Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rektor Uniwersytetu Szczecińskiego zobowiązał wszystkich nauczycieli akademickich do złożenia zaświadczenia o niekaralności, które przewiduje "lex Kamilek"
• Może to prowadzić do nadmiernej ingerencji w prywatność pracowników uczelni, bo zaświadczenia będą musieli złożyć również ci, którzy nie mają kontaktu z małoletnimi bądź jest on incydentalny i nie wiąże się z opieką nad nimi  
• Założenie, że zaświadczenie musi dostarczyć każdy pracownik, który jedynie może, a nie musi mieć, kontakt z małoletnimi, oznaczałoby, że obowiązek ten należałoby stosować w każdej uczelni i wobec większości jej pracowników
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk występuje w tej sprawie do podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Zuzanny Rudzińskiej-Bluszcz
• AKTUALIZACJA 12.02.2025: Zdaniem Departamentu Spraw Rodzinnych i Nieletnich MS przygotowany projekt zmian w ustawie wyeliminuje wątpliwości/nieprawidłowości co do stosowania omawianego przepisu - odpowiedział dyrektor departamentu Piotr Bogacki

Do Biura RPO wpłynął wniosek w sprawie zobowiązania nauczycieli akademickich Uniwersytetu Szczecińskiego do złożenia informacji, o których stanowi art. 21 ust. 3 ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich. Chodzi o zaświadczenie o niekaralności  w zakresie przestępstw określonych w rozdziale XIX i XXV Kodeksu karnego, jego art. 189a i 207 oraz w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii.

Na prośbę RPO Rektor US wyjaśnił, że rozwiązanie to oparto na przepisach ustawy i wydanym zarządzeniu ws. wprowadzenia Polityki ochrony dzieci przed krzywdzeniem w US. Obowiązek ten nałożono na nauczycieli akademickich, którzy mogą mieć kontakt z osobami małoletnimi (kształci się tam 153 małoletnich studentów). Uczelnia nie wyciągnęła wobec żadnego pracownika konsekwencji związanych z niedostarczeniem zaświadczenia, choć w przyszłości taka sytuacja może być rozważana.

Jakkolwiek RPO dostrzega przyświecający uczelni cel zapewnienia możliwie szerokiej ochrony osób małoletnich, wątpliwości budzi ustanowienie tak szerokiego zakresu podmiotowego obowiązku, mogącego prowadzić do nadmiernej ingerencji w prywatność pracowników uczelni, nawet gdy dokumenty i dane osobowe są należycie chronione. Może bowiem okazać się, że zaświadczenia będą musieli złożyć również ci pracownicy uczelni, którzy nie mają kontaktu z osobami małoletnimi bądź jest on incydentalny o nie wiąże się w żaden sposób z opieką nad małoletnimi i ma miejsce w obecności innych osób, które ją sprawują. 

Zbieranie przez pracodawcę zaświadczeń o niekaralności w kontekście przyszłych, hipotetycznych kontaktów z małoletnimi budzi zatem obawy co do niezbędności gromadzenia danych o pracownikach uczelni oraz nadmiernej i nieproporcjonalnej ingerencji w prawo do prywatności. Może to rodzić wątpliwości co do zgodności z art. 51 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.

Wydaje się, że rozwiązanie z US wykracza poza cel ustawy, gdyż obowiązki z art. 21 ust. 2-8 mają zostać spełnione "przed nawiązaniem z osobą stosunku pracy lub przed dopuszczeniem osoby do innej działalności". Założenie, że zaświadczenie musi dostarczyć każdy pracownik, który jedynie może, a nie musi mieć, jakikolwiek kontakt z osobami małoletnimi ze względu na ewentualne przyszłe działania uczelni, oznaczałoby, że obowiązek ten należałoby zastosować w każdej uczelni i wobec większości jej pracowników. 

Takie rozwiązanie budzi zastrzeżenia w kontekście jednej z podstawowych zasad przetwarzania danych osobowych, jaką jest zasada ich minimalizacji, wynikająca z art. 5 ust. 1 lit. c rozporządzenia RODO.

Obawy Rektora dotyczące wypełnienia obowiązków ustawowych mogą wynikać z szerszych problemów interpretacyjnych, wskazujących na niezgodność sposobu ich sformułowania z zasadą zrozumiałości intencji prawodawcy.

Na liczne pytania obywateli dotyczące stosowania tych przepisów wskazywało samo Ministerstwo Sprawiedliwości, zapowiadając nowelizację ustawy. Znalazło to odzwierciedlenie w postaci projektu ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich oraz niektórych innych ustaw (UD176). Projekt przewiduje m.in. dodanie słownika wyjaśniającego pojęcia takie, jak "organizator działalności’", "inna działalność"’ oraz "działalność opiekuńcza".

ZRPO Stanisław Trociuk prosi Zuzannę Rudzińską-Bluszcz o stanowisko, w tym o wskazanie, czy MS otrzymywało sygnały od nauczycieli akademickich lub studentów w sprawie nieuzasadnionego, ich zdaniem, obowiązku składania zaświadczeń o niekaralności i jaka jest skala tych zgłoszeń. Pyta też, czy resort analizował sytuację uczelni w kontekście interwencji legislacyjnej i czy projekt UD176 uwzględnia opisaną sytuację.

Odpowiedź Piotra Bogackiego, zastępcy dyrektora Departament Spraw Rodzinnych i Nieletnich

W Ministerstwie Sprawiedliwości przygotowano projekt ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich oraz niektórych innych ustaw, dalej: projekt. Został już wpisany do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów (UD 176), a aktualnie dobiega końca etap uzgodnień wewnątrzresortowych.

Nowelizacja ma na celu przede wszystkim usunięcie wątpliwości co do stosowania art. 21 ustawy. Przepis ten przewiduje, że przed nawiązaniem z osobą stosunku pracy lub przed dopuszczeniem osoby do innej działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi:

• pracodawca lub inny organizator uzyskuje informacje, czy dane osoby, z którą ma być nawiązany stosunek pracy lub która ma być dopuszczona do innej działalności, są zamieszczone w Rejestrze z dostępem ograniczonym (obowiązek istnieje od 1 października 2017 r.) lub w Rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze (obowiązek istnieje od 26 września 2019 r.);
• osoba, z którą ma być nawiązany stosunek pracy lub która ma być dopuszczona do innej działalności przedstawia dane o karalności z zakresu przestępstw wymienionych w ustawie (dotyczy nie tylko danych z polskiego KRK ale także z innych państw).

Warto podnieść, że przepis ten ma jednakową interpretację dla wszystkich podmiotów/jednostek, toteż ocena czy w danym konkretnym przypadku należy dokonać weryfikacji pracownika pod katem karalności przebiega wszędzie na identycznych zasadach.

W ramach nowelizacji m. in.:

1. dodano do ustawy słowniczek, który ułatwi rozumienie pojęć występujących w ustawie, a przez to ułatwi identyfikację kiedy weryfikacja pod kątem karalności winna być dokonana. Chodzi przede wszystkim o najbardziej problematyczne „inny organizator”, „inna działalność”, „działalność opiekuńcza”,
2. wskazano kiedy weryfikacja na podstawie art. 21 ustawy nie ma zastosowania. Projektuje się, że obowiązek taki nie będzie istniał gdy zaproszony prelegent/gość jest funkcjonariuszem publicznym, adwokatem, radcą prawnym,
3. wprowadzono regulacje wyłączające tzw. podwójne sprawdzanie tej samej osoby.

Zdaniem Departamentu, ww. zmiany wyeliminują wątpliwości/nieprawidłowości co do stosowania omawianego przepisu.

Nadmieniam, że dotychczas zgłaszane postulaty uczelni wyższych dotyczyły przede wszystkim wyłączenia praktykantów spod obowiązków wynikających z art. 21 ustawy. Projekt w obecnym kształcie nie uwzględnia go, jednak jak wskazano, jest on na początkowym etapie procedowania. W trakcie procesu legislacyjnego, na etapie uzgodnień zewnętrznych, opiniowania i konsultacji publicznych będzie możliwe zgłaszanie uwag oraz proponowanych rozwiązań. Taką możliwość będzie także miało Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

VII.7033.137.2024