Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wydawanie prasy przez jednostki samorządu terytorialnego niesie ryzyko zakłócenia funkcji mediów w społeczeństwie demokratycznym - społecznej kontroli władz
• Dochodzi bowiem do zaburzenia konkurencji na lokalnych rynkach mediów i informacji oraz utrudnienia sprawnego funkcjonowania mediów niepublicznych, z czym wiążą się ograniczenia w korzystaniu z wolności prasy (art. 14 Konstytucji)
• Wydawcy tej prasy mają zaś problemy z rentownością lokalnych tytułów konkurujących z biuletynami samorządowymi, dotowanymi ze środków publicznych
• AKTUALIZACJA: W odpowiedzi na pismo RPO minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński wskazuje, że ministerstwo dostrzega problem monopolizowania rynku prasy lokalnej przez wydawnictwa samorządowe. Zwraca jednak uwagę, że nakładanie ograniczeń na taką działalność budzi wątpliwości natury konstytucyjnej.
• Minister wskazuje na rządowe programy wspierające rozwój obywatelskich mediów lokalnych

Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się ponownie w tej sprawie do Piotra Glińskiego, wicepremiera, ministra kultury i dziedzictwa narodowego.

Od 2016 r. RPO wielokrotnie występował do resortu kultury w sprawie rozważenia zmian ustawodawczych w związku z negatywnymi skutkami wydawania prasy przez jednostki samorządów terytorialnych. 

28 września 2017 r. podsekretarz stanu w MKiDN Paweł Lewandowski zapewnił, że kwestia  zostanie poruszona w dyskusji o zakresie nowelizacji ustawy Prawo prasowe z 1984 r. Wskazał, że godne rozważenia jest wprowadzenie nowych regulacji, które wzmocniłyby pozycję prasy lokalnej, niezależnej od decyzji jednostek samorządu terytorialnego, co będzie zgodne z wyrażoną w art. 14 Konstytucji RP zasadą wolności prasy i innych środków masowego przekazu.

19 lipca 2018 r. minister poinformował jednak Rzecznika, że kwestie te nie były jeszcze poruszane w ramach prac urzędu oraz, że problem ten nie znajduje się wśród priorytetów legislacyjnych Ministerstwa. 

Kwestia ta, mimo upływu kilku lat od ostatniego wystąpienia Rzecznika, jest nadal aktualna. Wynika to m. in. ze skarg indywidualnych kierowanych przez redaktorów lokalnych tytułów prasowych. 

Potrzebę ponownego rozpoczęcia debaty w tym zakresie wyrazili także przedstawiciele prasy lokalnej na spotkaniu pt. „Niezależność mediów lokalnych - jak ją wspierać?" zorganizowanym w Lublinie 15 czerwca 2022 r. przez stowarzyszenie „Sieć Obywatelska Watchdog Polska" przy współudziale Biura RPO. '

Wskazywali na problemy związane z rentownością prowadzenia lokalnych tytułów prasowych konkurujących z biuletynami wydawanymi przez jednostki samorządu terytorialnego, których działalność jest dotowana ze środków publicznych.

Rzecznik już wcześniej podkreślał,  że wydawanie prasy przez jednostki samorządu terytorialnego niesie także ryzyko zaburzenia funkcji mediów w społeczeństwie demokratycznym, jaką jest sprawowanie społecznej kontroli nad działaniem władz na szczeblu centralnym i lokalnym. Wiąże się to ze strukturalnym problemem zaburzenia konkurencji na lokalnych rynkach mediów i informacji, który polega na znaczącym utrudnieniu sprawnego funkcjonowania mediów niepublicznych, a w związku z tym ograniczeniu w korzystaniu z wolności prasy i innych środków społecznego przekazu określonej w art. 14 Konstytucji RP.

Praktyka ta może budzić wątpliwości także z punktu widzenia zgodności z innymi normami konstytucyjnymi, do których należy zaliczyć m. in. art. 20 Konstytucji RP (wolność działalności gospodarczej) czy art. 61 Konstytucji RP (dostęp do informacji publicznej). Obawy te wiążą się z tym, że samorządy mogą wydawać swoje tytuły prasowe w oderwaniu od zasad rynkowych, z pomocą środków publicznych oraz przy wsparciu zatrudnionych urzędników, którzy redagują ich treści w ramach obowiązków służbowych.

Prasa wydawana przez jednostki samorządu terytorialnego jest często rozprowadzona bezpłatnie, a zatem jest pozbawiona ważnego - standardowego dla prasy prywatnej - źródła finansowania, które jest uzupełnianie ze środków publicznych. Niezależnie od tego niepokojący - z punktu widzenia zasady społecznej gospodarki rynkowej - jest także udział prasy samorządowej w rynku reklamowym, który niejednokrotnie warunkuje funkcjonowanie prywatnej prasy lokalnej.

Odrębna wątpliwość natury konstytucyjnej wynika z wydawania przez jednostki samorządu terytorialnego tytułów prasowych, które są płatne. Wydawanie tego typu gazet samorządowych może bowiem budzić wątpliwość z punktu widzenia art. 61 Konstytucji RP, który przewiduje prawo do informacji o działalności organów władzy publicznej i osób pełniących funkcje publiczne.

Rzecznik wielokrotnie postulował m.in. wprowadzenie wyraźnej normy ustawowej zakazującej prowadzenia działalności wydawniczej o cechach konstytutywnych dla prasy finansowanej bezpośrednio lub pośrednio przez samorząd terytorialny.

Należy zatem ponownie rozważyć wprowadzenie przez ustawodawcę takich rozwiązań, które w jednoznaczny sposób określą zasady wydawania biuletynów informacyjnych przez władze samorządowe wszystkich szczebli. Ich brak prowadzi do pogłębiania się problemów z zakresu praktycznej realizacji wolności prasy i pluralizmu mediów na rynkach lokalnych. 

Marcin Wiącek prosi wicepremiera Piotra Glińskiego  o ponowne rozważenie nowelizacji Prawa prasowego oraz przepisów regulujących działanie jednostek samorządu terytorialnego w tym zakresie.

Odpowiedź MKiDN

W odpowiedzi na pismo RPO minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński wskazuje, że jest świadomy niepokojącego zjawiska monopolizowania lokalnego rynku medialnego przez prasę samorządową.

Minister zwraca jednak uwagę, że wprowadzenie zakazu wydawania prasy przez jednostki samorządu terytorialnego może budzić wątpliwości natury konstytucyjnej. W jego ocenie Konstytucja RP gwarantuje wolność prasy zabrania jej koncesjonowania i cenzury prewencyjnej, a żaden jej artykuł nie ogranicza prawa jednostek samorządu terytorialnego do zakładania i prowadzenia działalności wydawnictwa prasy lokalnej. 

Z drugiej strony minister Gliński zwraca uwagę na ustawowy obowiązek organów państwowych do stwarzania prasie warunków niezbędnych do wykonywania jej funkcji i zadań, w czym mieści się również umożliwianie działalności redakcjom zróżnicowanych względem prezentowanych postaw i tematów. 

Minister podkreślił, że polski rząd dostrzega konieczność wsparcia wydawców prasy lokalnej. Wskazał przy tym na szereg rządowych programów wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, w ramach których udziela się dotacji organizacjom pozarządowym m.in. na działania związane z prowadzeniem mediów lokalnych.

VII.564.28.2022