Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Śmierć obojga rodziców w toku postępowania o świadczenie wychowawcze 500+ dla dziecka powoduje umorzenie sprawy
• W przypadku zaś śmierci jednego z rodziców, prawo do tego świadczenia wygasa i nie przechodzi automatycznie na drugiego rodzica, który musi złożyć nowy wniosek
• W takich sytuacjach wniosek o świadczenie osoby przejmującej opiekę nad dzieckiem powinien być uznawany za uzupełniający - uważa RPO 

Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie trudności w uzyskaniu świadczenia wychowawczego 500+ dzieci, których rodzice umierają w toku postępowania o ustalenie prawa do tego świadczenia.

Rodzice zmarli - dzieci bez wsparcia

Problem ujawniono w telewizyjnym reportażu pt. „Urzędnicy nie zdążyli przyznać 500 plus. Rodzice zmarli”. Chodziło o  sytuację dwóch sióstr, których rodzice zmarli kilka miesięcy po sobie. Wcześniej rodzinie wypłacano świadczenie 500+. Ponowny wniosek o nie na młodszą córkę matka złożyła w 2017 r., ale nie został on rozpoznany do jej śmierci w lutym 2018 r. W marcu 2018 r. wniosek złożył ojciec, ale także ten wniosek nie został rozpoznany wskutek jego śmierci w maju 2018 r. Po śmierci obojga rodziców postępowania w sprawach świadczenia umorzono.

Ustawodawca nie przewidział takiej sytuacji, ale osierocone dzieci nie powinny ponosić negatywnych konsekwencji takiego stanu rzeczy. W opinii Rzecznika konieczne jest wprowadzenie do ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci regulacji umożliwiającej - w sytuacji nierozpatrzenia wniosku do śmierci osoby uprawnionej o ubieganie się o to świadczenie - potraktowanie wniosku osoby przejmującej opiekę nad dzieckiem jako wniosku uzupełniającego. Umożliwiłoby to procedowanie nad wnioskiem pierwotnym mimo śmierci wnioskodawcy.

RPO: najważniejsze - dobro dziecka

W ocenie Rzecznika charakter i cel świadczenia wychowawczego winny mieć nadrzędne znaczenie przy ustalaniu prawa do niego. Służy ono bowiem zaspokojeniu potrzeb dziecka, wobec czego należy na nie patrzeć przez pryzmat dobra dzieci. - Z tego względu trudna do zaakceptowania jest sytuacja, gdy z powodu śmierci osoby ubiegającej się o świadczenie wychowawcze w pewnym okresie, przy spełnianiu warunków ustawowych do uzyskania świadczenia, dziecko może znaleźć się poza tym wsparciem - podkreślił zastępca RPO Stanisław Trociuk.

Wskazał, że na gruncie przepisów ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci beneficjentem świadczenia jest nie samo dziecko, ale jedno z jego rodziców, opiekun faktyczny lub opiekun prawny. W przypadku śmierci osoby uprawnionej do świadczenia wychowawczego świadczenie to nie przechodzi automatycznie na drugiego rodzica, czy opiekuna dziecka, ale wygasa z mocy prawa. Konieczne jest złożenie kolejnego wniosku.

Taka sama sytuacja dotyczy nierozpoznanego wniosku o ustalenie prawa do świadczenia. Dziś nie ma możliwości, by z uwagi na śmierć jednego z rodziców, drugi rodzic wstępował w rolę wnioskodawcy przy ubieganiu się o świadczenie wychowawcze, a w przypadku śmierci obojga rodziców rolę wnioskodawcy przejmował opiekun prawny dziecka.

Prawa dzieci gwarantuje Konstytucja 

Zgodnie z Konstytucją Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych. Ustawa zasadnicza wprowadza zatem prawo do żądania od organów władzy publicznej opieki i pomocy. Jest to szczególnie niezbędne w przypadku dziecka pozbawionego opieki rodzicielskiej. Także według Konwencji ONZ o Prawach Dziecka dziecko pozbawione swego środowiska rodzinnego ma prawo do specjalnej ochrony i pomocy  państwa.

Dlatego osoba, która faktycznie sprawuje pieczę nad wychowaniem i rozwojem dziecka, ma prawo skutecznego domagania się od państwa pomocy finansowej.

Stanisław Trociuk zwrócił się do minister Elżbiety Rafalskiej o podjęcie stosownych działań prawodawczych.

III.7064.231.2018