Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Funkcjonariusze Straży Granicznej mogą mieć kontakt z osobami, które na terytorium Białorusi lub w kraju pochodzenia doświadczyły przemocy, zwłaszcza seksualnej, wobec czego wymagają szczególnego traktowania
• Dlatego funkcjonariusze powinni mieć odpowiednie przeszkolenie i specjalne wytyczne dotyczące czynności z udziałem takich osób
• Chodzi o prowadzenie tych czynności w sposób rzetelny i staranny, z poszanowaniem praw i osób pokrzywdzonych, a także o to, by uniknąć wtórnej wiktymizacji
• RPO Marcin Wiącek występuje do komendanta głównego SG gen. dyw. SG Roberta Bagana

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływały wnioski dotyczące cudzoziemców chcących złożyć na polsko-białoruskiej granicy wniosek o ochronę międzynarodową w Polsce, którzy mieli doświadczyć przemocy seksualnej lub innej formy przemocy na terytorium Białorusi lub w kraju pochodzenia.

RPO spytał komendantów Podlaskiego i Nadbużańskiego Oddziału SG, czy przekazali funkcjonariuszom wytyczne lub inne materiały ws. rozpoznawania i postępowania z takimi osobami i czy zostali przeszkoleni w tym zakresie. Komendanci odpisali, że SG nie jest organem właściwym ws. ścigania przestępstw dotyczących szeroko rozumianej przemocy seksualnej. Ma zaś delegację ustawową do zwalczania przestępstwa handlu ludźmi, niejednokrotnie powiązanego z przemocą ze względu na płeć i przemocą seksualną. Komendanci skupili się zatem na szkoleniach i wytycznych ws rozpoznawania ofiar przestępstwa handlu ludźmi.

Rzecznik z uznaniem przyjął te informację, gdyż efektywność SG i wsparcie dla osób potrzebujących pomocy będą efektywne. RPO zdaje sobie sprawę, że SG nie jest organem właściwym do  ścigania przestępstw dotyczących  przemocy seksualnej i ze względu na płeć. Zgodnie jednak z ustawą z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP, prześladowanie, stanowiące jedną z podstaw do uzyskania ochrony międzynarodowej na terytorium RP, może polegać w szczególności na użyciu przemocy fizycznej lub psychicznej, w tym przemocy seksualnej. 

Funkcjonariusze SG mogą mieć kontakt z osobami, które doświadczyły tego rodzaju przemocy i wymagają szczególnego traktowania. Powinni zatem mieć odpowiednie przeszkolenie i specjalne wytyczne dotyczące czynności z udziałem ofiar przemocy, zwłaszcza seksualnej. Takie przeszkolenie powinno umożliwić przeprowadzanie tych czynności w sposób rzetelny i staranny, z poszanowaniem praw oraz komfortu osób pokrzywdzonych, a także aby uniknąć wtórnej wiktymizacji. Dzięki temu funkcjonariusze będą w stanie lepiej rozumieć potrzeby tych osób, odpowiednio reagować na ich emocje i obawy i skuteczniej się komunikować.

Wyposażenie funkcjonariuszy SG w te kompetencje jest także niezbędne dla właściwego wykonania przez Polskę zobowiązań wynikających z Konwencji o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej.

Kwestia prawidłowego – w świetle art. 61 konwencji stambulskiej – postępowania z kobietami z doświadczeniem przemocy motywowanej płcią była przedmiotem wystąpienia RPO do KG SG w 2021 r. Zgodnie z tym przepisem, państwa-strony zobowiązały się do podjęcia koniecznych środków prawnych lub innych działań mających na celu poszanowanie zasady non-refoulement; w szczególności zapewnienia, że ofiary przemocy wobec kobiet potrzebujące ochrony, niezależnie od ich statusu czy miejsca pobytu, w żadnym przypadku nie będą odsyłane z powrotem do jakiegokolwiek kraju, w którym ich życiu zagrażałoby niebezpieczeństwo, lub w którym byłyby torturowane, traktowane w sposób nieludzki lub poniżający, bądź karane.

RPO prosi Komendanta o informacje, jakie szkolenia przeszli funkcjonariusze SG w zakresie identyfikacji oraz postępowania z osobami z doświadczeniem przemocy, zwłaszcza  przemocy wobec kobiet ze względu na płeć. Pyta też, jakie są zasady postępowania z  osobami, które doświadczyły przemocy ze względu na płeć w państwie pochodzenia lub w państwie, z którego przybywa. W przypadku braku takich szkoleń lub procedur, Marcin Wiącek poddaję pod rozwagę Komendanta opracowanie wytycznych dla funkcjonariuszy SG dotyczących  tych kwestii oraz wdrożenie odpowiedniego programu szkoleń.

XI.543.99.2025