Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawia Ministrowi Sprawiedliwości propozycję zmiany w Kodeksie karnym, która pozwoliłaby wyeliminować wątpliwości interpretacyjne związane z przestępstwem niealimentacji
• Chroniłaby ona interesy osób uprawnionych do alimentów, a zarazem umożliwiłaby dłużnikom skorzystanie z klauzuli niekaralności przy pełnej spłacie zaległości  

Do Biura RPO wpływają postulaty wskazujące, że art. 209 § 4 k.k. nie spełnia wymogów konstytucyjnej zasady równości oraz zasady ochrony interesów osób poszkodowanych, które mogą ponosić dodatkowe koszty wynikające z opóźnionych świadczeń, w tym odsetek. Wnioskodawcy zwracają uwagę, że są niekiedy zmuszeni do zaciągania kredytów, co generuje dodatkowe koszty.

Według art. 209 § 4 k.k. sprawca przestępstwa niealimentacji nie podlega karze, jeśli w ciągu 30 dni od pierwszego przesłuchania uiści w całości zaległe alimenty. Kluczowe  jest ustalenie, co dokładnie oznacza  "iści w całości zaległe alimenty”. To specyficzna forma czynnego żalu, umożliwiająca sprawcy uniknięcie odpowiedzialności karnej w przypadku pełnej spłaty zaległych alimentów. Chodzi tu o zapewnienie osobie pokrzywdzonej efektywnej ochrony finansowej bez konieczności wdrażania procedur karnych. 

Niektórzy komentatorzy nie dostrzegają problemu. Inni wskazują, że chodzi tylko o te zobowiązania alimentacyjne, które stały się zaległe w okresie wskazanym w zarzucie.  Jeszcze inny komentarz  podkreśla,  że: „istotne jest uiszczenie całości zobowiązania. Nie spełnia tego wymogu częściowa spłata zadłużenia. Nie musi natomiast być to spłata jednorazowa, ważne jest, aby w okresie 30 dni pokryta została całość zaległości".  

Spór w doktrynie dotyczy zatem tego, czy zwrot "całość" określa alimenty objęte zarzutem, czy też także te alimenty, które stały się wymagalne po postawieniu zarzutu - do czasu ich uiszczenia. W komentarzach do art. 209 § 4 k.k. nie podjęto dotychczas próby odpowiedzi na pytanie, czy "całość" oznacza także odsetki, koszty egzekucyjne oraz rekompensatę szkód wynikających z opóźnień.

Interpretując ten zwrot, można wyróżnić kilka konfiguracji, które wyjaśniają znaczenie "uiszczenia w całości":

1.    Tylko zaległe raty alimentacyjne objęte zarzutem – dotyczy jedynie kwot zaległych w okresie zarzutu,
2.    Zaległe raty alimentacyjne oraz rata alimentacyjna wymagalna przed dniem wpłaty – obejmuje zarówno zaległości, jak i kolejne raty wymagalne przed dokonaniem zapłaty,
3.    Zaległe raty alimentacyjne i odsetki od nich – interpretacja ta rozszerza pojęcie "w całości" o odsetki,
4.    Zaległe raty alimentacyjne, nowe raty wymagalne, odsetki oraz koszty egzekucji – kompleksowa interpretacja obejmująca także koszty dodatkowe związane z nieterminową realizacją alimentów,
5.    Zaległe raty alimentacyjne, nowe raty, odsetki, koszty egzekucyjne oraz pełna rekompensata szkód wynikających z opóźnień – wariant maksymalny, który zakłada pełne zaspokojenie wszystkich potencjalnych roszczeń osoby pokrzywdzonej.

Na podstawie dostępnej literatury należy przyjąć, że interpretacja zwrotu "całość zaległych alimentów" obejmuje sytuację z nr 2, czyli kwotę główną alimentów wskazaną w zarzucie oraz najwyżej ratę alimentacyjną, która stała się wymagalna przed dniem wpłaty, z wyłączeniem odsetek i innych świadczeń ubocznych.

Mając na uwadze inne klauzule czynnego żalu, należy więc postulować zmianę art. 209 k.k. - w następującym kierunku:

§ 4    Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w § 1, który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego zaspokoił w całości roszczenia pokrzywdzonego.
§ 5    Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca przestępstwa określonego w § 1a zaspokoił w całości roszczenia pokrzywdzonego, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.
§ 6    Na wniosek pokrzywdzonego roszczenia, o których mowa w § 4 i 5, można ograniczyć tylko do całości zaległych alimentów.

W ocenie RPO taka zmiana pozwoliłaby wyeliminować wątpliwości interpretacyjne oraz zapewnić jednolite stosowanie przepisu przez sądy. Zapewniłoby to interesy uprawnionych do alimentów, a zarazem umożliwiłoby dłużnikom skorzystanie z klauzuli niekaralności. 

Marcin Wiącek zwraca się do ministra Adama Bodnara o analizę tej propozycji i rozważenie zainicjowania odpowiednich działań legislacyjnych. 

II.510.1160.2024