Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• 18 listopada 2022 r. we Wrocławiu odbyła się konferencja zorganizowana z okazji 20-lecia ustanowienia Pełnomocnika Terenowego Rzecznika Praw Obywatelskich we Wrocławiu. Tematem konferencji była problematyka praw osób wykluczonych.
• Uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na ustanowienie przez Rzecznika Praw Obywatelskich jego pełnomocnika terenowego z siedzibą we Wrocławiu Sejm RP podjął 27 sierpnia 2004 r.
• Po konferencji odbyła się uroczysta gala wręczenia Nagrody RPO im. doktora Macieja Lisa. Wcześniej, przy Biurze Pełnomocnika Terenowego przy ul. Wierzbowej 5 we Wrocławiu odsłonięty został krasnal praw człowieka

Konferencję otworzyła pełnomocnik terenowy RPO we Wrocławiu Katarzyna Sobańska-Laskowska i powitała zaproszonych gości, przybyłych przyjaciół Biura i pracowników. Wspomniała pierwszego pełnomocnika terenowego RPO we Wrocławiu dr. Macieja Lisa i podkreśliła, że pamięć o takich nietuzinkowych osobach należy pielęgnować. Zaznaczyła, że obchody 20-lecia zakończy wręczenie jubileuszowej, 10 Nagrody RPO im. dr. Macieja Lisa.

Następnie odczytała skierowany do uczestników wydarzenia list posła do Parlamentu Europejskiego Bogdana Zdrojewskiego, który pełnił urząd prezydenta Wrocławia w czasie, kiedy ustanowiony został Pełnomocnik Terenowy RPO we Wrocławiu.

Wystąpienia okolicznościowe

Jako pierwszy głos zabrał prof. Andrzej Zoll, Rzecznik Praw Obywatelskich IV kadencji, który ustanowił Pełnomocnika Terenowego we Wrocławiu i powołał pierwszego pełnomocnika dr. Macieja Lisa. Podkreślił, że to wielka radość, że może uczestniczyć w tym święcie, bo przecież był przy narodzinach tego ośrodka.

Mówił o specyfice pracy Rzecznika w czasie pełnienia funkcji przed 20 laty i trudnościach, zwłaszcza związanych ze specyfiką wyjazdów terenowych. Wspomniał, że właśnie wtedy pojawił się pomysł powołania pierwszego Pełnomocnika Terenowego RPO we Wrocławiu, który miałby być ułatwieniem pracy Rzecznika. Podkreślił też, że choć był Rzecznikiem prawie 20 lat temu, to urząd ten na stale ma w pamięci, a praca w BRPO była niezwykle kształcąca i dzięki niej poznał Polskę.

Wiceprezydent Wrocławia Renata Granowska zwróciła uwagę, że uczestniczymy w pięknej historii. Zaznaczyła, że wydarzenie jest jednocześnie powodem do świętowania, refleksji, ale i wyrażenia ogromnej wdzięczności za 20 lat funkcjonowania Biura Pełnomocnika Terenowego RPO.

- To dowód na to, że nasze miasto jest miejscem, gdzie prawa człowieka są nie tylko deklaracją, ale są rzeczywistością – mówiła i wspomniała pierwszego pełnomocnika terenowego dr. Macieja Lisa.

- Miejsce, w którym dzisiaj się spotykamy, a więc Ewangelickie Centrum Diakonii i Edukacji jest jednym z najpiękniejszych dowodów na to, że wizja doktora Macieja Lisa żyje i przynosi owoce. Dzięki jego współpracy i zaangażowaniu, a także wysiłkom wielu osób współpracujących z Biurem przez dwie dekady udało się stworzyć nie tylko tu, ale w wielu miejscach Wrocławia przestrzeń wsparcia, dialogu i obrony godności człowieka – powiedziała oraz w imieniu władz Wrocławia podziękowała wszystkim, którzy na przestrzeni lat współtworzyli i nadal tworzą tą instytucję.

- Wydarzenie jest okazją również do spojrzenia w przyszłość z nadzieją, że kolejne dekady będą czasem dalszego rozwoju i umacniania godności i ochrony praw człowieka – dodała i życzyła owocnych obrad i energii oraz determinacji w realizacji niezwykle ważnej misji.

Następnie głos zabrał pełnomocnik wojewody dolnośląskiego ds. osób z niepełnosprawnościami Michał Piechel. W imieniu wojewody wyraził głębokie uznanie z okazji 20-lecia powołania pełnomocnika terenowego RPO we Wrocławiu. Zwrócił uwagę, że to bardzo ważna instytucja w państwie prawa i demokracji. - Godność człowieka to fundament naszej cywilizacji. I to właśnie dzięki Rzecznikowi i pełnomocnikowi terenowemu ratujemy każde prawo obywatelskie – mówił.

W imieniu marszałka województwa dolnośląskiego do uczestników konferencji zwrócił się pełnomocnik marszałka ds. osób z niepełnosprawnościami Paweł Parus. W wystąpieniu mówił o sprawach związanych z osobami ze szczególnymi potrzebami, z którymi zetknął się w pracy w samorządzie i zwrócił uwagę na nieocenioną pomoc Rzecznika Praw Obywatelskich i Pełnomocnika Terenowego RPO. Przekazał serdeczne gratulacje i wyraził wielką wdzięczność oraz życzył kolejnych wielu lat sukcesów i owocnej pracy.

Rola Pełnomocników Terenowych w wykonywaniu zadań RPO. 20-lecie ustanowienia Biura Pełnomocnika Terenowego RPO we Wrocławiu

Następnie głos zabrał zastępca RPO Stanisław Trociuk. W jubileuszowym wystąpieniu mówił o roli Pełnomocników Terenowych w wykonywaniu zadań RPO.

Przypomniał podstawy funkcjonowania pełnomocników terenowych Rzecznika i zwrócił uwagę, że ustawa na ten temat mówi niewiele. Jest tylko jeden przepis mówiący, że Rzecznik, za zgodą Sejmu, może ustanowić swoich pełnomocników terenowych.

Pierwszym pełnomocnikiem terenowym był pełnomocnik we Wrocławiu ustanowiony uchwałą sejmu z 2004 r. W praktyce te uchwały ograniczają się wyłącznie do określenia siedziby PT RPO.

Rzecznik zaznaczył, że w jego ocenie ten przepis ustawy o RPO jest dysfunkcjonalny, ponieważ wymaga, żeby to cały sejm podejmował uchwałę o tym, że jest powoływana, składająca się z kilkunastu osób struktura organizacyjna w ramach Biura RPO.

- Można też mieć pewną wątpliwość czy ustanawianie pełnomocników terenowych przez sejm nie narusza konstytucyjnej niezależności Rzecznika wynikającej z art. 210 Konstytucji – zaznaczył wskazując jednocześnie, że sejm i tak zawsze ma pośrednio wpływ na kształtowanie struktury organizacyjnej Rzecznika, ponieważ co roku uchwala budżet RPO.

Następnie zwrócił uwagę, że zakres zadań jak również usytuowanie biur Pełnomocników Terenowych RPO w strukturze organizacyjnej Biura Rzecznika jest regulowane statutem, który nadaje sam Rzecznik Praw Obywatelskich.

Zgodnie z obecnym statutem pełnomocnik jest przedstawicielem RPO na obszarze swojej właściwości terytorialnej. Właściwość Pełnomocnika Terenowego we Wrocławiu obejmuje województwa dolnośląskie, lubuskie i opolskie. ZRPO przypomniał, że obecnie funkcjonują trzy biura Pełnomocników Terenowych RPO. We Wrocławiu, Gdański i Katowicach.

Działalność Pełnomocnika Terenowego i jego biura obejmuje rozpatrywanie wniosków, które wpływają do biura terenowego. Są to sprawy przede wszystkim o charakterze lokalnym. Ale Pełnomocnik Terenowy również może prowadzić postępowania wyjaśniające, badać akta prokuratorskie czy sadowe, rozpoznawać wnioski o zastosowanie przez RPO przysługujących mu nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

ZRPO wskazał na specyfikę pracy w biurach terenowych, w których pracownicy ze względu na wąski zasób kadrowy muszą być osobami wszechstronnie wykształconymi, orientującymi się w różnych dziedzinach prawa.

W 2023 r. wpływ spraw do biura we Wrocławiu osiągnął poziom 4147 spraw, co stanowi największy wpływ spośród wszystkich biur terenowych RPO. Duża liczba spraw wiąże się ze zwiększonym wpływem spraw od cudzoziemców, którzy zwracają się do biura w związku problemami z legalizacją pobytu na terytorium Polski. Jeśli chodzi o problematykę wniosków  wpływających do biur terenowych, to podobnie jak w Biurze RPO w Warszawie ponad 1/3 spraw to sprawy z zakresu prawa karnego, na drugim miejscu są sprawy z zakresu prawa cywilnego, następnie prawa administracyjnego i gospodarczego.

Zastępca RPO nawiązał również do pierwszego pełnomocnika terenowego RPO we Wrocławiu dra Macieja Lisa, który odegrał rolę pionierską, organizując pierwsze biuro terenowe Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce.

- Pan Maciej Lis miał jedną olbrzymią zaletę, która w moim przekonaniu jest wymagana od każdego, kto chce się zajmować prawami człowieka, bo nie wystarczy wiedza prawnicza, ale trzeba lubić ludzi i Pan Maciej Lis był człowiekiem który lubił ludzi – podkreślił Stanisław Trociuk. - Miał taki stosunek ojcowski do osób, które zgłaszały się do biura, jak też do swoich współpracowników. Jak przyjeżdżałem do Wrocławia to spotykałem rodzinę, która zasiadała razem ze mną przy jednym stole i mogliśmy rozmawiać o wszystkich sprawach i problemach, które pojawiły się w działalności Pełnomocnika Terenowego i jego zespołu.

Na koniec wystąpienia ZRPO podziękował wszystkim obecnym i byłym pracownikom Biura Pełnomocnika Terenowego we Wrocławiu za ogromny wkład pracy wniesiony w ochronę praw człowieka. 

Działania Pełnomocnika Terenowego Rzecznika Praw Obywatelskich we Wrocławiu na rzecz ochrony praw

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek przedstawił najważniejsze działania Pełnomocnika Terenowego RPO we Wrocławiu.

Biuro Terenowe stworzyli wspaniali ludzie. Są z nami prof. Andrzej Zoll, dzięki któremu doszło do powołania Biura i Stanisław Trociuk, który je nadzoruje. W naszej pamięci pozostaje dr Maciej Lis, który przez 11 lat kierował Biurem, a który odszedł przedwcześnie

To Biuro  jest świadectwem, jak powinien działać urząd RPO i jakie jest jego naczelne zadanie: pomoc i wsparcie wobec ludzi, którzy mieli w życiu mniej szczęścia, którym trzeba podać dłoń, przeprowadzić czasem przez gąszcz zawiłych przepisów prawa, a czasem tylko po ludzku porozmawiać. Tak właśnie swoją misje odczytywał dr Maciej Lis, tak ją odczytują pracownicy BT na czele z mec. Katarzyną Sobańską-Laskowską.  

Z analizy spraw indywidualnych w BT wynika, że na pierwszy plan wysuwają się sprawy społeczne, walka z bezdomnością, prawa osób z niepełnosprawnościami.  O kilku takich sprawach chciałbym Państwu opowiedzieć, aby pokazać, z jaką ogromną wiedzą, wyczuciem na krzywdę drugiego człowieka wykazują się pracownicy Biura we Wrocławiu.

Oto przykłady:

• pani mieszkająca w lokalu socjalnym dostała od wójta list, ż  ze albo wykupi mieszkanie, albo dostanie nowych lokatorów – po interwencji Biura okazało się, że było to tylko niezobowiązujące „zaproszenie do negocjacji”;
• pensjonariuszka DPS czuła się pokrzywdzona tym, że jako jedyna w całym ośrodku  nie ma w pokoju telewizora  – wystarczyła jedna rozmowa z pracownikiem Biura i znalazł się; 
• samotna matka trojga dzieci, w tym dziewczynki z niepełnosprawnością, której w lokalu socjalnym zamieszkiwanym przez kilkanaście osób, przydzielono jeden mały pokój - po interwencji Biura rodzina dostała samodzielne mieszkanie;
• Pani Janina od 13 lat nie miała wody w mieszkaniu, nikt nie mógł jej pomoc, a wystarczyło pismo z naszego Biura i nagle okazało się, że wodę da się podłączyć;
• urzędnicy „oszczędzali” w taki sposób, że wyłączali rodzinie centralne ogrzewanie i ciepłą  wodę w soboty i niedziele – po interwencji Biura przestali;
• niedowidzącej dziewczynce odmówiono sfinansowania  bardzo drogiej soczewki kontaktowej, tylko dlatego ze jej orzeczenie o niepełnosprawności straciło ważność, bo administracja nie zdążyła wydać nowego  - dzięki BT znalazły się podstawy prawne do tego, by umożliwić dziewczynce  patrzeć na świat;
• liczne sytuacje, gdy ludziom ze szczególnymi potrzebami groziła eksmisja na bruk, wielu z nich obronili  pracownicy  BT;   
  podejmowało ono też działania w bardzo delikatnych  konfliktach rodzinnych, np. 9-latek zadzwonił do Biura, że jego ojciec stosuje przemoc, ale inni rodzice skarżyli się na córkę, że w swym pokoju hoduje gołębie – udało się przywrócić normalne relacje. 

Przez te 20 lat były też sprawy więźnia, który nie mógł uczestniczyć w każdą niedziele we mszy św., pracowników  pewnej firmy, których zaczęto zwalniać, bo chcieli założyć związek zawodowy, osób bezprawnie kierowanych na kwarantannę w pandemii, studentki , która wydalono z uczelni, bo podczas rekrutacji nie wykazała swej niepełnosprawności, budowy chlewni na ponad 30 tys. świń.  Jedna z gmin nałożyła na obywateli obowiązek  opłat za  parkowanie  w weekendy – Rada Miasta uchyliła te uchwałę.

A ponadto pracownicy BT we Wrocławiu aktywnie uczestniczą w ogólnopolskich działaniach RPO, wizytują miejsca detencji, współpracują z KPMT, monitorują  lokale wyborcze, wspierają Biuro w Warszawie w przygotowywaniu  licznych wystąpień generalnych i środków zaskarżenia.

Przy BT działa komisja ekspertów, niektórzy są tu z nami. Tu świetnie widać, jak nauka przeplata się z rzeczywistością i może mieć znaczenie dla rozwiązywania problemów społecznych.

To, o czym, powiedziałem, to oczywiście bardzo skromny wycinek działalności moich koleżanek i kolegów we Wrocławiu. Chciałem w ten sposób państwu unaocznić, ze tu, we Wrocławiu, jak w soczewce widać, czym się zajmuje i czym powinien się zajmować RPO: pomaganiem ludziom, także bardzo często  w odzyskiwaniu poczucia godności, naruszonego przez bezduszność przepisów, a czasami przez bezduszność urzędników.

Marcin Wiącek bardzo podziękował wszystkim pracownikom BT oraz tym, którzy tworzyli autorytet Biura przez te 20 lat. – Dzięki waszej pełnej poświęcenia pracy, ludzie wiedzą, że RPO jest potrzebny i może przynieść rzeczywistą pomoc  w realnym rozwiązaniu problemów. Jesteście  nie tylko świetnymi fachowcami, ale dajecie także świadectwo przywiązania  do uniwersalnych wartości oraz zwyklej ludzkiej przyzwoitości – zakończył RPO, życząc powodzenia w kolejnych latach działalności. 

Konstytucyjne pojęcie sprawiedliwości społecznej

Wykład poświęcony konstytucyjnemu pojęciu sprawiedliwości społecznej wygłosił prof. Janusz Trzciński, członek Zespołu Ekspertów przy Biurze Pełnomocnika Terenowego RPO we Wrocławiu.

Zasada sprawiedliwości społecznej została wkomponowana w zasadę demokratycznego państwa prawnego w art. 2 Konstytucji, co ma ważne znaczenie dla jej interpretacji. Pozostaje też w ścisłym związku z art.1 mówiącym o dobru wspólnym, art. 8 formułującym zasadę bezpośredniego stosowania przepisów Konstytucji, art. 30 mówiącym o zasadzie godności, art. 31 wprowadzającym zasadę proporcjonalności i art. 32 formułującym zasadę równości.

Prof. Trzciński podkreślił, że zasada prawna nie jest normą programową, jest ważną wartością konstytucyjną, ważną wartością prawną, dlatego zasada sprawiedliwości społecznej ma charakter normatywny, nie programowy.

Zaprezentował teorie z dwóch nurtów - koncepcji nieliberalnych głoszących, że przestrzeganie zasad sprawiedliwości społecznej jest zamachem na wolności, każdy ma sobie radzić tak jak potrafi oraz koncepcji liberalnych, które mówią że państwo powinno interweniować w sposób subsydiarny.

Prof. Trzciński odniósł się także do orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego i orzeczeń sądowych nawiązujących do zasady sprawiedliwości społecznej, które często powołują się przy tym na zasadę równości, proporcjonalności, solidaryzmu, godności, dobra wspólnego czy sprawiedliwości proceduralnej. Ponieważ zasady sprawiedliwości społecznej nie da się wprost odczytać z Konstytucji, sądy i trybunały odczytują ją jako zbiór innych zasad i na nie się powołują uzasadniając wydawane orzeczenia i wyroki.

Podsumowanie

Na zakończenie wydarzenia głos raz jeszcze zabrał RPO Marcin Wiącek, który podziękował za udział i organizację wydarzenia.

- Spotykamy się tutaj żeby świętować 20-lecie Biura Pełnomocnika Terenowego RPO we Wrocławiu - przypomniał. - Biuro tworzą ludzie i dlatego chciałbym bardzo podziękować wszystkim państwu, którzy tworzą biuro we Wrocławiu – podkreślił Rzecznik i na zakończenie konferencji wymienił wszystkich pracowników wrocławskiego biura RPO.

Wydarzenie było transmitowane w internecie.

Po konferencji odbyła się uroczysta gala wręczenia Nagrody RPO im. doktora Macieja Lisa. Wcześniej, przy Biurze Pełnomocnika Terenowego przy ul. Wierzbowej 5 we Wrocławiu odsłonięty został krasnala praw człowieka.