Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ludzie skarżą się RPO, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokonuje zbyt wysokich potrąceń świadczeń emerytalnych i rentowych w postępowaniach o tzw. upadłość konsumencką
• Potrącenia co do zasady nie powinny przekraczać 25% świadczenia. Tymczasem zdarza się, że ZUS pobiera więcej  
• Te same osoby mają też różne potrącenia w poszczególnych miesiącach. Ponadto część oddziałów ZUS liczy potrącenia od kwoty brutto świadczenia, inne zaś od wartości netto
• Według Rzecznika nie tylko narusza to prawa obywatelskie upadłego, ale przedłuża też postępowania upadłościowe. Sędziowie-komisarze i syndycy muszą bowiem interweniować, aby ZUS uwzględniał przepisy

Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęły skargi w sprawie nieprawidłowości w dokonywaniu przez ZUS potrąceń w trakcie trwającego postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (tzw. upadłości konsumenckiej), które pobierają świadczenia ZUS.

Nieprawidłowości niemal wszędzie 

Dla ustalenia, czy opisywane w skargach problemy wystąpiły jednostkowo, czy też mają charakter generalny, RPO zwrócił się do kilku wydziałów upadłościowych sądów rejonowych. Odpowiedzi jednoznacznie wskazują, że nieprawidłowości występują w wielu sprawach, niezależnie od lokalizacji sądu upadłościowego czy oddziału ZUS.

Z pism przewodniczących wydziałów sądów upadłościowych wynika, że przy braku szczególnych przesłanek do wyższego potrącenia, co do zasady nie powinno ono przekraczać 25% świadczenia. W praktyce zdarzają się jednak, że ZUS dokonuje potrącenia świadczeń emerytalnych i rentowych w wyższym zakresie niż jest to dopuszczalne.

Zdarzały się również przypadki różnych potrąceń w poszczególnych miesiącach, w ramach postępowania wobec tego samego upadłego przy niezmienionych przesłankach.

Problemem jest też błędny sposób obliczania potrąceń przez ZUS. Niektóre oddziały ZUS liczą je od kwoty brutto, inne zaś od wartości netto świadczenia.

Problemy z potrąceniami na rzecz masy upadłości ze świadczeń ZUS występują niemal we wszystkich oddziałach, gdzie po raz pierwszy rozpoznawano upadłość osoby pobierającej świadczenia. Według sądów wynika to najprawdopodobniej z braku procedur zaznajamiających pracowników ZUS z wytycznymi. Rodzi to konieczność podejmowania interwencji przez sędziów-komisarzy i syndyków oraz występowania do oddziałów ZUS ze wskazaniem konieczności uwzględniania obowiązujących przepisów prawnych. 

- Taka sytuacja nie tylko narusza prawa obywatelskie upadłego, lecz znacząco wpływa na wydłużenie postępowania upadłościowego - wskazuje Adam Bodnar. Niepotrzebnie też angażuje sądy upadłościowe, znacznie obciążone pracą wskutek wpływającej coraz większej liczby wniosków o ogłoszenie upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej.

Zasady potrącania 

Zgodnie z ustawą z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, potrąceniu na mocy tytułów wykonawczych podlegają świadczenia w niej wymienione – po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych. Potrącenia mogą być dokonywane wobec:

• świadczeń alimentacyjnych (do wysokości 60% świadczenia)
• należności egzekwowanych związanych z odpłatnością za pobyt w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych i zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych (do wysokości 50% świadczenia)
• innych egzekwowanych należności (do wysokości 25% świadczenia)

Art. 141 ustawy wprowadził dodatkowe, kwotowe ograniczenia w wysokości potrąceń. Nowe rozwiązanie zastąpiło dotychczasowy sposób obliczania wysokości potrącenia (procentowo określona kwota najniższej emerytury lub renty). W zależności od rodzaju potrącanych należności, kwota ta wynosi: 500 zł, 825 zł, 660 zł i 200 zł.

Adam Bodnar zwrócił się do prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Gertrudy Uścińskiej o zapewnienie jednolitej, prawidłowej praktyki wszystkich oddziałów ZUS w opisanej kwestii.

Uwagi RPO do projektu noweli Prawa upadłościowego

W związku z pracami rządu nad nowelizacją Prawa upadłościowego RPO przesłał w czerwcu 2018 r. Ministrowi Sprawiedliwości uwagi do projektu, przygotowane z perspektywy poszanowania praw człowieka i obywatela, będącego dłużnikiem-konsumentem. Uwagi były wynikiem zorganizowanego w Biurze RPO spotkania teoretyków i praktyków zajmujących się problematyką prawa upadłościowego. 

Najważniejsze uwagi:

• upadłość konsumencka powinna być uregulowana w odrębnej ustawie
• celowe wydaje się oddzielenie postępowań stricte upadłościowych od upadłości konsumenckiej, np. przez przekazanie ich do wydziałów cywilnych
• procedura upadłości konsumenckiej powinna być uproszczona. Obecnie jest tak skomplikowana, że nawet profesjonalni pełnomocnicy mają trudności z jej pełnym wykorzystaniem. Tymczasem upadłość konsumencka ma być szybka, skuteczna i zrozumiała dla konsumentów
• dla przeciwdziałania długotrwałości tych postępowań należy wzmocnić etatowo i organizacyjnie sądy upadłościowe; powinien też powstać centralny elektroniczny rejestr restrukturyzacji i upadłości 
• rozważenia wymaga - być może obowiązkowy - udział upadłego konsumenta w programie edukacji finansowej. Służyłoby to wiedzy na temat zarządzania własnymi finansami, by w przyszłości konsument nie popadał w kolejne niemożliwe do spłaty  zadłużenia
• proponowana nowelizacja w niewielkim stopniu uwzględnia konieczność prawnego uregulowania upadłości małżonków; nie rozwiązuje ponadto problemów z ochroną praw małżonka oraz byłego małżonka upadłego

V.510.38.2018