Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Samochody, którymi poruszała się delegacja RPO i Komisarz ds. Ochrony Praw Człowieka Rady Europy, zostały 18 listopada zatrzymane przez Policję i Straż Graniczną - przed strefą objętą stanem wyjątkowym
• Policjant twierdził, że przedstawiciele RPO nie mogą wjechać do strefy, mimo posiadania stosownych upoważnień do wykonywania tam zadań 
• W końcu delegacjom pozwolono jechać dalej, ale policjant zastrzegł, że nie mogą one wjechać na obszar stanu wyjątkowego
• Sytuacja ta budzi zaniepokojenie Rzecznika Praw Obywatelskich
• AKTUALIZACJA: Z odpowiedzi KGP wynika, że policja nie ma sobie nic do zarzucenia    

18 listopada 2021 r. wieczorem podróżujące dwoma autami delegacje: RPO z jego zastępczynią Hanną Machińską oraz Komisarz ds. Ochrony Praw Człowieka Rady Europy z komisarz Dunją Mijatović zostały zatrzymane przez patrol Policji i Straży Granicznej na drodze krajowej przed miejscowością Czeremcha-Wieś. 

Członkowie obu delegacji zostali wylegitymowani. Poinformowano ich, że nie mogą kontynuować podróży, gdyż znajdują się tuż przed strefą objętą stanem wyjątkowym. Policjant zachowywał się wyjątkowo arogancko. Nie chciał przyjąć do wiadomości, że delegacje nie podróżują do strefy stanu wyjątkowego. Nie chciał też wskazać, gdzie zaczyna się ta strefa. 

Twierdził również, że przedstawiciele RPO nie mogą wjechać na teren objęty stanem wyjątkowym. Ostentacyjnie ignorował posiadane przez delegację RPO stosowne upoważnienia do wykonywania zadań w terenie objętym stanem wyjątkowym. Czyniły one zadość § 2 ust. 1 p. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 2021 r. w sprawie ograniczeń wolności i praw w związku z wprowadzeniem stanu wyjątkowego. 

Po ok. 30 minutach oczekiwania na decyzję przełożonych przedstawiciele RPO i Komisarz Praw Człowieka Rady Europy zostali poinformowani o możliwości dalszej podróży. 

Funkcjonariusz wyraźnie jednak zastrzegł, że żadna z delegacji nie może wjechać na teren objęty stanem wyjątkowym. Zgoda na kontynuowanie podróży została zaś wyrażona kilka minut wcześniej przez funkcjonariuszkę Straży Granicznej.

Sytuacja ta budzi zaniepokojenie. 

Niewłaściwe zachowanie funkcjonariusza Policji, mimo okazania legitymacji MSZ przez kierowcę auta, w którym podróżowała delegacja Rady Europy, rodzi obawy, że działanie miało charakter zaakcentowania władzy, którą ma w związku z pełnioną w patrolu służbą.

Nie można zaakceptować także ignorowania przez funkcjonariusza istotnej informacji, którą przekazała zastępczyni RPO, wskazującą na niebudzące wątpliwości pracowników Biura RPO prawo wjazdu na teren objęty stanem wyjątkowym. 

Zajście budzi także wątpliwości związane z koordynacją działań łączonych patroli Straży Granicznej i Policji. Delegacje mogły bowiem kontynuować podróż dopiero po wyrażeniu zgody przez przełożonego funkcjonariusza Policji (mimo że zgoda Straży Granicznej została przekazana wcześniej). 

Zmusza to RPO do następujących pytań wobec KPG:

•    jak zakończyłaby się interwencja, gdyby zgody na przejazd nie udzieliła Policja? 
•    czy Policja jest formacją, od której decyzji zależy ostatecznie możliwość kontynuowania podróży po kontroli drogowej? 

Celem podróży obu delegacji był monitoring wykonywania obowiązków przez funkcjonariuszy SG w związku z kryzysem granicznym. Dzięki takiemu monitoringowi od początku kryzysu diagnozowane są nie tylko potencjalne systemowe ryzyka naruszeń praw cudzoziemców, lecz również sytuacja funkcjonariuszy służb mundurowych wykonujących obowiązki w tych nadzwyczajnych okolicznościach. Rekomendacje wydawane w tej mierze służą zatem także poprawie warunków służby. 

- Dlatego też, z olbrzymim rozczarowaniem odnoszę się do utrudnień, które w realizacji prerogatyw przysługujących mi z mocy prawa krajowego oraz międzynarodowych umów, nastąpiły w wyniku tego zajścia. Co więcej, z uwagi na obecność delegacji Rady Europy na szwank wystawiony został obraz funkcjonowania instytucji naszego państwa – pisze Marcin Wiącek do komendanta głównego policji gen. insp. Jarosława Szymczyka.

Wyraził nadzieję, że ten przypadek stanie się przedmiotem pogłębionej refleksji Policji w celu skutecznych działań dla zapobieżenia tego typu sytuacjom w przyszłości. 

- Mając nadzieję na dalszą, dobrą współpracę naszych instytucji na rzecz ochrony praw człowieka, zwracam się z prośbą o zajęcie stanowiska w tej sprawie i poinformowanie mnie o podjętych działaniach – brzmi konkluzja pisma do KGP. Jego odpis przekazano do wiadomości Komendanta Głównego SG. 

Odpowiedź KGP z 23 grudnia 2021 r. 

W nawiązaniu do Pana wystąpienia l.dz. KMP.071.8.2021.PK z dnia 22 listopada br. w sprawie kontroli drogowej delegacji Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Komisarza ds.Ochrony Praw Człowieka Rady Europy na drodze krajowej nr 66 oraz kolejnego - z dnia 6 grudnia br. o tej samej liczbie dziennika, dotyczącego kontroli drogowej przeprowadzonej wobec delegacji Zastępcy Rzecznika Praw Obywatelskich i pracowników Biura RPO na drodze dojazdowej do miejscowości Białowieża w powiecie hajnowskim, pragnę poinformować, że w przedmiotowych sprawach zleciłem podległym mi Dyrektorom Biura Kontroli oraz Biura Kadr, Szkolenia i Obsługi Prawnej Komendy Głównej Policji przeprowadzenie szczegółowych ustaleń, mających na celu zbadanie poruszonych kwestii. Czynności te aktualnie trwają i dotyczą m.in. analizy stanu prawnego, odrębnego dla ww. zdarzeń.

O wyniku tych działań zostanie Pan powiadomiony niezwłocznie po ich zakończeniu - dodał komendant główny policji. 

Odpowiedź KGP z 26 stycznia 2022 r. 

Informuję, że zleciłem podległym mi komórkom organizacyjnych Komendy Głównej Policji ds. kontroli i w zakresie prawnym, dokonanie analizy przedmiotowych spraw. W ramach tych działań przyjęto m.in. wyjaśnienia od Komendanta Wojewódzkiego Policji w Białymstoku, przełożonego policjantów, którzy podejmowali opisane przez Pana czynności służbowe.

Na wstępie zauważyć należy, że ww. kontrole drogowe były przeprowadzone w różnych stanach prawnych. Pierwsza - w dniu 16 listopada 2021 r. na drodze krajowej nr 66 w rejonie miejscowości Czeremcha - realizowana była podczas trwania stanu wyjątkowego, gdy obowiązywał zakaz przebywania w ustalonym czasie w oznaczonych miejscach, obiektach i obszarach położonych w strefie objętej stanem wyjątkowym. Natomiast druga - prowadzona była w dniu 3 grudnia 2021 r. na drodze dojazdowej do miejscowości Białowieża - po nowelizacji przepisów ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej oraz niektórych innych ustaw.

Odnośnie pierwszego zdarzenia ustalono, że funkcjonariusz Policji pełniąc służbę razem z funkcjonariuszem Straży Granicznej na punkcie kontrolnym w rejonie obszaru objętego stanem wyjątkowym podjął czynności służbowe w stosunku do kierujących dwoma pojazdami, którymi podróżowały delegacje Rzecznika Praw Obywatelskich i Komisarza ds. Ochrony Praw Człowieka Rady Europy. Jak wynika z dokonanych ustaleń, policjant wstępnie powiadomił członków delegacji, iż nie będą oni mogli wjechać na teren objęty stanem wyjątkowym. Jednocześnie nawiązał kontakt z dyżurnym Komendy Powiatowej Policji w Hajnówce, informując o sytuacji i konieczności konsultacji.

W tym miejscu należy podnieść, że od chwili wprowadzenia na części obszaru województwa podlaskiego stanu wyjątkowego, przedstawiciele Biura Rzecznika Praw Obywatelskich kilkukrotnie wjeżdżali na obszar objęty tym stanem, jednakże każdorazowo okazywali stosowne upoważnienia. W tym konkretnym przypadku, na co wskazał Komendant Wojewódzki Policji w Białymstoku, takiego dokumentu nie okazano, stąd pojawiła się wątpliwość w zakresie uprawnienia do wjazdu, którą policjant obowiązany był wyjaśnić.

Nadmieniam, że przepis § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 2021 r. w sprawie ograniczeń wolności i praw w związku z obowiązywaniem stanu wyjątkowego uprawniał upoważnionych pracowników Biura Rzecznika Praw Obywatelskich do wykonywania czynności służbowych na obszarze objętym stanem wyjątkowym. Zgodnie z jego brzmieniem, zakaz przebywania na obszarze objętym stanem wyjątkowym nie dotyczył osób, które wykażą, że zapewniają obsługę urzędu administracji publicznej lub jednostki organizacyjnej, wykonujących na obszarze, na którym obowiązuje stan wyjątkowy, zadania o charakterze publicznym. Tak też było w opisywanym przypadku, bowiem po dokonaniu stosownych ustaleń, funkcjonariusz Policji zakończył czynności służbowe, a delegacje udały się w dalszą podróż.

W odniesieniu do drugiej kontroli drogowej przeprowadzonej w dniu 3 grudnia 2021 r. informuję, że Zastępczyni Rzecznika Praw Obywatelskich i pracownicy Biura zostali przez funkcjonariusza Policji wylegitymowani na podstawie aft. T5 ust. 1, pkt ,1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji. W toku przedmiotowej kontroli policjanci mieli wątpliwość, czy określone osoby są uprawnione do wjazdu i przebywania w obszarze nadgranicznym, dlatego zwrócili się o informację do właściwej miejscowo placówki Straży Granicznej. Po otrzymaniu wiadomości, iż komendant placówki Straży Granicznej zezwolił osobom wchodzącym w skład delegacji na przebywanie w określonym czasie, na określonych zasadach na obszarze objętym zakazem, policjanci umożliwili im kontynuowanie podróży.

Zauważyć należy, że na podstawie art. 12a ust. 2 ustawy o ochronie granicy państwowej, zostało wydane rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 listopada 2021 r. w sprawie wprowadzenia czasowego zakazu przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Republiką Białorusi, gdzie wprowadzono czasowy zakaz przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Republiką Białorusi na okres od dnia 1 grudnia 2021 r. do dnia 1 marca 2022r. W przywołanej ustawie wskazane są enumeratywnie osoby i podmioty, których zakaz nie dotyczy. Rzecznik Praw Obywatelskich, jego zastępcy oraz pracownicy biura, nie należą do osób ani podmiotów, o których mowa w art. 12b ust. 1 i 4 ustawy o ochronie granicy państwowej. Natomiast osoby te mogą przebywać na obszarze, na którym wprowadzono zakaz, jeżeli właściwy miejscowo komendant placówki Straży Granicznej, na czas określony i na określonych zasadach zezwoli na ich przebywanie. 

Z przygotowanej opinii prawnej wynika bowiem, że przepisy art. 12a i art. 12b ustawy o ochronie granicy państwowej mają pierwszeństwo zastosowania przed art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, zgodnie z zasadą prawną lex specialis derogat legi generali (przepis szczególny uchyla przepis ogólny), jak również przed postanowieniami protokołu fakultatywnego do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.

Zaznaczam, że funkcjonariusze Policji pełniący służbę na punktach kontrolnych w strefie nadgranicznej w związku z napiętą sytuacją, jaka ma miejsce od wielu miesięcy na granicy polsko-białoruskiej, obowiązani są do weryfikowania uprawnień osób wjeżdżających na określony obszar strefy nadgranicznej, zgodnie z postanowieniami ustawy o ochronie granicy państwowej. Realizując te zadania obowiązani są także do reagowania na wszelkie próby wjazdu na obszar objęty stanem wyjątkowym osób nieuprawnionych. Na uwagę zasługuje fakt, iż osoby, wobec których funkcjonariusze Policji przeprowadzają kontrole drogowe, w większości przypadków rozumieją powagę sytuacji i stosują się do wydawanych poleceń, nie manifestując niezadowolenia z konieczności wylegitymowania się lub okazania do przeglądu przewożonego bagażu.

Podsumowując powyższe ustalenia informuję, że Komendant Wojewódzki Policji w Białymstoku nie dopatrzył się nieprawidłowości w działaniu podległych mu policjantów, którzy podejmowali czynności kontroli drogowej wobec delegacji przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich. Analiza zgromadzonej w KGP dokumentacji nie dała podstaw do zakwestionowania ustaleń dokonanych przez ww. przełożonego.

Wyrażam jednocześnie przekonanie, iż jesteśmy zgodni co do oceny zaangażowania i poświęcenia z jakim policjanci wraz z przedstawicielami innych służb i wojska realizują zadania w celu zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego w strefie nadgranicznej, a Pana wystąpienie odczytuję, jako wyraz troski o realizację tych zadań na najwyższym poziomie i zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa

KMP.071.8.2021