Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele, którzy w czasie epidemii COVID-19 nie byli w stanie dotrzymać półrocznego terminu na skorzystanie ze zwolnienia podatkowego spadku czy darowizny dla osób najbliższych, powinni teraz mieć taką możliwość  
• Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił w tej sprawie do Ministra Finansów, powołując się m.in. na korzystne dla podatników stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego 

Z analizy skarg obywateli wynika, że w czasie epidemii COVID-19 fiskus w praktyce nie respektował obowiązków ustawowych w przypadku uchybienia przez stronę terminu do zgłoszenia spadku lub darowizny celem uzyskania zwolnienia dla osób najbliższych.

Art. 15zzzzzn(2) ust. 1 i 2 ustawy COVID-19 stanowił, że w przypadku stwierdzenia uchybienia przez stronę, w okresie obowiązywania stanu epidemii, terminów przewidzianych przepisami prawa administracyjnego, organ administracji publicznej zawiadamia stronę o uchybieniu terminu. Organ miał wyznaczać stronie termin 30 dni na złożenie wniosku o przywrócenie terminu.

Organy podatkowe konsekwentnie twierdziły, że ten przepis nie ma zastosowania do terminów z prawa podatkowego, w tym do sześciomiesięcznego terminu na zgłoszenie nabycia w drodze spadku lub darowizny w celu skorzystania ze zwolnienia dla osób najbliższych. 

Stanowisko to zostało ostatecznie skorygowane w orzecznictwie sądów administracyjnych, które zasadniczo ukształtowało się na korzyść podatników. Zdaniem NSA art. 15zzzzzn(2) znajduje zastosowanie do prawa administracyjnego w szerokim znaczeniu, w tym do prawa podatkowego i art. 4a ust. 1 pkt 1 u.p.s.d. 

Według NSA - nie przesądzając radykalnie doktrynalnego sporu, czy prawo podatkowe stanowi element prawa administracyjnego - należy stwierdzić, że spór powinien być rozstrzygnięty na korzyść podatnika, zgodnie z zasadą in dubio pro tributario. Dlatego uznano, że art. 15zzzzzn(2) nie można wykładać zawężająco. Nie da się bowiem uznać, że ustawodawca miał zamiar objęcia ochroną prawną jedynie niektórych uczestników obrotu prawnego a pozbawienie jej innych.

RPO podziela ten pogląd. Prawidłowe odkodowanie normy prawnej, wynikającej z art. 15zzzzzn(2) powinno prowadzić do konkluzji, że wolą ustawodawcy było zastosowanie jej do wszystkich, którzy uchybili wtedy terminom, od których zachowania jest uzależnione udzielenie ochrony prawnej przed organem administracji publicznej. Przyjęcie wykładni skarbówki oznacza naruszenie zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji RP).

Sądy administracyjne trafnie podkreślają, że tworzone w usprawiedliwionym pośpiechu przepisy, których celem była ochrona obywateli w warunkach niepewności i chaosu społecznego, nie powinny być intepretowane przez organy podatkowe w sposób dowodzący ich bezduszności i krótkowzroczności, nakierowanej jedynie na cel fiskalny. Nie taka była intencja tych przepisów, nie takie były wartości, jakie legły u ich podstaw (art. 68 ust. 1 i 4 Konstytucji).

Art. 15zzzzzn(2) dawał podstawy do przywrócenia terminu na zgłoszenie nabycia spadku lub darowizny dla skorzystania ze zwolnienia dla osób najbliższych. Przepis ten wprowadził nowe, nieprzysługujące dotąd podatnikom uprawnienie. W konsekwencji w każdym przypadku niezachowania przez stronę terminu fiskus powinien zastosować się do obowiązku zawiadomienia strony i wyznaczenia jej terminu na złożenie wniosku o przywrócenie terminu.

Marcin Wiącek zwraca się do Andrzeja Domańskiego o stanowisko w świetle orzecznictwa sądów administracyjnych - w odniesieniu do spraw podatników w toku  i już zakończonych. Prosi o podanie, czy MF wydało wytyczne skarbówce, zwłaszcza gdy dziś obywatele ubiegają się o ulgę w spłacie zobowiązania podatkowego poprzez jego umorzenie, które powstało wskutek odmowy przyznania prawa do zwolnienia dla osób najbliższych. RPO pyta też o dane statystyczne.

V.511.596.2025