Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Działając jako konstytucyjny organ stojący na straży wolności i praw człowieka oraz Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur, RPO przedstawia Ministrowi Sprawiedliwości-Prokuratorowi Generalnemu obszerne uwagi do projektu ustawy nowelizacji Kodeksu karnego wykonawczego oraz niektórych innych ustaw (UD282)
•  AKTUALIZACJA: Do Biura RPO wpływają liczne pisma osób pozbawionych wolności oraz ich rodzin wyrażających obawy związane z ograniczeniem kontaktu więźniów ze światem zewnętrznym w wyniku nowelizacji kkw. W związku z tym RPO przypomina o swoim stanowisku w tej sprawie

Analiza projektowanych zmian w Kkw pozwala zauważyć, że dotyczą one przede wszystkim czterech zasadniczych kwestii: 

• realizacji prawa osób pozbawionych wolności do składania wniosków, skarg i próśb do organów wykonujących orzeczenie, 
• zapewnienia skazanym i tymczasowo aresztowanym prawa do obrony, 
• realizacji prawa osób pozbawionych wolności do utrzymywania kontaktu ze światem zewnętrznym (zarówno korespondencyjnie, jak i poprzez rozmowy telefoniczne i widzenia),
• przeprowadzania kontroli osób skazanych i tymczasowo aresztowanych przebywających w jednostkach penitencjarnych, a także osób umieszczonych w zakładach psychiatrycznych w ramach środka zabezpieczającego. 

Ponadto RPO wyraża opinię wobec zmian zaproponowanych w Kodeksie karnym i Kodeksie postępowania karnego.

Ponadto przedstawia propozycję zmian co do innych - od kilku lat pozostających w zainteresowaniu RPO - aspektów wykonywania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania oraz środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym. 

Wskazuje też kilka kwestii, które nie zostały ujęte w omawianym projekcie, a o nowelizację których RPO zabiegał w  dotychczasowych działaniach. 

Nowelizacja zasad kontaktów osób pozbawionych wolności ze światem zewnętrznym ograniczy prawa osób pozbawionych wolności

W przedmiocie zmiany zasad utrzymywania przez osoby pozbawione wolności kontaktu ze światem zewnętrznym zastrzeżenia RPO budzą przede wszystkim: 

• ograniczenie wsparcia w postawi zapewniania możliwości prowadzenia korespondencji tym osobom pozbawionym wolności, które nie posiadają własnych środków pieniężnych - rezygnacja z finansowania przez administrację minimalnej liczby przesyłek listowych (obecnie 2 przesyłki w miesiącu) pozbawia te osoby korespondencyjnego kontaktu z rodziną i osobami bliskimi;
• zawężenie katalogu korespondencji prowadzonej bez pośrednictwa organu dysponującego do jedynie pism adresowanych do obrońcy w sprawach, w których zastosowano tymczasowe aresztowanie; taki tryb postępowania będzie ograniczał sprawność komunikowania się tymczasowo aresztowanego, wobec którego toczy się kilka postępowań, z obrońcą lub pełnomocnikiem w sprawach, w których nie stosuje się tymczasowego aresztowania, a także w postępowaniu cywilnym. 
• niekorzystne dla osób pozbawionych wolności, wobec których stosuje się tymczasowe aresztowanie, zmiany zasad realizacji prawa do utrzymywania kontaktu z osobami najbliższymi, polegające na udzieleniu każdorazowej, odrębnej zgody na każde widzenie; kontakt telefoniczny będzie zaś możliwy jedynie w szczególnych, wyjątkowych bądź nagłych sytuacjach życiowych.
• ustanowienie minimalnego prawa osób skazanych do korzystania z samoinkasującego aparatu telefonicznego przynajmniej raz w tygodniu. Rzecznik podkreśla, że o ile do tej pory kodeks karny wykonawczy nie przewidywał uprawnienia do minimalnej liczby rozmów telefonicznych, to praktyką wielu jednostek penitencjarnych jest udostępnianie telefonów znacznie częściej, nawet codziennie – zatem wprowadzenie ustawowej regulacji w znacznie niższym zakresie może prowadzić do zmiany regulacji wewnętrznych jednostek na niekorzyść osób skazanych;
• wprowadzenie nowego rodzaju kary dyscyplinarnej w postaci pozbawienia możliwości korzystania z widzeń i aparatu telefonicznego na okres do 28 dni;
• rezygnacja ze stosowania niektórych nagród jako ulg, m.in. ulgą nie może być zezwolenie na widzenie w osobnym pomieszczeniu bez osoby dozorującej, przekazanie wskazanej przez osobę skazaną upominku, otrzymanie dodatkowej paczki żywnościowej.

W ocenie RPO zmiany te godzą w podstawowe prawa osób pozbawionych wolności, chronione także przez art. 18 Konstytucji ustanawiający opiekę i ochronę Rzeczypospolitej Polskiej nad rodziną. Proponowane ograniczenia uderzają ponadto w prawo dziecka do kontaktu z obojgiem rodziców określone w art. 9 Konwencji o prawach dziecka i szkodzą procesowi reintegracji osoby skazanej ze społeczeństwem. Zgodnie bowiem z regułą 106 i 107 Reguł Mandeli, biorąc pod uwagę przyszłość osadzonego po zwolnieniu, należy dążyć do umożliwienia mu podtrzymywania lub poprawy jego relacji z pozostającymi na wolności osobami bliskimi oraz rodziną. 

Rzecznik wskazuje również, że ograniczenia w zakresie prowadzenia korespondencji przez osoby pozbawione wolności mogą stać na przeszkodzie do korespondencyjnego kontaktu z obrońcą, pełnomocnikiem i przedstawicielem przed ETPC, co uniemożliwi im skuteczne korzystanie z prawa do obrony. 

(szczegóły w załączniku poniżej)

IX.022.1.2021