Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Czy wiedzą Państwo, do kogo mogą się zwrócić, jeśli doświadczają przemocy?
Czy otrzymali Państwo niezbędne wsparcie w postępowaniu przed sądami i innymi organami władzy publicznej?
Jakie działania są potrzebne, aby skutecznie przeciwdziałać przemocy wobec osób z niepełnosprawnościami?

Dziesiąta rocznica ratyfikacji przez Polskę Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych to dobra okazja, aby przeczytać ten dokument na nowo i porozmawiać o tym, co się zmieniło na lepsze, a ile jeszcze mamy do zrobienia. Dziś zachęcamy do zastanowienia się, jak chronić osoby z niepełnosprawnościami przed wszelkimi formami wykorzystywania, przemocy i nadużyć.

Jak osoby z niepełnosprawnościami mogą bronić się przed przemocą?

Możemy mówić o różnych formach przemocy. Przemoc fizyczna to taka, gdy ktoś swoim zachowaniem dąży do uszkodzenia ciała innej osoby lub powoduje takie ryzyko, np. poprzez bicie, szarpanie, szturchanie czy ciągnięcie za włosy. O przemocy psychicznej mówimy, gdy ktoś stosuje groźby lub przymus, a przez to  inna osoba odczuwa strach lub wstyd. Przemoc seksualna oznacza zmuszanie kogoś pomimo braku zgody do czynności, która ma związek z seksem. Natomiast przemoc ekonomiczna związana jest z pozbawieniem środków do życia lub stwarzaniem warunków, kiedy dana osoba nie może zaspokoić życiowych potrzeb, np. poprzez odbieranie pieniędzy. Zaniedbanie jest również formą przemocy i polega na nieudzieleniu potrzebnego wsparcia w życiu codziennym.

Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych wymaga od państw podjęcia wszelkich odpowiednich środków ustawodawczych, administracyjnych, społecznych, w dziedzinie edukacji i innych w celu ochrony osób niepełnosprawnych, zarówno w domu, jak i poza nim, przed wszelkimi formami wykorzystywania, przemocy i nadużyć, w tym związanymi z płcią (art. 16 ust. 1 Konwencji). 

Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami w 2018 r. wskazał, że dziewczynki oraz kobiety z niepełnosprawnościami są niewystarczająco chronione przed przemocą ze względu na luki w przepisach dotyczących przemocy i niepełnosprawności, i nie mają dostępu do skutecznego systemu zwalczania przemocy. 

RPO zgłaszając uwagi do projektu nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z dnia 7 października 2021 r. przypomniał, że zadaniem Państwa jest podjęcie wszelkich odpowiednich środków aby pomóc ofiarom w rozumieniu i byciu rozumianym od momentu pierwszego kontaktu z właściwym organem – policją, prokuratorem czy sądem.

W ramach nowelizacji uwzględniono takie postulaty jak m.in:

• sposób pouczenia powinien być dostosowany do wieku, stanu zdrowia i uwzględniać wszystkie cechy, które mogą mieć wpływ na zdolność rozumienia lub bycia rozumianym; 
• świadka z niepełnosprawnością przesłuchuje się tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i tylko raz;
• przy przesłuchaniu świadka z niepełnosprawnością ma prawo być obecna osoba pełnoletnia wskazana przez pokrzywdzonego (osoba wspierająca), jeżeli nie ogranicza to swobody wypowiedzi przesłuchiwanego;
• jeżeli osoba przesłuchiwana ma problemy z komunikacją językiem mówionym, przesłuchanie przeprowadza się przy wykorzystaniu komunikacji alternatywnej i wspomagającej, którymi posługuje się pokrzywdzony.

Polecamy lekturę poradnika wydanego przez Fundację Autonomia, który pokazuje, jak skutecznie bronić się przed przemocą: "NIE znaczy NIE. Przewodniczka dla kobiet z niepełnosprawnościami (i bez niepełnosprawności)".