzy publicznej w spokojne korzystanie z mienia. Przepis ten upoważnia do pozbawienia mienia jedynie "na warunkach przewidzianych przez ustawę" i  uznaje, że państwo ma prawo do kontroli sposobu korzystania z mienia przez stosowanie ustaw. Pozbawienie własności musi jednak pozostawać w interesie publicznym i realizować uprawniony cel przy użyciu środków pozostających w rozsądnej proporcji do celu. Nie jest zachowana "właściwa równowaga", gdy dana osoba ponosi indywidualny i nadmierny ciężar.

Funkcjonariusz przez blisko cztery lata dochodził sprawiedliwości z powodu niezgodnego z prawem zwolnienia z ABW. W rezultacie reaktywacji stosunku służbowego, a następnie ponownego zwolnienia, ze względu na stan zdrowia, funkcjonariusz utracił wszystkie waloryzacje, które miały miejsce od momentu ustalenia prawa do świadczenia emerytalnego w 2019 r. do  przywrócenia go do służby – ok. 3,5 tys. zł netto.

Interes publiczny przemawia za wynagrodzeniem szkody, którą zainteresowany poniósł w wyniku niezgodnego z prawem działania organu władzy publicznej (art. 77 ust. 1 Konstytucji RP). 

Niektóre pragmatyki służbowe (np. 42 ust. 4 ustawy o Policji, art. 109 ust. 5 ustawy o Służbie Ochrony Państwa, art. 46 ust 4 ustawy o Straży Granicznej) przewidują  rekompensaty w postaci świadczenia pieniężnego równego uposażeniu na stanowisku zajmowanym przed zwolnieniem, za okres pozostawania poza służbą (od 1 do 6 miesięcy). Tymczasem przepisy ustawy o ABW określają jedynie skutki uchylenia prawomocnego wyroku skazującego lub kary dyscyplinarnej. W odróżnieniu np. od pragmatyki policyjnej, ustawa o ABW nie odnosi się do skutków uchylenia prawomocnych decyzji administracyjnych o zwolnieniu ze służby. 

Powoduje to wątpliwości np. co do ustalenia momentu skutecznego zgłoszenia gotowości do służby w ABW, czy ustalenia czasu powstania prawa do uposażenia. W sprawach dotyczących uposażenia, po przywróceniu do służby organ zwykle stoi na stanowisku, że funkcjonariusz, który przed reaktywacją stał się niezdolny do służby, nie ma prawa do uposażenia z powodu przesłanki wykluczającej możliwość pełnienia służby. Pozostawanie funkcjonariusza w stosunku służbowym bez podejmowania służby nie daje mu bowiem uprawnienia do uposażenia.

Tymczasem, jak wskazuje Wojewódzki Sąd Administracyjny (wyrok z 13 czerwca 2023 r. sygn. akt II SA/Wa), niezdolność do służby w ABW takiego funkcjonariusza należy oceniać przez pryzmat przepisów pragmatycznych regulujących kwestie utraty przez funkcjonariusza zdolności do pełnienia służby.

Jeżeli dochodzi do niezgodnego z prawem zwolnienia funkcjonariusza ABW, to ustalenie wysokości jego uposażenia po przywróceniu do służby staje się kluczowe dla ustalenia wysokości jego przyszłego świadczenia emerytalnego, gdyby okazało się, że po latach bycia poza służbą nie jest już do niej zdolny. W ocenie RPO niemożność podjęcia służby nie powinna powodować obniżenia świadczenia emerytalno-rentowego. W najgorszym wypadku przepisy powinny umożliwiać zachowanie świadczenia w dotychczasowej wysokości,  z uwzględnieniem waloryzacji z  czasu pozostawania poza służbą.

Opisana sytuacja podważa zasadę zaufania obywateli do państwa, wywodzoną z zasady demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji RP).  W konsekwencji niezgodnego z prawem działania organu obywatel znalazł się bowiem w sytuacji mniej korzystnej niż byłby, gdyby godząc się na niezgodne z prawem działania, nie wystąpił do sądu.

Rzecznik  zwraca się do Ministra o zbadanie sprawy oraz odniesienie się do problemu.

WZF.7060.84.2024