Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Marek Kalbarczyk - niewidomy matematyk i informatyk, menadżer, działacz społeczny, publicysta  - odebrał nagrodę RPO im. dra Macieja Lisa
• RPO Marcin Wiącek podkreślał, że czytając życiorys laureata można odnieść wrażenie, że jest to człowiek instytucja, który całe swoje życie zawodowe i osobiste, każdą wolną chwilę i minutę poświęca, aby ludziom z niepełnosprawnościami żyło się w miarę dobrze i aby wzmacniać ich poczucie godności
• - Marek nauczył się widzieć świat wszystkimi innymi zmysłami w sposób tak wspaniały, że przełożył to na działanie, które zaowocowało nieprawdopodobnym sukcesem i dobrem dla innych ludzi - wskazała w laudacji prof. Leonora Bużańska  
• Marek Kalbarczyk mówił, że każdy z nas może być dobrym i każdy z nas może być kimś, kiedy powie sobie, że zrobiłem to, co cieszyło i pomagało innym

Laureatowi nagrodę wręczył rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek podczas uroczystej gali 18 listopada 2024 r., która tradycyjnie odbyła się we Wrocławiu.

Uroczystość poprzedziło odsłonięcie krasnala prawa człowieka przy siedzibie Biura Pełnomocnika Terenowego RPO we Wrocławiu. Twarz krasnoludkowi dał dr Maciej Lis, pierwszy Pełnomocnik Terenowy we Wrocławiu. Przed galą odbyła się również konferencja zorganizowana z okazji 20-lecia ustanowienia PT RPO we Wrocławiu.

Wystąpienie inauguracyjne RPO

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek na wstępie przypomniał, że patron nagrody, dr Maciej Lis, pierwszy Pełnomocnik Terenowy RPO we Wrocławiu, był niezwykle zaangażowany w ochronę praw osób z niepełnosprawnościami. I dlatego od 2015 r. RPO patronuje nagrodzie im. dra Macieja Lista. W tym roku nagroda jest wręczana po raz dziesiąty.

Zwrócił uwagę, że w tym roku posiedzenie kapituły było wyjątkowo krótkie. Dyskusje nie cechowały się burzliwością czy wymianą argumentów, ponieważ dla wszystkich członków kapituły było oczywiste, że laureatem w tym roku powinien zostać człowiek, którego życie i działalność to czas wypełniony tymi cechami, które przyświecały życiu i działalności patrona nagrody.

- Chciałbym podziękować Panu Markowi Kalbarczykowi, laureatowi tegorocznej edycji Nagrody RPO im. dra Macieja Lista za całe życie, które Pan poświęcił dla ochrony praw człowieka, dla ochrony godności człowieka, dla udzielania wsparcia wszystkim ludziom potrzebującym wyrównania szans, ludziom, którzy w życiu mieli mniej szczęścia i którym należy pomóc, wyciągnąć do nich rękę i wesprzeć – mówił Rzecznik.

- Czytając życiorys Pana Marka Kalbarczyka, można odnieść wrażenie, że jest to człowiek instytucja, który całe swoje życie zawodowe i osobiste, każdą wolną chwilę i minutę poświęca, aby ludziom z niepełnosprawnościami żyło się w miarę dobrze i aby wzmacniać ich poczucie własnej godności – tłumaczył Marcin Wiącek. Podkreślił, że zaszczytem dla Rzecznika Praw Obywatelskich i Biura RPO, a także dla wszystkich obecnych na uroczystości jest to, że Pan Marek Kalbarczyk zgodził się przyjąć tą nagrodę.

- Jest nam niezmiernie miło, że jest pan dzisiaj z nami – zakończył Rzecznik i przekazał głos laudatorce.

Laudacja prof. Leonory Bużańskiej 

Laudacja prof. Leonory Bużańskiej rozpoczęła się od pierwszych wersów hymnu Fundacji Szansa „Jeśli chcesz widzieć więcej od siebie, dotknij duszy swej”, które są mottem życiowym laureata Marka Kalbarczyka.

- To dla mnie ogromny zaszczyt, że mogę dziś wygłosić laudację dla człowieka wybitnego i mojego przyjaciela od 52 lat. Motto życiowe doktora Macieja Lista to było „tak kształtować rzeczywistość, aby było więcej dobra wokół nas” i Marek Kalbarczyk pisząc do mnie list mailem napisał: Pracuję dużo, by inni byli lepsi albo mieli lepiej. Mój przykład powinien uczyć, że pomimo poważnych problemów można być dobrym człowiekiem i można dużo pracować, dużo czynić dobrego i dzielić się tym dobrem właśnie po to, żeby innym było lepiej. 

Laureat jest informatykiem, ale też menedżerem, poza swoim wykształceniem ma niezwykłą ciekawość świata, jest humanistą do głębi duszy, jest również muzykiem. 

Marek Kalbarczyk stracił wzrok w wieku lat 13, natomiast urodził się jako dziecko niedowidzące. Nigdy się nie poddawał. Uczęszczał do szkoły podstawowej w Laskach, gdzie spotkał wspaniałych ludzi, którzy nauczyli go, że trzeba patrzeć tylko w dobrą stronę życia i czerpać ze swojej niemocy jeszcze większą moc.

- Marek nauczył się widzieć świat wszystkimi innymi zmysłami w sposób tak wspaniały, że przełożył to na działanie, które zaowocowało nieprawdopodobnym sukcesem i dobrem dla innych ludzi – podkreślała Laudatorka.

Prof. Bużańska nawiązała do wspomnień z lat licealnych, kiedy poznała Laureata. - Spotkaliśmy się w 1972 roku w szkole średniej na warszawskich Bielanach. Marek nie pozwalał, aby traktować go w jakikolwiek inny sposób.(…) Był naszym przyjacielem i jest do tej pory.

Laudatorka przedstawiła również krótko biografię Laureata i wymieniła grupę przyjaciół wspierających Laureata i mających ogromny na wpływ na jego rozwój i wrażliwość: Jacka Kwapisza, Igora Busłowicza, Janusza Skowrona, prof. Witolda Kondrackiego i żonę Joannę, z którą tworzą wspaniałą rodzinę.

W 1989 roku Marek Kalbarczyk stworzył pierwszą w Polsce firmę tyfloinformatyczną. Jej mottem jest: w firmach nie może jedynie chodzić o zysk, lecz przede wszystkim o możliwość realizowania misji. Natomiast misją firmy jest zastosowanie informatyki w rehabilitacji osób niewidomych i niedowidzących oraz poszukiwanie możliwości aktywizowania i zatrudniania niewidomych.

Laudatorka opowiadała o wynalazkach Laureata. Były to m.in. syntezator mowy dla niewidomych i zastosowanie go do obsługi komputera w formie „mówiącej klawiatury” oraz „czytnika ekranu” (1989); brajlowskie, udźwiękowione, komputerowe szachy – zarówno komputerowe (1990), ale i prawdziwe, brajlowskie szachy (2019); mówiąca, uwypuklona mapa świata i globus; system YourWay służący do doprowadzania niewidomych do celu, bezwzrokowy ping-pong, w który mogą grać niewidomi.

Opowiedziała również o Fundacji Szansa – Jesteśmy Razem, która została założona 10 stycznia 1992 r. i której inicjatorami był m.in. Marek Kalbarczyk. Fundacja w ciągu 30 lat działalności pomogła ok. 10 tys. osobom z niepełnosprawnością wzroku. Fundacja m.in. wydaje miesięcznik „Help – jesteśmy razem”, od 1999 roku organizuje dużą międzynarodową konferencję REHA FOR THE BLIND PEOPLE, zrealizowała trasę prezentacyjną specjalistycznych przyrządów dla niewidomych „Tyflobus” – mobilny gabinet rehabilitacyjny, który dotarł do ok. 200 miast w Polsce. 

Zwróciła uwagę, że Laureat prowadzi też działalność naukową i popularyzatorską nauki. Już w latach 80. wydał pionierskie podręczniki do matematyki dla niewidomych dzieci, brał udział w pracach naukowych dla projektu „Translator” – opracowania polskiej, rozszerzonej notacji matematycznej. 

Marek Kalbarczyk jest również działaczem medialnym. Współtworzył i był głównym bohaterem filmu „Na przekór stereotypom” (1983), który prezentował zdolności i możliwości niewidomych; był prawdopodobnie jedynym niewidomym telewizyjnym prezenterem, prowadząc w latach 1994-95 program publicystyczny „Razem czy osobno” mający na celu emancypację i integrację obywateli z niepełnosprawnością z całym społeczeństwem. Współtworzył również radio dla niepełnosprawnych – radio informacyjne, które było pomysłem trzech niewidomych, m.in. Marka Kalbarczyka.

Laudatorka omówiła bogatą działalność publicystyczną i pisarską laureata. Jest on pisarzem i poetą, pisał artykuły merytoryczne i projekty programistyczne, następnie poradniki rehabilitacyjne, wreszcie książki beletrystyczne i w ostatnim czasie wiersze. 

Wymieniła też liczne wyróżnienia i odznaczenia laureata. Miał m.in. tytuł „Lodołamacza”, w 2009 r. Prezydent RP odznaczył go Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 2017 r.  Krzyżem Oficerskim tego orderu. Za stworzenie innowacyjnego Multimedialnego terminala informacyjnego uzyskał tytuł „Teraz Polska”. Wyróżniono również zaprojektowane przez niego specjalne brajlowskie, udźwiękowione komputerowe szachy.

Najważniejsza była dla niego rodzina - żona i czterech synów, wszyscy wybitni, studiujący. Marek jest ofiarnym patriotą. Polska jest dla niego najważniejsza, bez względu na opcje polityczne.

Laudację zakończył hymn społeczności Fundacji Marka.

Wręczenie nagrody i podziękowanie Laureata

Następnie odbyła się ceremonia wręczenia nagrody. Laureatowi wręczył ją rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek.

- Świat jest lepszy dzięki takim ludziom, jak Pan. Cieszę się, że mogę te nagrodę Panu wręczyć – powiedział Rzecznik.

Dziękując za wyróżnienie, Marek Kalbarczyk mówił, że zawsze żałował, iż jako niewidomy ma gorszy dostęp do literatury i nie takiej wiedzy książkowej, jak tu zebrani. Zarazem dodał, że marzy by więcej przeczytał niż napisał.

Zwrócił uwagę, że niewidomi korzystają z wiedzy wysłuchanej, usłyszanej przez syntezator mowy. Także radio przywraca świat niewidomym - Dlatego jestem piewcą radiofonii.

- Dziś tyle nasłuchałem się o sobie, że aż nie wierzę - dodał Marek Kalbarczyk. Dodał, że cieszy się z laudacji, ale człowiek nie może poprzestać na tym, że inni go wychwalają.

Według Laureata głównym naszym zdaniem jest pomnażać dobro. - Po to pracuję w Fundacji, żeby przekazać: każdy z  nas może być dobrym i każdy z nas może być kimś, kiedy powie sobie, że zrobiłem to, co cieszyło i pomagało innym – podkreślił Marek Kalbarczyk. Wskazał, że niepełnosprawność jest także wyróżnieniem, bo dzięki temu spotkał samych dobrych, wspaniałych ludzi.

- Być może jest tak, że najwięcej człowiek się uczy poprzez własne działanie. Kiedy jest się otwartym na innych ludzi, to nasze działanie przecież przynosi efekty. My je obserwujemy. To jest niebywała szkoła. Z kimś się rozmawia, kogoś się słucha, do kogoś się mówi, widzi się jego wrażenia, w przypadku niewidomych słyszy się jego wrażenie na nasze słowa. Kiedy się działa, coś się załatwia, coś się organizuje, coś się robi, coś tworzy, widzi się efekty oraz odbiór. (...) To naprawdę uczy żyć, a wreszcie również działać na przyszłość – mówił.

Wystąpienia gości

Bp Waldemar Pytel, biskup diecezji wrocławskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce złożył serdeczne gratulacje Markowi Kalbarczykowi, ale i instytucji RPO.

- Mamy spójne cele. Państwo walczycie o godność, szacunek, brak ksenofobii, brak homofobii w naszym społeczeństwie. Kościół i diecezja, które reprezentuję walczą o to samo. O to samo walczył też doktor Maciej Lis – zaznaczył.

Przypomniał, że w trakcie konferencji ZRPO Stanisław Trociuk powiedział, że punktem wyjścia jest to, żeby lubić ludzi.  - Maciej Lis lubił ludzi. Nasz dzisiejszy laureat, któremu składam również serdeczne gratulacje, też lubi ludzi – powiedział biskup. - I Pan nas, Panie Marku, tego uczy i za to jestem Panu bardzo wdzięczny – podkreślił. - Tak kształtujmy rzeczywistość, by było w niej jak najwięcej dobra. Tego życzę państwu i sobie samemu – zakończył.

Głos zabrała również dyrektor Fundacji Szansa – Jesteśmy Razem Anna Koperska. Zaznaczyła, że dzisiejsze spotkanie jest wyjątkową okazją, aby uhonorować człowieka, którego praca, zaangażowanie i pasja nieustannie zmieniają świat na lepsze. Podziękowała Laureatowi za niezwykłe osiągnięcia w dziedzinie emancypacji osób niewidomych, liczne działania na rzecz równości praw i dostępności.

- Panie Marku, pańska działalność to przykład tego, jak wizja, determinacja i wrażliwość na potrzeby innych mogą wyznaczać nowe standardy w walce o prawa obywatelskie – mówiła. Dodała, że praca Laureata na rzecz osób z niepełnosprawnościami jest inspiracją dla wszystkich.

- Tworzone przez Pana prekursorskie rozwiązania zmieniają od 40 lat życie osób niewidomych, otwierają drzwi do świata, który wydawał się niedosiężny. Toruje Pan innym drogę do sukcesu życiowego, edukacyjnego i zawodowego – powiedziała. Wskazała, że również pracownicy Fundacji wiele mu zawdzięczają. - Dziękujemy za szansę, którą otrzymaliśmy, dziękujemy za to, że teraz my możemy dawać szansę innym – dodała.

- Nagroda Rzecznika Praw Obywatelskich, którą dziś Pan odebrał, jest dowodem na to, że Pańska praca nie tylko przynosi wymierne efekty, ale również jest ważna i potrzebna – mówiła. Podkreśliła, że to dzięki staraniom Laureata głos tych, którzy przez lata byli marginalizowani i dyskryminowani staje się coraz bardziej słyszalny i znaczący.

- Gratulujemy i dziękujemy, że pokazuje Pan jak wielką moc ma zaangażowanie, prawda, lojalność obranej drodze i wartości. Oraz jak wiele można osiągnąć, gdy działamy z myślą o drugim człowieku – zakończyła.

Nagroda RPO im. doktora Macieja Lisa

Nagroda RPO im. doktora Macieja Lisa została ustanowiona z inicjatywy Rzecznika Praw Obywatelskich dla upamiętnienia zmarłego w 2015 roku dr. Macieja Lisa, pełnomocnika terenowego RPO we Wrocławiu, który aktywnie działał w stowarzyszeniach i organizacjach społecznych, powołanych z myślą o osobach z niepełnosprawnościami i ubogich.

Nagroda jest także elementem wsparcia i promocji osób oraz organizacji zaangażowanych w działania służące równemu traktowaniu osób z niepełnosprawnościami i poszanowaniu gwarantowanych im praw.

Wspierając aktywistów, pragniemy wyrazić solidarność z całym środowiskiem osób z niepełnosprawnościami, a także włączyć się w walkę o należne im prawa. RPO stojąc na straży wolności i praw wszystkich obywateli przypomina, że art. 69 Konstytucji RP wskazuje na określone obowiązki, leżące po stronie władz publicznych.

Kandydatów mogą zgłaszać organizacje społeczne i uczelnie wyższe. O przyznaniu Nagrody zdecyduje kapituła, w skład której wchodzi Rzecznik Praw Obywatelskich, przedstawiciel Rodziny Macieja Lisa, Rektor Uniwersytetu Wrocławskiego, Prezydent Miasta Wrocławia oraz Biskup Diecezji Wrocławskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego.

Dotychczasowi laureaci Nagrody:

• 2015 - Sławomir Piechota
• 2016 - Lidia Lempart
• 2017 - Marek Wysocki
• 2018 - Piotr Pawłowski, Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji i Fundacja Integracja
• 2019 - Adam Komar, Fundacja "Potrafię Pomóc"
• 2020 - Hanna Pasterny oraz nagroda specjalna dla Bartłomieja Skrzyńskiego
• 2021 - Monika Zima-Parjaszewska
• 2022 - Krzysztof Kurowski
• 2023 - Alicja Szatkowska
• 2024 - Marek Kalbarczyk