Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich występuje do Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie ratyfikacji Protokołu nr 12 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, który wprowadza ogólny zakaz dyskryminacji
• Ratyfikacja oznaczałaby poddanie pod jurysdykcję Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wszystkich spraw, w których mogło dojść do nierównego traktowania w korzystaniu z ustanowionych praw
• Może to mieć znaczący wpływ na dalszy rozwój standardów antydyskryminacyjnych oraz zmniejszenie liczby przypadków dyskryminacji w Polsce
• Marcin Wiącek prosi ministra Radosława Sikorskiego o informację nt. aktualnego stanu prac mających na celu ratyfikację Protokołu 

RPO zabiega o związanie się przez Polskę instrumentami prawa międzynarodowego, które mogłyby w istotny sposób wzmocnić ochronę obywateli przed różnymi formami dyskryminacji. Jednym z brakujących elementów systemu prawnego, który zdecydowanie poprawiłby efektywność realizacji zasady równego traktowania w Polsce, jest Protokół nr 12 z 2000 r. do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, który wprowadza ogólny zakaz dyskryminacji.

Ratyfikacja Protokołu nr 12, a tym samym poddanie pod jurysdykcję Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wszystkich spraw, w których mogło dojść do nierównego traktowania w korzystaniu z ustanowionych praw, może mieć znaczący wpływ na dalszy rozwój standardów antydyskryminacyjnych oraz zmniejszenie liczby przypadków dyskryminacji w Polsce.

Rzecznicy Praw Obywatelskich kolejnych kadencji monitorowali toczące się od 2013 r. w MSZ prace analityczne dotyczące Protokołu nr 12. Według ostatniej informacji, przystąpienie do Protokołu stanowiło dla Ministerstwa kwestię złożoną, wymagającą analizy wielu obszarów prawa i skutków prawnych. W 2016 r. resort sygnalizował RPO  niepewność co do kierunków rozwoju orzecznictwa ETPC w tym kontekście.

Ustawa z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania wprowadziła do polskiego porządku prawnego przepisy wtórnego prawa antydyskryminacyjnego, obowiązującego w całej Unii.  Poziom ochrony wynikający z dyrektyw i ustawy o równym traktowaniu jest zróżnicowany w zależności od przesłanki i obszaru dyskryminacji, co  odzwierciedla unijny kompromis w zakresie wspólnych działań na rzecz niedyskryminacji.

Jest to jednak uznawane za problematyczne w świetle przepisów Konstytucji RP, zwłaszcza art. 32 ust. 2. Ustawa o równym traktowaniu przyznaje bowiem ochronę prawną wyłącznie  w sprawach związanych z zatrudnieniem, dostępem i warunkami korzystania z instrumentów i usług rynku pracy, podejmowania kształcenia zawodowego, warunkami podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej, działania w związkach zawodowych, organizacjach pracodawców i samorządach zawodowych, w zakresie dostępu i warunków korzystania z zabezpieczenia społecznego, usług, rzeczy oraz nabywania praw lub energii oferowanych publicznie, opieki zdrowotnej oraz oświaty i szkolnictwa wyższego. Ponadto ustawa ta wprowadza różne poziomy ochrony ofiar dyskryminacji, zawierając zamknięty katalog cech, ze względu na które dyskryminacja jest zakazana. To zaś powoduje, że nie każda kategoria osób jest chroniona w takim samym stopniu.

Zakaz dyskryminacji został wyrażony w EKPC, jednak jego zakres jest ograniczony wyłącznie do korzystania z praw i wolności wymienionych w Konwencji i protokołach. Obecnie jurysdykcja ETPC w stosunku do Polski w zakresie indywidualnej skargi dotyczącej dyskryminacji jest ograniczona do praw zagwarantowanych w tych aktach. W konsekwencji indywidualna skarga nie przysługuje m.in. w przypadku nierównego dostępu do praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych (m.in. prawo do pracy czy do ochrony zdrowia).

Osoby pozostawione poza zakresem ochrony wynikającej z ustawy równościowej i poza zakresem ochrony ETPC w zakresie dyskryminacji w korzystaniu z innych praw i wolności niż wymienione w EKPC i protokołach, są pozbawione szczególnych środków ochrony w przypadku nierównego traktowania. Dlatego też Protokół nr 12, który zobowiązuje państwa-strony do zagwarantowania korzystania bez jakiejkolwiek dyskryminacji z każdego prawa ustanowionego przez prawo danego państwa oraz zabrania dyskryminowania przez władze publiczne państwa-strony kogokolwiek z jakiegokolwiek powodu, mógłby być solidną podstawą ochrony takich osób. 

Ratyfikacja Protokołu nr 12 do EKPC wzmocniłaby też gwarancje równego dostępu do praw społecznych i kulturalnych osób narażonych na dyskryminację. Dopełniłoby to gwarancje już przysługujące na tle art. 32 Konstytucji, dodatkowo rozszerzając zakres przedmiotowy potencjalnych skarg do ETPC. Znacząco mogłoby też wpłynąć na skuteczną implementację prawa antydyskryminacyjnego UE, co ma istotne znaczenie z punktu widzenia polskiej prezydencji w Radzie UE.

Ratyfikacja Protokołu nr 12 przyczyni się do poprawy sytuacji osób narażonych na dyskryminację, a ewentualne zalecenia wydane na skutek rozpoznanych przez ETPC skarg mogą być dla Polski cenną wskazówką. 

Dlatego Marcin Wiącek prosi Ministra o informację o aktualnym stanie prac mających na celu ratyfikację Protokołu nr 12 oraz o przewidywanych czynnościach i ich harmonogramie. Pyta również, czy w MSZ przeprowadzono analizę  orzecznictwa ETPC w zakresie Protokołu nr 12 i jakie ewentualnie są wnioski.

XI.816.5.2025