Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Transseksualizm został ponownie uznany przez  MON za przesłankę dyskwalifikującą z zawodowej służby wojskowej 
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Valeri Vachev pisze w tej sprawie do sekretarza stanu w MON Cezarego Tomczyka
• Pyta m.in., w jaki sposób i na jakiej podstawie faktycznej zróżnicowane cechy płciowe (interpłciowość - „obojnactwo") oraz transpłciowość („transseksualizm") miałyby stanowić przeszkodę do pełnienia służby wojskowej
• Podkreśla, że  Światowa Organizacja Zdrowia usunęła transpłciowość, w tym transseksualizm, z listy zaburzeń psychicznych
• AKTUALIZACJA 13.06.2024: Podjęto decyzję o rozpoczęciu prac nad regulacjami dotyczącymi zmiany kategorii zdolności do czynnej służby wojskowej w grupie osób stawiających się do kwalifikacji wojskowej oraz ubiegających się o powołanie do czynnej służby wojskowej innej niż zawodowa a także żołnierzy rezerwy. Wiąże się to także z wprowadzeniem w miejsce transseksualizmu nowego pojęcia: "niezgodność płciowa" - głosi odpowiedź MON

Na mocy art. 18 ustawy z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania RPO  analizuje, monitoruje i wspiera realizację zasady równego traktowania w Polsce. Dlatego zwraca uwagę MON na kwestię dostępu do służby wojskowej osób transpłciowych.

Jednym z postulatów Rzecznika z raportu: „Sytuacja prawna osób nieheteroseksualnych i transpłciowych w Polsce. Międzynarodowy standard ochrony praw człowieka osób LGBT i stan jego przestrzegania z perspektywy RPO” była zmiana rozporządzenia MON z 24 stycznia 2018 r. ws. orzekania o zdolności do czynnej służby wojskowej oraz trybu postępowania wojskowych komisji lekarskich w tych sprawach - poprzez usunięcie transseksualizmu z listy chorób uniemożliwiających czynną służbę wojskową.

Ponadto na utrudniony dostęp do służby wojskowej osób transpłciowych Rzecznik zwracał uwagę w wystąpieniu do MON z  14 maja 2020 r. Podnosił, że 18 czerwca 2018 r. Światowa Organizacja Zdrowia opublikowała aktualizację Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych. W obecnej wersji - ICD 11 - transpłciowość, w tym transseksualizm, zostały usunięte z listy zaburzeń psychicznych. 25 maja 2019 r. Zgromadzenie Ogólne WHO jednomyślnie przyjęło nową klasyfikację, zobowiązując tym samym państwa członkowskie, w tym Polskę, do jej wdrożenia. Argumentacja z tyego wystąpienia RPO pozostaje aktualna.

Zgodnie z rozporządzeniem MON z 25 marca 2024 r. w sprawie orzekania o zdolności do służby wojskowej i trybu postępowania wojskowych komisji lekarskich w tych sprawach, które weszło w życie 28 marca 2024 r., „transseksualizm" i „obojnactwo" ponownie wymieniono jako choroby i ułomności będące podstawą do orzeczenia przez komisję kategorii „E" lub „N", oznaczających całkowitą, trwałą lub czasową niezdolność do czynnej służby wojskowej.

„Transseksualizm" i „obojnactwo" widnieją w wykazie chorób lub ułomności uwzględnianych przy orzekaniu o zdolności do służby wojskowej oraz służby poza granicami państwa, a także o ograniczonej zdolności do pełnienia zawodowej służby wojskowej w poszczególnych rodzajach sił zbrojnych RP i rodzajach wojsk oraz na określonych stanowiskach służbowych wraz ze wskazaniem kategorii zdolności do zawodowej służby wojskowej oraz warunkach orzeczenia o tych sprawach (załącznik nr 1 do rozporządzenia) oraz w wykazie chorób i ułomności uwzględnianym przy orzekaniu o zdolności do pełnienia służby w rodzajach wojsk i służb oraz na stanowiskach służbowych i funkcjach wojskowych wymagających szczególnych predyspozycji zdrowotnych oraz warunkach orzekania w tych sprawach (załącznik nr 2 do rozporządzenia).

W ocenie Rzecznika stan prawny ograniczający dostęp do służby wojskowej osobom transpłciowym i interpłciowym stoi w sprzeczności z aktualnym stanem wiedzy medycznej oraz z Zaleceniami Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie praw człowieka członków sił zbrojnych z 2010 r. i może być uznany za przejaw dyskryminacji ze względu na tożsamość płciową.

A ze względu na ich przestarzałość, od terminów „transseksualizm" i „obojnactwo", użytych w rozporządzeniu MON z 25 marca 2024 r, .odchodzi się na rzecz określeń „transpłciowość" i „interpłciowość".

Valeri Vachev pyta Ministra, z jakich powodów „transseksualizm" został ponownie uznany w rozporządzeniu MON z 25 marca 2024 r. za przesłankę dyskwalifikującą z zawodowej służby wojskowej. Prosi też o wyjaśnienie, w jaki sposób i na jakiej podstawie faktycznej zróżnicowane cechy płciowe (interpłciowość - „obojnactwo") oraz transpłciowość („transseksualizm") miałyby stanowić przeszkodę do pełnienia służby wojskowej.

Odpowiedź Cezarego Tomczyka, sekretarz stanu w MON

W nawiązaniu do wystąpienia w sprawie utrudnionego dostępu do służby wojskowej osób transpłciowych (pismo nr XI.801.12.2021.JJ z dnia 19.04.2024 r.), proszę przyjąć następujące wyjaśnienie.

Orzecznictwo wojskowo-lekarskie. Stan faktyczny

Na wstępie należy wskazać, że w świetle obowiązujących przepisów orzecznictwa wojskowo-lekarskiego rozpoznanie transpłciowości jest kwalifikowane według § 1 pkt 10 z załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 25 marca 2024 r. w sprawie orzekania o zdolności do służby wojskowej i trybu postępowania wojskowych komisji lekarskich w tych sprawach (Dz. U. 2024 r. poz. 466).

W tym miejscu należy podkreślić, że katalog rozpoznań, które są wymienione w tym załączniku nie zawiera wyodrębnionych wszelkich możliwych form zaburzeń identyfikacji płciowej, w związku z tym kierując się zapisem § 6 niniejszego rozporządzenia, który stanowi, że „jeżeli stwierdzona podczas orzekania choroba lub ułomność nie została wymieniona w załącznikach nr 1 i 2 do rozporządzenia, kwalifikuje się ją zgodnie z wiedzą medyczną, według paragrafu lub punktu najbardziej zbliżonego" należy je kwalifikować według § 1 pkt 10 z załącznika nr 1 (obejmującego transseksualizm oraz obojnactwo).

Dla rozpoznań, które mieszczą w zakresie pojęciowym § 1 pkt 10 osobom w grupie pierwszej orzekanych (obejmującej m. in. osoby stawiające się do kwalifikacji wojskowej oraz osoby ubiegające się o powołanie do czynnej służby wojskowej innej niż zawodowa), a także grupie jedenastej (żołnierze rezerwy) przyporządkowana została kategoria zdrowia E (trwale i całkowicie niezdolny do służby wojskowych w czasie pokoju oraz w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny).

W przypadku osób ubiegających się o powołanie do zawodowej służby wojskowej (III grupa orzekanych), jak również w przypadku żołnierzy pełniących zawodową służbą wojskową (IV grupa orzekanych), w wymienionym akcie prawnym przyporządkowana została kategoria zdolności - N (niezdolny do pełnienia zawodowej służby wojskowej).

Stan faktyczny. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-11 została opublikowana przez WHO 18 stycznia 2018 roku, a obowiązuje od 1 stycznia 2022 roku. Polska ma 5-letni okres przejściowy na wdrożenie ICD-11 także w zakresie stosowania w orzecznictwie wojskowo- lekarskim. W tym okresie będą obowiązywać dotychczasowe wytyczne. Okres przejściowy ma służyć przygotowaniu systemu ochrony zdrowia do stosowania nowych wytycznych poprzez m.in. odbywanie szkoleń personelu medycznego na temat ICD-11 oraz systematycznego i metodycznego wprowadzenia nowego podejścia diagnostycznego.
Stąd też na dzień dzisiejszy poza wąską grupą krajowych seksuologów, pojęcie transpłciowości nie jest jeszcze rozpowszechnione, a aktualne standardy Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego przyjęte 19 czerwca 2020 roku zwracają uwagę na potrzebę stworzenia nowych wytycznych, w związku ze zmianami w rozumieniu transpłciowości, jakie dokonało się na przestrzeni ostatnich lat.

Ugruntowanie wiedzy i praktyki w obszarze systemowej ochrony zdrowia w zakresie klasyfikacji, nazewnictwa, diagnostyki, terapii stanowi przesłankę do nowelizacji kryteriów zdrowotnych w ramach orzecznictwa wojskowo-lekarskiego.

Zgodnie ze stanem faktycznym obowiązuje na dzień dzisiejszy Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10, w której transseksualizm zaliczany jest do zaburzeń identyfikacji płciowej (F64) i zawarty jest w dziale (F60-F69) - zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych co uniemożliwia pełnienie służby wojskowej.

Ministerstwo Obrony Narodowej uwzględniając zmiany w spostrzeganiu transpłciowości w sposób kompleksowy dokonuje analizy uwarunkowań w zakresie m.in. możliwości wprowadzenia zmian w przepisach orzeczniczo-lekarskich, dotyczących orzekania o zdolności do służby wojskowej osób transpłciowych i interseksualnych. W tym zakresie dokonano m.in. przeglądu retrospektywnych danych statystycznych za lata 2019 - 2023 w zakresie orzeczeń wojskowo-lekarskich wydanych przez rejonowe wojskowe komisje lekarskie. W badanym, 5 letnim okresie, wydano łącznie 29 orzeczeń osobom z rozpoznaniem transpłciowości lub będących w trakcie zmiany płci. Powyższe wskazuje na potencjalną liczbę osób transpłciowych i interseksualnych, które mogą być zainteresowane służbą wojskową.

Dodatkowo z wstępnych analiz wynika, że obecnie funkcjonujący system wsparcia psychologicznego wymaga uwzględnienia potrzeb osób transpłciowych, które potencjalnie będą w służbie wojskowej a także potrzeb pozostałych żołnierzy stanowiących specyficzną zbiorowość, jaką są pododdziały SZ RP.

Po rozpoznaniu wszystkich aspektów związanych z warunkami pełnienia służby wojskowej podjąłem decyzję o rozpoczęciu prac nad regulacjami dotyczącymi zmiany kategorii zdolności do czynnej służby wojskowej w grupie osób stawiających się do kwalifikacji wojskowej oraz osoby ubiegające się o powołanie do czynnej służby wojskowej innej niż zawodowa a także żołnierzy rezerwy. Wiąże się to także z wprowadzeniem w miejsce transseksualizmu nowego pojęcia zgodnego z lCD-11: "niezgodność płciowa". Podobnie działanie planuje się w przypadku pojęcia „obojnactwo”, które można zastąpić pojęciem „interpłciowości” lub całkowicie usunąć przy kolejnej nowelizacji rozporządzenia w sprawie orzekania o zdolności do służby wojskowej i trybu postępowania wojskowych komisji lekarskich.

XI.801.12.2021