Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił prezesowi Związku Banków Polskich Tadeuszowi Białkowi informację nt. problemów podnoszonych w skargach kierowanych do RPO przez klientów banków w 2024 r. i w pierwszej połowie 2025 r.

Podobnie jak w poprzednich latach głównym zagadnieniem była sytuacja kredytobiorców. Znaczącą liczbę skarg skierowali wierzyciele Getin Bank S.A. w upadłości oraz Idea Bank S.A. w upadłości. Klienci banków niezmiennie skarżyli się na procedurę załatwiania reklamacji, zwłaszcza w sprawach nieautoryzowanych transakcji, dyskryminację z uwagi na wiek czy narodowość oraz na sankcję kredytu darmowego. RPO podjął również działania w związku z sygnałami o pozyskiwaniu danych wrażliwych od konsumentów ubiegających się o kredyt hipoteczny. 

Sytuacja kredytobiorców

Kredyty frankowe

Podobnie, jak w poprzednich latach RPO podejmował wiele działań dla wsparcia konsumentów w obronie ich praw w kwestii tzw. kredytów frankowych.

Istotnym punktem działalności było rozpoznanie licznych  wniosków o skargę nadzwyczajną w sprawach frankowych, a w szczególności w tych sprawach, w których termin na wniesienie skargi nadzwyczajnej upływał z3 kwietnia 2024 r. W pierwszej połowie 2024 r. RPO wniósł kilkanaście skarg nadzwyczajnych w tych sprawach.

Analiza spraw frankowych wykazała przede wszystkim brak wypełnienia przez sądy konstytucyjnego obowiązku zapewnienia właściwej ochrony konsumentów, jako słabszej strony stosunku prawnego. Słabszą stroną umowy kredytu, ze względów ekonomicznych i możliwości negocjacyjnych, są kredytobiorcy, w tym przypadku konsumenci, którzy w świetle konstytucyjnych standardów podlegają szczególnej ochronie władz publicznych. Wydając orzeczenia, sady ograniczyły się do stosowania wyłącznie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, bez uwzględnienia konsumenckiej natury podstawowego stosunku prawnego i co za tym idzie, przepisów o ochronie konsumenta.  Do obowiązków sądu w tych sprawach należało dokonanie z urzędu kontroli abuzywności postanowień zawartych w umowie kredytu, nawet bez wyraźnego żądania strony postępowania. 

Ponadto RPO aktywnie uczestniczył w postępowaniach sądowych z udziałem konsumentów, którzy zawarli umowy kredytu w walucie CHF. W tych postępowaniach przedstawiał prokonsumenckie stanowiska mając na względzie europejskie standardy ochrony konsumenta zagwarantowane przez Dyrektywę 93/13. 

18 lutego 2025 r. w Biurze RPO odbyło się seminarium eksperckie w związku z pracami nad projektem ustawy o szczególnych rozwiązaniach w zakresie rozpoznawania spraw dotyczących zawartych z konsumentami umów kredytu denominowanego lub indeksowanego do franka szwajcarskiego (UD184). Dyskutowano na ile projekt gwarantuje efektywną ochronę praw konsumentów. Opinie wykorzystano w bieżących działaniach, w tym opinii do tego projektu, w której przedstawiono wątpliwości natury konstytucyjnej m.in. w zakresie możliwości podniesienia zarzutu potrącenia czy ponownego przedsądu.

WIBOR

W zainteresowaniu RPO pozostaje również sytuacja kredytobiorców, którzy zarzucają nieuczciwość mechanizmu ustalania WIBOR. Wpływają wnioski o przyłączanie się do postępowań sądowych przeciw bankom w tych sprawach. Obecnie działania  koncentrują się na monitorowaniu postępowań przed TSUE, w tym w sprawie C-471/24 na skutek pytań prejudycjalnych.

Sytuacja wierzycieli Getin Noble Bank S.A. w upadłości

Zgłaszane problemy  dotyczyły: trudności komunikacyjnych z upadłym bankiem, nierealizowania przez ten podmiot postanowień zabezpieczających pozwalających na zawieszenie spłaty rat kredytu frankowego, podejmowania przez bank w upadłości działań windykacyjnych wobec osób, które żądają ustalenia nieważności kredytu frankowego i dokonały zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, w tym poprzez wpisywanie ich danych do rejestrów dłużników. Pozasądowe działania windykacyjne wręcz intensyfikują się, gdy konsument uzyskuje zabezpieczenie w postaci wstrzymania płatności rat kredytu.

Niezależnie od stanu upadłości, skoro bank jest w stanie prowadzić działania windykacyjne, należy oczekiwać, że z równie należytą starannością zadba o sprawy tych byłych kredytobiorców, którzy uzyskali pozytywne rozstrzygnięcia w kwestii ustalenia nieważności umowy kredytu frankowego lub wychodzi naprzeciw potrzebom klientów, którzy żądają respektowania ich statusu konsumenckiego w relacji z tym podmiotem. Wobec powtarzających się informacji o naruszeniach w sferze interesów klientów Getin Noble Bank S.A. w upadłości, RPO planuje w kolejne działania o charakterze generalnym.

Sytuacja wierzycieli Idea Banku S.A. w upadłości

RPO wsparł obligatariuszy GetBack S.A., w związku ze wszczęciem restrukturyzacji Idea Bank S.A., przystępując do skarg kasacyjnych od wyroku WSA w Warszawie z 25 sierpnia 2022 r., oddalających skargi Rady Nadzorczej Idea Banku S.A. i poszkodowanych obligatariuszy GetBack S.A.

9 czerwca 2025 r. NSA wydał wyrok, w którym uznał, że tylko 8 skarg spośród wniesionych zawierało usprawiedliwione podstawy. W ustnych motywach odniósł się m.in. do wniosków BFG o odrzucenie skarg innych, poza Radą Nadzorczą Idea Banku S.A., podmiotów kwestionujących jego decyzję w sprawie przymusowej restrukturyzacji. NSA jednoznacznie potwierdził, że na gruncie dyrektywy, podmioty takie jak akcjonariusze i wierzyciele (obligatariusze) podmiotu poddanemu przymusowej restrukturyzacji są legitymowane do kwestionowania decyzji BFG.

Nadmierne pozyskiwanie danych przy kredycie hipotecznym

RPO otrzymuję sygnały o naruszeniach praw obywatelskich przez banki i ubezpieczycieli w procesie oceny ryzyka przy zawieraniu umowy kredytu hipotecznego wraz z umową ubezpieczenia na życie, która ma być zabezpieczeniem spłaty kredytu. Instytucje te żądają od przyszłych kredytobiorców nieuzasadnionych medycznie badań laboratoryjnych, radiologicznych (np. zdjęć rentgenowskich) oraz przymusowego testu na HIV. W ocenie wnioskodawców tego rodzaju praktyki nie są uzasadnione medycznie. Mają też być przekazywane bez adekwatnych zabezpieczeń dla przesyłania dokumentacji medycznej. RPO przedstawił problem UOKiK, UODO i  Rzecznikowi Finansowemu. 

Inne skargi 

Dyskryminacja

Od wielu lat  Rzecznicy podkreślają, że wszelkie działania dyskryminacyjne należy oceniać negatywnie. Marcin Wiącek podkreśla, że docenia starania ZBP podjęte na rzecz wyeliminowania tego rodzaju praktyk, niemniej w odczuciu klientów problem jest wciąż aktualny.

Cudzoziemcy

Problem dotyczy praktyk banków wobec klientów, którzy urodzili się poza Unią Europejską. Skarżący wskazują, że choć od wielu lat przebywają w Polsce, mają dowód osobisty, paszport, nr PESEL i płacą podatki, instytucje finansowe odmawiają im dostępu do swoich produktów wyłącznie z uwagi na miejsce urodzenia poza Unią Europejską, w państwach uznawanych przez banki za państwa trzecie wysokiego ryzyka. Skarżący uznają te działania za dyskryminujące i niezgodne z Kartą Praw Podstawowych Unii Europejskiej. RPO zwrócił się do Głównego Inspektora Inspekcji Finansowej o podjęcie działań w celu odejścia od automatyzmu.

Osoby starsze

Rzecznik z przykrością informuje, że nadal wpływają skargi osób starszych, które podnoszą zarzut ograniczonego dostępu do produktów bankowych, co w ich odczuciu stanowi dyskryminację z uwagi na wiek (tzw. ageizm).

Oprócz tych problemów z zeszłorocznej informacji, które pozostają aktualne, dominują sygnały dot. ograniczeń do produktów powszechnie dostępnych innym klientom i nierozerwalnie związanych z umową o prowadzenie rachunku bankowego np. kart płatniczych i kredytowych. Banki mają obowiązek dokonania w każdym przypadku oceny zdolności kredytowej,  jednakże ze skarg wynika, że ten wymóg w ich przypadku jest spełniony - zgromadzone środki stanowią pełne zabezpieczenie ich zobowiązań. Natomiast, jak podają zainteresowani, posiadanie karty to wygodna, a w ich przypadku dodatkowo bezpieczna forma płatności.

Nieautoryzowane transakcje

Niezmiennie nieautoryzowane transakcje są przedmiotem skarg; skupiają się one obecnie na naruszaniu przez banki ustawy o usługach płatniczych, która szczegółowo określa zasady odpowiedzialności dostawcy oraz płatnika w przypadku wystąpienia nieautoryzowanych transakcji. 

Prezes UOKiK uznał, że takie działania świadczą o naruszeniu zbiorowych interesów konsumentów i wszczął postępowanie wobec 15 banków, które nie oddają pieniędzy w terminie po otrzymaniu sygnału o nieautoryzowanej transakcji lub nie uznając reklamacji wprowadzają w błąd klienta powołując się na to, że w systemie podane zostały dane niezbędne do zrealizowania przelewu, czyli transakcja została – w ich mniemaniu – prawidłowo uwierzytelniona. 

Sankcja kredytu darmowego

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 13 lutego 2025 r. w sprawie C-472/23 jednoznacznie potwierdził uprawnienia konsumentów do skorzystania z sankcji kredytu darmowego, o której mowa w art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim. Orzeczenie to w dużej mierze dało konsumentom asumpt do skorzystania z tej instytucji, co potwierdziła w tym czasie zwiększona liczba wniosków wpływających do Biura RPO z prośbą o wsparcie.

Z uwagi na fakt, że zarówno orzecznictwo TSUE, jak i sądów krajowych, przyznają konsumentom ochronę w sytuacji nieudzielenia przez kredytodawcę odpowiednich informacji o warunkach kredytu, a sami zainteresowani korzystają z przysługujących im z mocy prawa środków prawnych, ograniczyłem się do wskazania, że w sytuacji nieuznania ich racji, istnieje możliwość zakwestionowania orzeczeń wydanych w ich sprawie w drodze nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

Pełnomocnictwo bankowe

RPO z satysfakcją przyjął informacje, że wspólne działania z Rzecznikiem Finansowym i Krajową Radą Notarialną pozwoliły wypracować wzory pełnomocnictw, które uwzględniają specyfikę prawną czynności bankowych. Z przykrością jednak ocenia sygnały, że pracownicy banków nie przekazują klientom informacji o możliwości skorzystania z tych wzorów, co ułatwiłoby mocodawcom i ich pełnomocnikom dokonanie tej czynności, jak również ograniczyło koszty po stronie konsumenta.

Powyższe problemy RPO przedstawił jedynie sygnalizacyjnie. Dla banków priorytetem jest działanie na podstawie obowiązujących przepisów prawa i rekomendacji wydanych przez organ nadzoru, jednakże zmieniające się warunki ekonomiczne i społeczne konsumentów powinny być uwzględnione w praktykach sektora bankowego. Rzecznik wyraził nadzieję, że przedstawione problemy będą pomocne w dalszych pracach Komisji Etyki Bankowej.

V.7224.184.2025