Uprzejmie informujemy, że w związku z pracami technicznymi, w niedzielę 24 listopada od godziny 14:45 do godziny 17:45 nie będzie dostępny serwis Biuletyn Informacji Publicznej Rzecznika Praw Obywatelskich. Przepraszamy za utrudnienia.
Te wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich wiążą się z informacjami o kontynuowaniu działalności orzeczniczej przez Izbę Dyscyplinarną - mimo postanowienia Trybunału Sprawiedliwości UE z 8 kwietnia 2020 r. o jej zawieszeniu.
Postanowienie zapadło w postępowaniu ze skargi o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, wszczętym przez Komisję Europejską 25 października 2019 r. Zarzuty dotyczą naruszenia przez Polskę zasady skutecznej ochrony prawnej oraz uprawnienia sądów krajowych do występowania z wnioskami o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
Istotą tego postępowania jest ochrona niezawisłości i bezstronności sędziów przed wywieraniem na nich nacisku i wpływaniem na wydawane orzeczenia poprzez wykorzystywanie mechanizmu odpowiedzialności dyscyplinarnej. Taka ingerencja w niezawisłość sędziowską narusza wymogi zasady skutecznej ochrony prawnej, gwarantowanej przez prawo Unii. Narusza również zasady i gwarancje konstytucyjne (art. 2, art. 7, art. 10 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1, art. 173, art. 178 ust. 1 Konstytucji) i wymogi Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
TS UE postanowił zarówno o zawieszeniu stosowania przepisów ustawy SN ustanawiających ID, jak i o powstrzymaniu od przekazywania spraw zawisłych przed Izbą do rozpoznania przez skład niespełniający wymogów niezależności, wskazanych m.in. w wyroku TS z 19 listopada 2019 r.
- W mojej ocenie, każdy z dwu punktów postanowienia TS stanowi wystarczającą przesłankę do zaprzestania działalności orzeczniczej Izby Dyscyplinarnej SN w pełnym zakresie dotyczącym sędziów, do czasu wydania ostatecznego wyroku przez TS, względnie do czasu zmiany samego postanowienia zabezpieczającego – podkreśla Adam Bodnar.
Postanowienie TS należy interpretować jako zawieszenie działalności ID w odniesieniu do całości jej kompetencji orzeczniczej względem sędziów. Izba i jej członkowie nie mogą zatem podejmować żadnych działań judykacyjnych wobec sędziów. Zawieszenie nie może być obchodzone poprzez powoływanie się na kompetencje z innych ustaw, np. ustawy z 20 grudnia 2020 r. (tzw. ustawy represyjnej) czy też Prawa o ustroju sądów powszechnych.
W ocenie TS, którą podziela RPO, brak gwarancji niezależności ID może wyrządzić poważną i nieodwracalną szkodę unijnemu porządkowi prawnemu, polskiemu sądownictwu, zagrozić wartościom Unii, a także ochronie praw jednostek, na których straży Rzecznika stawia art. 208 ust. 1 Konstytucji.
Niezawisłość sędziowska jest gwarancją bezwzględną i niepodzielną. Nie można przyjąć, że organ - którego niezawisłość i bezstronność budzi zasadnicze wątpliwości z uwagi na okoliczności, w jakich został utworzony, jego cechy, a także sposób powołania jego członków - ma się powstrzymać od orzekania w sprawach sędziów w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej, a może orzekać w pozostałych sprawach dotyczących sędziów, np. w przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej.
Brak gwarancji niezależności, niezawisłości i bezstronności ID niesie zatem ze sobą zagrożenie dla niezależności, niezawisłości i bezstronności SN i sądów powszechnych, w całym zakresie orzekania ID. W konsekwencji postanowienie TS skutkuje koniecznością wstrzymania czynności ID nie tylko w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, lecz również w zakresie innych spraw dotyczących sędziów.
Tymczasem na wokandzie SN wciąż są rozpisywane są posiedzenia składów orzekających ID m.in. w takich właśnie sprawach.
Podstawową funkcją udzielenia przez TS środków tymczasowych było zabezpieczenie sędziów krajowych przed ingerencją ID w sferę ich niezawisłości i przed wykorzystywaniem systemu odpowiedzialności dyscyplinarnej do politycznej kontroli orzeczeń sądowych.
Skoro takie ryzyko istnieje w przypadku postępowań dyscyplinarnych, to istnieje tym bardziej w odniesieniu do postępowań karnych. Decyzja ID - zezwalająca na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej - nie tylko wywołuje wobec niego skutki prawne, ale może być instrumentem naruszenia jego niezawisłości.
Otwiera też to drogę do wszczęcia czynności przez prokuraturę, która – z uwagi na podległość Prokuratorowi Generalnemu, a jednocześnie Ministrowi Sprawiedliwości, organowi władzy wykonawczej piastowanemu przez polityka – nie jest organem niezależnym. Zwiększa to ryzyko politycznego wpływu na niezawisłość sędziowską.
RPO przypomina, że w prawomocnym orzeczeniu z 5 grudnia 2019 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że ID nie jest sądem w rozumieniu ani art. 47 Karty Praw Podstawowych UE, ani art. 6 EKPC, ani art. 45 ust. 1 Konstytucji. Identyczna konkluzja - rozszerzona jeszcze o brak zgodności ID z wymogami art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE oraz art. 175 ust. 2 Konstytucji - wynika również z uchwały połączonych izb Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r.
- Mimo wyrażanego przez Panią Prezes publicznie krytycznego stanowiska, wyrok ten oraz uchwała SN są wiążące i muszą być przestrzegane – podkreśla Adam Bodnar.
RPO zna wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 kwietnia 2020 r. i jego postanowienie z 21 kwietnia 2020 r. Jednak działania TK w tych sprawach budzą zasadnicze wątpliwości prawne. A zgodnie ze stanowiskiem TS opinie wyrażone w tych orzeczeniach TK muszą być pominięte przez sąd orzekający w konkretnej sprawie - jeżeli ich uwzględnienie prowadziłoby do ograniczenia możliwości stosowania wyroku TS z 19 listopada 2019 r.
Te orzeczenia TK nie wpływają zatem również na stosowanie uchwały SN z 23 stycznia 2020 r. oraz uprawnienia i obowiązki sadów krajowych wynikające z prawa Unii, a doprecyzowane uchwałą SN. Jednoznacznie przesądza o tym wyrok TS w sprawie C-416/10 (Križan i inni). Zgodnie z nim sąd krajowy nie powinien uwzględniać oceny sądu wyższej instancji, ani sądu konstytucyjnego, jeżeli uzna, że ocena ta nie jest zgodna z prawem Unii.
Postanowienie TS wiąże Polskę jako państwo, jako podmiot prawa międzynarodowego, a zarazem członka UE związanego zasadą lojalnej współpracy. Objęte jest ono unijną zasadą prymatu, ma pierwszeństwo przed niezgodnymi z nim krajowymi aktami prawnymi. Wiąże wszystkie organy krajowe w zakresie ich kompetencji, w tym SN, ID, wszystkie składy orzekające SN oraz organy administracyjne SN.
Z tego powodu RPO krytycznie ocenia wniesienie przez jednoosobowy skład ID SN pytania prawnego do TK (sygn. akt P 7/20), zmierzającego do pozbawienia skuteczności postanowienia zabezpieczającego TS. TK nie ma bowiem żadnych kompetencji do oceny orzeczeń TS. RPO przystąpił do tego postępowania w TK i wniósł o jego umorzenie z uwagi na niedopuszczalność orzeczenia.
- Pani Prezes, jako uznana procesualistka, jest niewątpliwie świadoma natury i skali naruszeń prawa przy obsadzaniu Trybunału Konstytucyjnego w 2015 r. oraz w latach kolejnych, a następnie przy kształtowaniu i obsadzaniu w 2018 r. nowej Krajowej Rady Sądownictwa, jak również w późniejszym procesie nominowania sędziów Sądu Najwyższego – pisze Adam Bodnar.
Zmiany wprowadzone w TK spowodowały bowiem, że organ ten faktycznie utracił zdolność przeprowadzania rzeczywistej kontroli konstytucyjności prawa. Intencją pytania nie jest w istocie ochrona Konstytucji, ale uzyskanie ochrony stanu niekonstytucyjnego, a jednocześnie naruszającego unijny porządek prawny.
Wobec niezastosowania się do środków zabezpieczających TS UE Polsce grożą poważne, negatywne konsekwencje. Komisja Europejska może wnieść do Trybunału wniosek dodatkowy o okresową karę pieniężną. TS może również z urzędu uzupełnić dotychczas zarządzone środki tymczasowe o kolejne. Brak wykonania środka tymczasowego może także być źródłem odpowiedzialności odszkodowawczej państwa względem podmiotów prywatnych, których prawa mogą doznać uszczerbku.
Niepodporządkowanie się postanowieniu zabezpieczającemu TS będzie dalej obniżać wiarygodność SN i podważać zaufanie do polskiego sądownictwa. To będzie zaś mieć znaczenie dla uczestnictwa polskiego wymiaru sprawiedliwości w europejskiej przestrzeni prawnej i mechanizmów wzajemnego uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych, co będzie bezpośrednio ujemnie wpływać na realizację praw jednostek.
W związku z tym Rzecznik przedstawił zarówno I Prezes SN, jak i Prezesowi Rady Ministrów te uwagi, zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony praw i wolności obywatelskich, w tym prawa do niezależnego, niezawisłego i bezstronnego sądu oraz zasady skutecznej ochrony prawnej.
W piśmie do premiera Mateusza Morawieckiego RPO wskazał, że członkowie rządu szereg razy podważali właściwość TS do orzekania w sprawach niezawisłości sędziów polskich. - Argumentacja ta jest fałszywa, i wielokrotnie była już merytorycznie odparta w orzecznictwie sądowym i literaturze, z czego Pan Premier, jako ekspert prawa europejskiego zdaje sobie sprawę – dodał Adam Bodnar.
Zwrócił się też do premiera o stanowisko w tej sprawie, a także o podjęcie wszelkich niezbędnych działań dla zapewnienia pełnej skuteczności postanowieniu Trybunału Sprawiedliwości oraz jego przyszłemu wyrokowi.
Rząd polski był zobowiązany do powiadomienia Komisji Europejskiej o środkach podjętych w celu pełnego zastosowania się do postanowienia TS UE. Informacje mediów wskazują, że ten obowiązek premier wykonał. Nie jest jednak znana treść tego powiadomienia. RPO poprosił zatem o jego przekazanie.
VII.510.80.2020
