Uprzejmie informujemy, że w związku z pracami technicznymi, w niedzielę 23 lutego od godziny 14:45 do godziny 18:00 nie będzie dostępny serwis Biuletyn Informacji Publicznej Rzecznika Praw Obywatelskich. Przepraszamy za utrudnienia.
Rzecznik od lat z uwagą monitoruje sytuację i podejmuje działania na rzecz zapewnienia praw osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych, w tym romskiej mniejszości etnicznej. Z rosnącym niepokojem RPO przygląda się warunkom socjalno-bytowych Romów i Romek z Małopolski.
Przedstawiciele Biura RPO wizytowali w ub.r. osiedla romskie w Maszkowicach (gm. Łącko) oraz w Koszarach (gm. Limanowa). RPO przedstawił uwagi ówczesnemu Ministrowi. Niestety, jak wynika ze skarg wpływających do Biura RPO, problemy pozostają aktualne.
Mieszkańcy osiedli wciąż zmagają się z trudnymi warunkami socjalno-bytowymi, które negatywnie wpływają na wszystkie aspekty ich życia, w tym dostęp do rynku pracy, edukacji, opieki zdrowotnej oraz pogłębiają wykluczenie z lokalnego życia społecznego. Sytuacja ta trwa od wielu lat i nie ulega poprawie mimo zaangażowania Wojewody, MSWiA i RPO.
Wojewoda Małopolski wznowił prace Zespołu ds. rozwiązywania problemów mieszkaniowych i sytuacji społeczno-bytowej społeczności romskiej w Maszkowicach oraz powołanie Zespołu ds. rozwiązywania problemów społeczności romskiej w Koszarach. Jednak dotychczasowe prace zespołów nie skutkowały sporządzeniem diagnozy społecznej pozwalającej na rozpoznanie sytuacji mieszkańców i kompleksowym planem rewitalizacji osiedli.
Przygotowanie diagnozy społecznej opisującej specyfikę potrzeb mieszkańców osiedla w Koszarach oraz aktualizacja istniejącej diagnozy społecznej mieszkańców osiedla w Maszkowicach, to konieczny do podjęcia krok w celu trwałej poprawy warunków bytowych mieszkańców i mieszkanek. Aby sformułować plan kompleksowej rewitalizacji, konieczne jest nie tylko ustalenie aktualnych danych o liczbie i charakterystyce mieszkańców, lecz także pogłębionej wiedzy o wyzwaniach, z którymi na co dzień mierzą się mieszkańcy osiedli oraz o ich potrzebach. Wydaje się, że są to działania konieczne dla trwałej poprawy sytuacji.
Realizacja tych zadań wymaga wsparcia i zaangażowania Pana Ministra. W Programie Integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce na lata 2021–2030 wskazano, że MSWiA rocznie może przeznaczać do 2% środków z rezerwy celowej na zlecanie zadań niezbędnych do właściwego osiągania celów Programu, w tym przeprowadzenia badań, przygotowania materiałów, studiów, analiz i opracowań dotyczących różnych aspektów sytuacji społeczności romskiej w Polsce.
W związku z tym Rzecznik zwraca się do min. Tomasza Siemoniaka o informacje na temat działań podjętych w ostatnim roku oraz planowanych działań mających na celu poprawę niezwykle trudnej sytuacji bytowej mieszkańców osiedli. Pyta, czy Minister rozważał skorzystanie z uprawnień przewidzianych w Programie romskim i przeznaczenie środków z rezerwy celowej na przygotowanie diagnozy społecznej społeczności romskiej z osiedla w Koszarach oraz aktualizację diagnozy społecznej nt. mieszkańców osiedla w Maszkowicach - a w następnym kroku zlecenie planów kompleksowej rewitalizacji obu osiedli.
W Małopolsce funkcjonuje około 35 organizacji i instytucji działających na rzecz społeczności romskiej, w tym 17 organizacji pozarządowych, skupiających w swych strukturach Romów. Organizacje aktywnie składają wnioski na dotacje celowe, programy lokalne i granty unijne. Największe skupiska społeczności romskiej znajdują się w powiecie: nowosądeckim, limanowskim, tatrzańskim, wadowickim, oświęcimskim, nowotarskim oraz w miastach: Nowy Sącz, Tarnów i Kraków.
Od 2003 r. społeczność romska otrzymuje wsparcie finansowe za pośrednictwem kolejnych programów rządowych. Początkowo w ramach programu pilotażowego, a następnie „Programu na rzecz społeczności romskiej w Polsce na lata 2004-2013”, w kolejnych latach „Programu integracji społeczności romskiej w Polsce na lata 2014-2020”. Aktualną strategię działań na rzecz społeczności romskiej określa „Program integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce na lata 2021-2030” (dalej: Program), na realizację którego w budżecie państwa zabezpieczono środki w kwocie 10 mln zł na każdy rok budżetowy, w tym dla Małopolski przyznano:
Beneficjentami Programu są m.in.: Stowarzyszenie Kulturalno-Społeczne Romów w Tarnowie, Romskie Stowarzyszenie Oświatowe „HARANGOS” w Krakowie, Integracyjne Stowarzyszenie Sawore w Krakowie, Caritas Diecezji Tarnowskiej, Krajowy Duszpasterz Romów - ks. Stanisław Opocki, Świetlica dla dzieci im. Jana Pawła II w Wadowicach, Stowarzyszenie „Jududoro“ w Nowym Sączu, Towarzystwo Krzewienia Kultury i Tradycji Romskiej „Kałę Jakha” w Krakowie, Stowarzyszenie „Mocni Razem” w Maruszynie, Stowarzyszenie „Czuj!Czuwaj“ w Maruszynie, Małopolskie Stowarzyszenie Romów „JAMARO” w Andrychowie, Komitet Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie, Fundacja Sztuki „Jaw Dikh“ w Czarnej Górze, Stowarzyszenie „Romano lło“ w Krakowie, Stowarzyszenie „Bergitka Roma" w Nowym Sączu, Stowarzyszenie Romów w Polsce w Oświęcimiu oraz Stowarzyszenie Romów „Cierchenia" w Wadowicach.
Organizacje romskie z Małopolski otrzymują także dotacje podmiotowe na bieżącą działalność oraz dotacje celowe na organizację warsztatów artystycznych, edukacyjnych, wspierania szkółek niedzielnych, organizację dni kultury romskiej, wydawanie czasopism, organizowanie wydarzeń upamiętniających zagładę Romów i Sinti podczas II Wojny Światowej.
Na powyższe przedsięwzięcia Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji udzielił w 2024 r. 12 dotacji na łączną kwotę 485 600,00 zł. Najważniejsze problemy społeczności romskiej wiążą się z niskim poziomem wykształcenia, ubóstwem, bezrobociem, a także złymi warunkami mieszkaniowymi. Ze względu na wysokie bezrobocie pokoleniowe, wielodzietność i występujące patologie sytuacja ekonomiczna rodzin romskich jest wyjątkowo trudna. Nie bez znaczenia jest również postawa roszczeniowa, a także niewielka aktywność na rzecz zmiany własnej sytuacji życiowej, co ma głębokie uwarunkowania społeczne.
Osiedla w Maszkowicach i Koszarach są lokalizacjami wymagającymi uwagi, regularnej analizy sytuacji oraz zmian. Głównym problemem ww. osiedli jest sytuacja społeczno-bytowa związana z bardzo dużym skupiskiem ludności w jednym miejscu, samowolami budowlanymi oraz złymi warunkami mieszkalnymi i sanitarnymi. W celu rozwiązywania problemów mieszkaniowych Wojewoda Małopolski w 2017 r. powołał Zespół ds. rozwiązywania problemów mieszkaniowych i socjalno-bytowych osiedla romskiego w Maszkowicach.
Na powyższym osiedlu znajduje się 57 samowoli budowlanych, które uzyskały zatwierdzenia Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego. Dodatkowo jest prowadzonych 6 postępowań administracyjnych, w tym 4 legalizacyjne. W toku są obecnie 34 postępowania egzekucyjne, w których zobowiązanymi są gmina - 4 i Romowie - 30. Łączna suma grzywien nałożonych na mieszkańców osady wynosi - 570 300,30 zł. W czterech przypadkach Naczelnik Urzędu Skarbowego w Nowym Sączu, z uwagi na bezskuteczność egzekucji, umorzył postępowania wobec wyegzekwowania nałożonych grzywien. Ponadto, Komornik Sądu przy Sądzie Rejonowym w Nowym Sączu, również z uwagi na bezskuteczność egzekucji, umorzył prowadzone postępowanie egzekucyjne i obciążył Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego jako wierzyciela w części kosztami egzekucyjnymi.
Dodatkowo, w 2024 r. Wojewoda Małopolski powołał Zespół ds. rozwiązywania problemów społeczności romskiej zamieszkującej osiedle w Koszarach, na terenie którego obecnie jest posadowionych 15 budynków, w tym 3 będące własnością Gminy Limanowa, w których zamieszkuje 9 rodzin romskich. Pozostałe osoby mieszkają w budynkach wybudowanych bez wymaganego zezwolenia budowlanego. Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Limanowej prowadzi 14 postępowań egzekucyjnych w administracji wobec mieszkańców osiedla w Koszarach, w tym: 2 postępowania skierowano do ponownego rozpatrzenia (złożono zażalenie), wobec 4 postępowań wystawiono wykonania zastępcze oraz w stosunku do 1 postępowania wszczęto z urzędu postępowanie administracyjne w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego. Ogółem na zobowiązanych nałożono kary grzywny w kwocie 631 405,34 zł.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, wspólnie z Wojewodą Małopolskim i romskimi organizacjami pozarządowymi, rokrocznie podejmuje działania oraz deklaruje chęć wsparcia lokalnych władz samorządowych w rozwiązaniu sytuacji w Maszkowicach i Koszarach. Należy jednak pamiętać, że środki budżetowe, które gwarantuje Program pozostają na stałym poziomie, a wzrost kosztów utrzymania i działalność m.in. świetlic integracyjnych powoduje ograniczenie możliwości finansowania innych projektów lub wręcz rezygnację z ich realizowania. Dodatkowo, projekty z dziedziny mieszkalnictwa należą zwykle
do najbardziej kosztownych. Z kolei przekazanie większych środków dla Województwa Małopolskiego wpłynęłoby negatywnie na realizację projektów zaplanowanych w Programie w pozostałych województwach – przy czym województwo małopolskie jest największym beneficjentem Programu w Polsce.
Natomiast odnosząc się do propozycji Pana Rzecznika polegającej na opracowaniu diagnozy społecznej dla osiedli w Koszarach i w Maszkowicach, uprzejmie informuję, że Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, wspólnie z Wojewodą Małopolskim, dokona analizy możliwości skorzystania z przewidzianych w Programie środków pochodzących z rezerwy celowej oraz przeznaczenia ich na przygotowanie diagnozy społecznej dotyczącej społeczności romskiej mieszkającej na osiedlu w Koszarach, a także opracowanie aktualizacji istniejącej diagnozy społecznej mieszkańców osiedla w Maszkowicach. Powyższe może stanowić ważny element w planowaniu dalszych działań, mających na celu poprawę warunków bytowych mieszkańców ww. osiedli.
XI.816.27.2023
