Biuletyn Informacji Publicznej RPO

4 stycznia 2023 r. Marcin Wiącek był gościem Bogdana Rymanowskiego w Radiu Zet. Mówił m.in. o projekcie ustawy o powołaniu państwowej komisji do badania wpływów Rosji na bezpieczeństwo wewnętrzne Polski w latach 2007–2022, ustawie o Sądzie Najwyższym, Krajowej Radzie Sądownictwa, immunitetach sędziów, planach BRPO oraz o tym, czy można w Polsce wprowadzić karę śmierci.

Projekt ustawy powołującej komisję ds. zbadania rosyjskich wpływów

– Uważam, że w takim kształcie ustawa nie powinna być uchwalona, ponieważ zasady jej funkcjonowania naruszają przepisy Konstytucji. (…) Pomysł polega na tym, aby stworzyć organ administracji publicznej, który będzie de facto zajmował się stwierdzaniem naruszenia prawa i wymierzał za to naruszenie prawa sankcje. W warunkach demokratycznego państwa prawnego taką działalnością powinien zajmować się sąd, a nie organ administracji publicznej.

– Jedną z kompetencji tej komisji ma być stwierdzenie, że określona osoba działała pod wpływem rosyjskim na szkodę interesów Rzeczypospolitej Polskiej i wymierzenie za to sankcji np. sankcji polegającej na dziesięcioletnim zakazie sprawowania funkcji związanych z dysponowaniem mieniem publicznym. Działanie pod wpływem rosyjskim w sposób, w jaki zostało zdefiniowane w tym projekcie ustawy, to jest np. działanie wypełniające znamiona przestępstwa określonego w kodeksie karnym tzw. zdrady dyplomatycznej. To już jest sygnał, że w sprawach tego typu powinny orzekać sądy karne.

– Działanie pod wpływem rosyjskim wedle definicji, która została w projekcie ustawy przedstawiona, to może być również działanie zgodne z prawem. Mamy w takiej sytuacji do czynienia z tym, że za działanie zgodne z prawem w chwili jego dokonania będzie można podlegać sankcji i napiętnowaniu, bo tak naprawdę do tego sprowadza się ta decyzja. To jest naruszenie zasady zakazującej działania prawa z mocą wsteczną.

– Jeżeli ta ustawa zostałaby uchwalona, to uważam, że powinna być poddana ocenie konstytucyjności przez Trybunał Konstytucyjny.  (…) Sądy administracyjne również mogą tu uruchomić pewne mechanizmy kontroli konstytucyjności w indywidualnych już sprawach.

Dostępność leków i wystąpienie do MZ 

Zapytany, co może zrobić w kwestii braku dostępu do leków, RPO powiedział, że wielokrotnie występował do Ministra Zdrowia w podobnych sprawach.

– Mamy do czynienia z ogromną falą zachorowań na grypę i na inne choroby wymagające podania antybiotyku. Docierają do mnie sygnały, że nie ma w aptekach antybiotyków. Badamy tę kwestię i będzie przygotowane stosowne wystąpienie.

Czy w Polsce możliwe jest wprowadzenie kary śmierci

– Kara śmierci z prawnego punktu widzenia jest wykluczona. Wprowadzenie w Polsce kary śmierci wymagałoby wypowiedzenia wielu istotnych umów międzynarodowych. Chciałbym podkreślić, że kara śmierci jest wprost zakazana przez dwa protokoły do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, które zostały ratyfikowane przez Polskę. Kara śmierci jest zakazana przez Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Wreszcie kara śmierci jest niedopuszczalna w świetle Konstytucji.

– Z zasady ochrony godności człowieka prawa do życia wynika, że państwo nie powinno świadomie pozbawiać życia człowieka, żadnego człowieka. W związku z tym moim zdaniem kara śmierci w świetle tych regulacji i tych standardów, na których się opieramy, jest wykluczona.

Ustawa o Sądzie Najwyższym, Krajowa Rada Sądownictwa, immunitety sędziów

– Podstawowym, elementarnym problemem władzy sądowniczej w Polsce jest Krajowa Rada Sądownictwa. To skład KRS i sposób kształtowania jej składu budzą zastrzeżenia podnoszone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejski Trybunał Praw Człowieka.

– Kwestia KPO jest pewnym porozumieniem politycznym. Ja wskazuję, jakie są standardy trybunałów europejskich, czyli TSUE i ETPC. Bez zmiany zasad funkcjonowania Krajowej Rady Sądownictwa nie ustaną negatywne dla Polski orzeczenia tych organów. 

– Immunitet sędziów jest w Konstytucji, a więc jego zniesienie wymagałoby zmiany Konstytucji. Istnienie immunitetów wzmacnia niezawisłość sędziów, wzmacnia niezależność władzy sądowniczej, a więc jestem zwolennikiem utrzymania tego rozwiązania.

O planach pracy BRPO, najbliższych współpracownikach i działalności KMPT

Rzecznik po raz kolejny odniósł się do swojej decyzji ws. odwołania zastępczyni RPO Hanny Machińskiej. 

– Mam upoważnienie do tego, żeby kształtować sobie grono najbliższych współpracowników.

– Bardzo wysoko oceniałem działalność, zwłaszcza interwencyjną pani Hanny Machińskiej. Nie miałem żadnych zastrzeżeń merytorycznych dotyczących tej działalności. (…) Doszedłem do wniosku, że jako osoba kierująca urzędem, jednoosobowo ponosząca odpowiedzialność za funkcjonowanie tego urzędu, mam prawo oczekiwać od swoich współpracowników tego, że będę miał wiedzę na temat ich działalności wykonywanej z upoważnienia RPO. Działalność zastępców jest podejmowana z mojego upoważnienia i w moim imieniu.

Rzecznik przytoczył przykład interwencji Hanny Machińskiej 11 listopada 2022 r., gdy podczas jednego ze zgromadzeń doszło do zamknięcia manifestantów w tzw. kotle policyjnym czyli de facto doszło do pozbawienia wolności. O tej interwencji RPO dowiedział się z mediów.

– W tym przypadku Rzecznik Praw Obywatelskich ma kompetencje do podjęcia interwencji. (…) O tej interwencji dowiedziałem się rano z telewizji.

Zapytany, czy gdyby wiedział o działaniu Rzeczniczki, wyraziłby na nie zgodę, odpowiedział:

–  Nie dość, że wyraziłbym zgodę, to jeszcze bym rozważył, czy nie należy pani rzecznik w tym wesprzeć, poprosić któregoś ze współpracowników, by tam pojechał. Być może sytuacja wymagałaby, żebym ja osobiście tam pojechał. Brak informacji o sytuacji spowodował, że tego typu decyzji nie mogłem podjąć. 

Rzecznik mówił także o planach zbudowania w BRPO systemu, który obsługiwałby wszystkie przypadki, które wymagają szybkiej interwencji pracowników Rzecznika, w tym o planach uruchomienia specjalnej linii telefonicznej dostępnej przez całą dobę dla wszystkich osób, które są zatrzymane i potrzebują wsparcia. Dzięki temu interwencje będą mogły odbyć się w każdym przypadku, a nie tylko w takich sytuacjach, jak dotychczas, gdy np. aktywista lub osoba potrzebująca wsparcia dysponowała przywilejem posiadania numeru telefonu do ZRPO Hanny Machińskiej. 

– Chciałbym, aby tego rodzaju wsparcie miało charakter systemowy i dlatego wspólnie z panem prof. Wojciechem Brzozowskim (od 1 stycznia br. Zastępcą RPO – przyp. red.) pracujemy nad stworzeniem takiego mechanizmu, gdzie każdy mógłby liczyć na wsparcie.

– Wystąpiłem w projekcie budżetu RPO na ten rok o dodatkowe środki na kolejne etaty dla Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur, czyli dla tej komórki BRPO, która zajmuje się interwencjami. Wystąpiłem o 10 etatów. Wedle uchwały podjętej przez Sejm mam otrzymać 5 nowych etatów.  (…) Podczas rozmowy z prof. Wojciechem Brzozowskim wskazałem, że te dodatkowe etaty mają posłużyć temu, aby interwencji koniecznych było więcej.

Na zakończenie Rzecznik odpowiadał na pytania słuchaczy, dotyczące m.in. abonamentu radiowo-telewizyjnego, funkcjonowania Rady Mediów Narodowych, kadencji prezes Trybunału Konstytucyjnego.