Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W  2009 r. obywatel zawarł z bankiem umowę o kredyt hipoteczny waloryzowany kursem franka szwajcarskiego
• Zabezpieczeniem została hipoteka kaucyjna do kwoty 1,1 mln zł na nieruchomości obywatela
• Gdy przestał on spłacać kredyt, bank wystąpił do sądu, który zasądził od niego na rzecz powoda 974 tys. zł wraz z odsetkami
• Obecnie komornik prowadzi postępowanie egzekucyjne z nieruchomości, w której pozwany mieszka ze swym małoletnim dzieckiem

Rzecznik Praw Obywatelskich składa skargę nadzwyczajną od wyroku zaocznego Sądu Okręgowego z listopada 2018 r. Powołuje się na konieczność zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

Wnosi o uchylenie tego wyroku w całości i zwrot sprawy sądowi do ponownego rozpoznania. Ponadto razem ze skargą złożył wniosek o wstrzymanie wykonania wyroku do zakończenia postępowania SN. Uzasadnia to grożącą pozwanemu niepowetowaną szkodą, wynikającą z prowadzonego postępowania egzekucyjnego z jego nieruchomości.

Stan faktyczny

W  2009 r. obywatel zawarł z bankiem umowę o kredyt hipoteczny  waloryzowany kursem CHF. Bank zobowiązał się udzielić mu  740 tys. zł kredytu na zakup na rynku wtórnym lokalu mieszkalnego.

Kwota kredytu w walucie waloryzacji wynosiła wówczas 257 tys. CHF. Zastrzeżono, że  ma ona charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku, a wartość kredytu  walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej. Zabezpieczeniem spłaty kredytu została hipoteka kaucyjna wpisana do kwoty 1, 1 mln zł ustanowiona na nieruchomości obywatela.

Z uwagi na zaprzestanie przez spłaty kredytu w 2017 r. bank wezwał go  do zapłaty kwoty w łącznej wysokości 261 tys. CHF. Wobec niewpłacenia pieniędzy  w 2018 r. powód wniósł pozew o nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym o zapłatę kwoty niemal miliona zł z odsetkami.

Po rozprawie, na którą nikt się nie stawił, sąd wydał wyrok zaoczny. Zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 974 tys. zł wraz z odsetkami. Wyrokowi nadano rygor natychmiastowej wykonalności. Orzeczenie stało się prawomocne. 

Pozwany wniósł o przywrócenie terminu do  odpowiedzi na pozew oraz do wniesienia sprzeciwu od wyroku zaocznego, o który dowiedział się o od komornika. W 2021 r. sąd  odrzucił wniosek pozwanego.

Potem Sąd Rejonowy ogłosił upadłość obywatela. W toku postępowania zgłoszenia wierzytelności dokonał powodowy bank w kwocie ponad 1,1 mln zł, która została uznana przez syndyka i zatwierdzona postanowieniem sędziego-komisarza. Nieruchomość wchodząca w skład masy upadłości nie została przez syndyka zlikwidowana z uwagi na fakt, że upadły złożył wniosek o umorzenie postępowania upadłościowego. W 2022 r. postępowanie upadłościowe umorzono na wniosek upadłego. 

W 2023 r. nastąpiła zmiana wpisu wierzyciela z powoda w tej sprawie na jeden z funduszy inwestycyjnych. Dla rozpoznania sprawy zmiana po stronie powoda jest irrelewantna.

Zarzuty skargi nadzwyczajnej

Na podstawie art. 89 § 1 pkt 1 UoSN zaskarżonemu wyrokowi zaocznemu RPO zarzuca:

• naruszenie zasady ochrony konsumenta ustanowionej w art. 76 Konstytucji w związku z art. 9 Konstytucji poprzez: niezapewnienie właściwej ochrony sądowej pozwanemu konsumentowi, będącemu słabszą stroną stosunku prawnego, ograniczenie się przez Sąd do stosowania wyłącznie przepisów ustawy Kodeks postępowania cywilnego, bez uwzględnienia konsumenckiej natury podstawowego stosunku prawnego i co za tym idzie, przepisów o ochronie konsumenta zgodnie z ochroną wynikającą z prawa unijnego, a w szczególności Dyrektywy 93/13, nakazujących sądowi z urzędu zbadanie w toku postępowania postanowień umowy kredytu pod kątem ich abuzywności;
• naruszenie prawa do zapewnienia odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej zgodnie z wymogami określonymi w art. 45 ust. 1 Konstytucji jako sprawiedliwości proceduralnej, poprzez brak rozpoznania sprawy przez niezawisły i niezależny sąd i wydanie wyroku zaocznego, podczas gdy z uwagi na wątpliwości dotyczące stosunku podstawowego nie było podstaw do wydania wyroku zaocznego.

Ponadto na podstawie art. 89 § 1 pkt 2 UoSN wyrokowi zarzuca:

• rażące naruszenie prawa procesowego w postaci art. 339 § 2 k.p.c. (według stanu prawnego na dzień orzekania) poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że istnieją podstawy do wydania wyroku zaocznego, pomimo że w sprawie istniały uzasadnione wątpliwości co do twierdzenia powoda o faktach przesądzających o materialnoprawnej zasadności żądania pozwu, a tym samym, że domniemanie prawdziwości twierdzeń powoda przewidziane w art. 339 § 2 k.p.c. oznacza zwolnienie sądu orzekającego nie tylko z przeprowadzenia postępowania dowodowego, ale także z obowiązku dokonania oceny materialnoprawnej zasadności żądania pozwu opartego na tych twierdzeniach, podczas gdy art. 339 § 2 k.p.c. nie może być wykładany rozszerzająco, ergo zawarte w nim domniemanie prawdziwości twierdzeń powoda odnosi się wyłącznie do podstawy faktycznej wniosku, natomiast nie obowiązuje w zakresie prawa materialnego;
• rażące naruszenie prawa materialnego, tj. art. 385 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t. j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 ze zm., dalej: „k.c.”) w zw. z art. 3851 § 3 k.c., w zw. z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13, poprzez jego niezastosowanie w sprawie w wyniku zaniechania zbadania istoty sprawy (treści umowy między przedsiębiorcą i konsumentem), a w konsekwencji niezbadanie z urzędu abuzywności klauzul zawartych w umowie kredytu, prowadzącego ostatecznie do odmowy przyznania ochrony uprawnionej konsumentowi.

W konsekwencji, na podstawie art. 89 § 1 zdanie 1 UoSN, zaskarżonemu wyrokowi zaocznemu RPO zarzuca naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, wyrażonej w art. 2 Konstytucji RP. 

Doszło do tego wskutek zaniechania sądu zbadania z urzędu, czy wyrok zaoczny nie będzie naruszał unormowań chroniących konsumenta przed nieuczciwymi postanowieniami umowy i poprzez brak przeprowadzenia postępowania dowodowego doprowadzi do zachwiania równowagi w sferze ochrony prawnej pozwanego konsumenta, i de facto wsparł działania przedsiębiorcy nakierowane na wykorzystanie słabszej pozycji konsumenta, który nie był w stanie się skutecznie bronić. Takie procedowanie sądu pozostaje w sprzeczności z zasadą lojalności państwa wobec obywateli w procesie stosowania prawa.

Uzasadnienie wniosku o uchylenie wyroku zaocznego 

W ocenie Rzecznika natura i rozmiar nieprawidłowości popełnionych przy wydawaniu zaskarżonego wyroku zaocznego usprawiedliwia odstąpienie od  ochrony powagi rzeczy osądzonej i przemawia za jego uchyleniem.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił faktu, że pozwany jest konsumentem i  jako słabsza strona umowy zawieranej z profesjonalistą podlega ochronie. Powinna ona była polegać na weryfikacji czy roszczenie nie narusza przepisów chroniących konsumenta przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Nie uwzględniając zatem konsumenckiego charakteru stosunku podstawowego, sąd nie wywiązał się z obowiązku ciążącego na organach państwa na mocy art. 76 Konstytucji w związku z unormowaniami art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13. 

W konsekwencji pozwany został de facto pozbawiony należytej ochrony sądowej przez fakt, że sąd zignorował konsumencki charakter stosunku prawnego w sytuacji, gdy przesłankami przemawiającymi za bezzasadnością żądania pozwu były już same informacje zawarte w treści pozwu jak i w załączonej do niego umowie kredytu. 

Komornik sądowy prowadzi postępowanie z nieruchomości pozwanego. Na razie pozwany jest jej właścicielem tej nieruchomości, a wstrzymanie wykonania orzeczenia pozwoli przedłużyć ten stan co najmniej do czasu wydania rozstrzygnięcia przez SN.

Mając na względzie powyższe, Rzecznik  wnosi jak w petitum skargi o uchylenie zaskarżonego wyroku zaocznego i przekazanie właściwemu sądowi sprawy do ponownego rozpoznania.

V.511.720.2021