Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Przedsiębiorcy skarżą się na niekorzystne zasady rozliczania składki zdrowotnej  wynikające z przepisów Polskiego Ładu 
• Rzecznik Praw Obywatelskich interweniuje w tej sprawie w Ministerstwie Finansów
• AKTUALIZACJA: W odpowiedzi Ministerstwo Zdrowia informuje o propozycjach uproszczenia ustalenia miesięcznej składki zdrowotnej 

Do Biura RPO wpływają skargi przedsiębiorców na nowe regulacje w zakresie rozliczania składki zdrowotnej, wynikające z wejścia w życie przepisów Polskiego Ładu. 

Jednym z problemów jest, że dochód z działalności gospodarczej na cele składki zdrowotnej jest inaczej określany niż dla celów podatkowych. Oprócz tego, że samo ustalenie podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne jest w praktyce bardzo skomplikowane, to skutkiem zmian jest, że niektórzy przedsiębiorcy płacą składkę zdrowotną od wyższej podstawy niż podatek dochodowy. Takie sygnały ostatnio pojawiają się także w mediach.
 
Zasadniczo przedsiębiorca za każdy miesiąc podlegania ubezpieczeniu wpłaca składkę zdrowotną. Jest on naliczana od miesięcznej podstawy jej wymiaru, stanowiącej dochód z działalności gospodarczej uzyskany w miesiącu poprzedzającym miesiąc, za który opłacana jest składka.  Gdy ustalona podstawa wymiaru składki zdrowotnej w danym miesiącu jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu roku składkowego, podstawę wymiaru składki zdrowotnej za ten miesiąc stanowi kwota tego wynagrodzenia.

Tym samym, przy obliczeniu składki zdrowotnej nie można uwzględnić poniesionej straty. Natomiast rozliczenie straty możliwe jest do odliczenia na cele podatkowe. Problem występuje także przy zawieszeniu działalności gospodarczej. Nie jest bowiem możliwe odliczenie dla celów składki zdrowotnej zwłaszcza kosztów poniesionych w okresie zawieszenia wykonywania działalności.

Z doniesień medialnych wynika, że problematyka zasad obliczania składki zdrowotnej dla przedsiębiorców jest obecnie przedmiotem dyskusji w resortach finansów oraz zdrowia.

Dyrektor Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego BRPO Piotr Mierzejewski  prosi dyrektora Departamentu Podatków Dochodowych w MF Jarosława Szatańskiego o  ustosunkowanie się do zgłoszonych problemów, także pod kątem zasadności ewentualnych zmian legislacyjnych.

Odpowiedź Michała Dzięgielewskiego, dyrektora departamentu w MZ 

Na wstępie pragnę zaznaczyć, że ustawa z dnia 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r. poz. 2105, ze zm.), tzw. Polski Ład, wprowadziła zmiany do ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2022 poz. 2561 z późn. zm.; dalej jako „ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej”). Jak literalnie wskazuje uzasadnienie projektu legislacyjnego ustawy Polski Ład - zob. druk sejmowy nr 1532 i 1532-A, Sejm IX kadencji - „Projekt wprowadza zmiany w zakresie wysokości składki zdrowotnej opłacanej przez przedsiębiorców. Projekt zakłada, że podstawą wymiaru tej daniny będą co do zasady rzeczywiste dochody przedsiębiorcy w miejsce stałej opłaty ryczałtowej”. Tym samym po wejściu w życiu przepisów Polskiego Ładu zarówno pracownik, jak i przedsiębiorca płacą składkę zdrowotną proporcjonalnie do swojego dochodu.

Jednocześnie uprzejmie informuję, że obecnie prowadzone są konsultacje społeczne ze środowiskiem księgowych dotyczące możliwości uproszczenia podstawy wymiaru składki zdrowotnej. Ze strony środowiska księgowych została przedstawiona propozycja, aby jeden z parametrów podatkowych - np. kwotę dochodu przedsiębiorcy wskazywaną w PIT-B - uczynić podstawą wymiaru składki zdrowotnej. Zgodnie z wyjaśnieniami przedstawionymi stronie społecznej przez Ministerstwo Zdrowia w obecnie obowiązującym stanie prawnym wyżej wymieniona propozycja nie jest możliwa do realizacji, bowiem różnicę pomiędzy podstawą opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej jako „PIT”) a podstawą wymiaru składki w ubezpieczeniu zdrowotnym generują przepisy prawa, z których część została wprowadzona do regulacji Polskiego Ładu w odpowiedzi na postulaty przedsiębiorców i księgowych.

W obowiązującym stanie prawnym różnica w ustalaniu podstawy PIT i podstawy składki zdrowotnej wynika z następujących przepisów prawa:

a)    art. 35 i 36 ustawy z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2022 r. poz. 807),
b)    art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2022 r. poz. 1265)
-    uchylenie powyższych przepisów prawa stanowiłoby przypadek zmiany normatywnej niekorzystnej dla przedsiębiorców oraz rodziłoby wątpliwości na gruncie konstytucyjnych standardów wynikających z zasady ochrony praw słusznie nabytych (art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. - Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.),
c)    art. 81 ust. 2ca ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej (dodawany nowelizacją z pkt 2)
-    zmiana prawa w tym zakresie nie jest możliwa ze względu na kwestie aksjologiczne; regulacje art. 82 ust. 8-9a ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnejmają charakter prospołeczny i rehabilitacyjny - dotyczą aktywizacji gospodarczej osób przynależących do grup wymagających wsparcia ze strony Państwa,
d)    art. 66 ust. 1 pkt 1 lit c ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej, w myśl którego osoby, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2021 r. poz. 162), nie podlegają pod obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne z tytułu działalności pozarolniczej
-    zniwelowanie tej różnicy wymagałoby rozszerzenia tytułu ubezpieczenia zdrowotnego na cały okres prowadzenia działalności pozarolniczej, obejmujący także zawieszenie tej działalności, co spowodowałoby zwiększenia obciążania przedsiębiorców składką zdrowotną.

W związku z powyższym Ministerstwo Zdrowia zaproponowało odmienny sposób uproszczenia ustalenia miesięcznej składki zdrowotnej, tj. wprowadzenie od 1 stycznia 2024 r. instytucji składki stałej, obliczonej od 1/12 postawy rocznej wykazanej w ostatnim złożonym dokumencie rozliczeniowym, obejmującym rozliczenie składki rocznej.

Jednocześnie pragniemy zaznaczyć, że Ministerstwo Zdrowia wspólnie z Ministerstwem Finansów analizuje również inne możliwości mogące przyczynić się do uproszczenia obliczania podstawy wymiaru składki zdrowotnej oraz przybliżenia jej do podstawy opodatkowania w podatku PIT. Przedmiotem analizy jest również możliwość wprowadzenia do regulacji składki zdrowotnej rozwiązać zbliżonych do rozliczania straty lub zatorów płatniczych w PIT, jednakże wstępne wyniki już teraz pozwalają na stwierdzenie, że wprowadzenie takich rozwiązań jeszcze bardziej skomplikuje sposób ustalania podstawy wymiaru składki zdrowotnej. Z tego powodu Ministerstwo Zdrowia ściśle współpracuje w tym zakresie z Ministerstwem Finansów i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, a także konsultuje kierunku ewentualnych zmian normatywnych ze stroną społeczną.

Odnosząc się do kwestii minimalnej podstawy składki zdrowotnej dla osób prowadzących działalność gospodarczą (obecnie jest to kwota minimalnego wynagrodzenia) uprzejmie informuję, że zgodnie z polskim systemem ubezpieczenia zdrowotnego wszystkie osoby posiadające tytuł do ubezpieczenia zdrowotnego są zobowiązane do uiszczenia chociaż minimalnej składki zdrowotnej stosownie do swoich możliwości finansowych w zamian za możliwość korzystania ze świadczeń finansowanych przez publicznego płatnika (NFZ). W ocenie Ministerstwa Zdrowia obowiązująca regulacja prawna w zgodzie z konstytucyjną zasadą równości nakłada na przedsiębiorców obowiązek w sposób niedyskryminujący, a dopiero przyjęcie odmiennego rozwiązania mogłoby skutkować nieuzasadnionym uprzywilejowaniem ubezpieczonych należących do grupy przedsiębiorców.

W przedmiocie niemożności uwzględnienia w postawie wymiaru składki kosztów poniesionych w okresie zawieszenia działalności gospodarczej należy wyjaśnić, że zgodnie z art. 81 ust. 2zd ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej ilekroć w ust. 2 i 2b-2zc jest mowa o przychodach i kosztach ich uzyskania w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych lub ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, to nie uwzględnia się w tych przychodach i kosztach ich uzyskania przychodów osiągniętych i kosztów poniesionych w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców. Przywołany przepis prawa należy rozumieć w ten sposób, że w okresie zawieszenia działalności gospodarczej zarówno poniesione przez przedsiębiorcę koszty jak i uzyskane przychody pozostają neutralne składkowo, tzn. w okresie zawieszenia działalności gospodarczej przedsiębiorca nie podlega obowiązkowi składkowemu.

Jest to następstwem rozwiązania systemowego, wyrażonego w art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej, w myśl którego tytuł ubezpieczeniowy przedsiębiorcy ulega wyłączeniu w okresie zawieszenia działalności gospodarczej. Jak już wyżej stwierdzono, zmiana tej regulacji doprowadziłaby to poszerzenia obowiązku składkowego, a tym samym do podniesienia ciężaru finansowego związanego z jego realizacją.

V.511.767.2022