Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Gwarancją równego traktowania każdego jest wspólne dbanie o to, by nikt nie był gorzej traktowany z powodu tego, kim jest. Nie wystarczy troszczyć się o swoje prawa, musimy się nauczyć uważności i wrażliwości, bo bez tego nie da się poprawić sytuacji tych, którzy mają trudniej od nas.
• Narzędziem pozwalającym na budowanie tej wrażliwości jest ustawa o równym traktowaniu („o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania z 3 grudnia 2010 r.”).
• 1 stycznia minęło dziesięć lat od jej wejścia w życie. Jaki jest jej bilans? Co należy zmienić?

RPO podsumowuje działanie ustawy o równym traktowaniu i w specjalnym wystąpieniu do samorządowców i do Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania pokazuje, co można zrobić, by idea równości miała się w Polsce lepiej.

- Pandemia może być dla nas szansą, by poprawić sytuację. Wspólnym celem nie powinno być tylko proste przywrócenie sytuacji sprzed kryzysu, ale wyeliminowanie systemowych problemów nierówności, budowanie równych, opartych na solidarności społeczności lokalnych i całego społeczeństwa – pisze Adam Bodnar (patrz załączniki).

Ustawa o równym traktowaniu, przyjęta w celu wdrożenia do polskiego prawa dyrektyw równościowych Unii Europejskiej, uszczegóławia klauzulę antydyskryminacyjną z artykułu 32 naszej Konstytucji. Ustawa stwierdza, że dyskryminacja to szczególna forma nierównego traktowania. Oznacza gorsze traktowanie człowieka ze względu na jego cechy osobiste: płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. .

Ustawa ta nakłada szczególne obowiązki na Rzecznika Praw Obywatelskich czyniąc go niezależnym organem do spraw równego traktowania.

Nasze podsumowanie 10 lat obowiązywania tej ustawy opiera się na doświadczeniu z rozpatrywania skarg, które wpłynęły do Rzecznika Praw Obywatelskich oraz badań i analiz, do których przeprowadzenia zobowiązała ona Rzecznika.

Niewrażliwi na równość

Zdaniem RPO polskie przepisy antydyskryminacyjne są nieprecyzyjne, co utrudnia ich stosowanie w praktyce, tym samym  - dochodzenie praw przez osoby doświadczające nierównego traktowania jest znaczne utrudnione (patrz analiza dr. Macieja Kułaka przygotowana na zlecenie RPO).

Poważnym problemem jest też to, że jako społeczeństwo nie rozumiemy zasady równości, w związku z czym nie zawsze zdajemy sobie sprawę, że ktoś naruszył nasze prawo do równego traktowania. Nie reagujemy także, kiedy inni doświadczają dyskryminacji, bowiem nie rozpoznajemy jej przejawów.

Jak to wygląda w praktyce, pokazały badania przeprowadzonego na zlecenie RPO przez Kantar Public  Dość powiedzieć, że dla 2/3 badanych dyskryminacją jest nieobsłużenie w barze osoby pod wpływem alkoholu, za to co trzeci Polak nie widzi niczego złego w tym, że osoba głucha musi przyjść do lekarza ze swoim tłumaczem.

Zachęcamy do lektury i przemyślenia tych danych:

• Dla osób przyzwyczajonych do bardziej graficznych form komunikatów mamy tu specjalną wizualizację – pozwala naprawdę zobaczyć, jak widzimy równość jako społeczeństwo.
• A dla prawników, akademików i przedstawicieli administracji – publikację Biura RPO

Bez równości nie ma ochrony praw jednostki

Zasada równości i zakaz dyskryminacji nie są tylko teoretycznymi wartościami, postulowanymi ideałami społecznymi, czy czysto symboliczną deklaracją konstytucyjną – przypomina RPO Adam Bodnar. - To normy prawne szczególnego rodzaju, zapewniające każdemu, bez względu na cechy indywidualne, udział w różnych obszarach życia na zasadzie równości z innymi. Są jednym z najważniejszych wyznaczników rozwoju społecznego i kondycji demokratycznego państwa prawa – pisze RPO w liście do Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania oraz w liście otwartym do władz samorządowych w całej Polsce.

RPO zwraca uwagę, że pandemia COVID-19 nie tylko zagraża naszemu zdrowiu i życiu, ale uwypukla istniejące nierówności i pogłębia problemy grup szczególnie narażonych na dyskryminację. Warto jednak pamiętać, że to może być szansą na aktualizację priorytetów polityki społecznej. Naszym celem nie powinno być bowiem proste przywrócenie sytuacji sprzed kryzysu, ale wyeliminowanie systemowych problemów nierówności, budowanie uczciwych i równych, opartych na solidarności społeczności lokalnych i całego społeczeństwa. Założenie to powinno z kolei obejmować promowanie równości, w tym w edukacji, jako kluczowej wartości i zasady. Rzecznik wyraża też głębokie przekonanie, że rola nie tylko rządu, ale i samorządu terytorialnego w realizacji tych celów jest szczególna.  Działając na podstawie i w granicach prawa winny one korzystać ze wszystkich, dostępnych im narzędzi, aby poprawiać sytuację grup szczególnie narażonych na dyskryminację. Dlatego też Rzecznik skierował także specjalne wystąpienie do samorządowców, jako tych, którzy są odpowiedzialni za wdrażanie rozwiązań służących włączeniu wszystkich mieszkańców do wspólnoty.

Odpowiedź Anny Schmidt, pełnomocnik rządu ds. równego traktowania (aktualizacja 19 lutego 2021 r.)

W piśmie porusza Pan szereg zagadnień, które pozostają równie ważne dla Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania: zapewnienie odpowiedniego zakresu i środków ochrony przed dyskryminacją, podniesienie świadomości społecznej w zakresie dyskryminacji i mechanizmu ochrony prawnej, zapewnienie skutecznej ochrony instytucjonalnej przed dyskryminacją.

Zapewniam Pana, iż zgodnie z założeniami poczynionymi w projekcie Krajowego Programu Działań na Rzecz Równego Traktowania na lata 2021-2030 (dalej: „Krajowy Program”) wszystkie te zagadnienia stanowią priorytety kierunkowe rządu. 

W ramach planowanych konsultacji, związanych z koniecznością weryfikacji obecnego kształtu zapisów „ustawy o równym traktowaniu”, chciałabym zaprosić do dyskusji szerokie grono podmiotów m.in. przedstawicieli ministerstw, urzędów centralnych, instytucji naukowych i badawczych, organizacji pozarządowych, partnerów społecznych oraz przedstawicieli Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. Pogłębiona analiza pozwoli wypracować rozwiązania, które dostosują polskie prawodawstwo do aktualnych potrzeb życia społecznego. 

Należy jednak mieć na uwadze, że realizacja konstytucyjnych zasad równości wobec prawa i zakazu dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym nie może ograniczać się do jednej ustawy. Z tego względu przeprowadzone zostaną również analizy ustawodawstwa o charakterze antydyskryminacyjnym, aby zapewnić egzekwowanie zasady równego traktowania na wszystkich płaszczyznach życia publicznego. 

Zgodnie z konstytucyjnym trójpodziałem władzy, zadanie zapewnienia skutecznej ochrony tych praw spoczywa również na niezależnych sądach. Dlatego też w projekcie Krajowego Programu zawarto konieczność corocznego sporządzenia analiz orzeczeń dotyczących problematyki równego traktowania. Pozwolą one na monitorowanie skuteczności przepisów i opracowywanie ewentualnych rozwiązań legislacyjnych.  

Znaczącym priorytetem dla urzędu Pełnomocnika pozostaje również podnoszenie świadomości społecznej w zakresie równego traktowania, dlatego Krajowy Program zawiera szereg działań dążących do realizacji tego celu. 

XI.801.9.2020, XI.816.21.2020