Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Zasady kontroli osobistych osób pozbawionych wolności w Polsce bada Europejski Trybunał Praw Człowieka - sprawa Zuchniewicz przeciwko Polsce (nr 57759/19)
• Kwestia kontroli osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych pozostaje w zainteresowaniu RPO m.in. w związku z implementacją w Polsce wcześniejszych wyroków ETPC: Milka przeciwko Polsce (14322/12) i Dejnek przeciwko Polsce (nr 9635/13)
• W opinii przyjaciela sądu (amicus curiae) Adam Bodnar przedstawia ETPC wyniki swoich analiz 
• Kontrole powinny się bowiem odbywać na podstawie decyzji dyrektora więzienia czy aresztu, z możliwością jej zaskarżenia do sądu penitencjarnego

W związku z zakomunikowaniem sprawy Andrzej Zuchniewicz przeciwko Polsce (nr 57759/10) Rzecznik Praw Człowieka przedstawił ETPC  opinię „przyjaciela sądu” (amicus curiae). Argumentował, że sprawa ma istotne znaczenie nie tylko dla samego skarżącego, ale dla ogółu osadzonych w polskich zakładach karnych i aresztach śledczych.

Sprawa dotyczy kontroli osobistych przeprowadzanych wobec osób pozbawionych wolności na mocy art. 116 § 2 Kodeksu karnego wykonawczego. Skarżący podnosi, że jako osadzony w zakładzie karnym był poddawany prewencyjnym kontrolom osobistym, do których przeprowadzenia (w ocenie skarżącego) nie było dostatecznych przesłanek. Zarzut dotyczy naruszenia art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (prawo do poszanowania życia prywatnego) oraz art. 13 (prawo do skutecznego środka odwoławczego).

Rzecznik Praw Obywatelskich w swej opinii zawarł zarówno analizę przepisów dotyczących kontroli osobistej osadzonych, jak i wnioski na temat praktyki ich stosowania płynące z wizytacji miejsc detencji oraz rozpatrywania skarg indywidualnych w Biurze RPO. Odniósł się także do stanu implementacji przez Polskę wcześniejszych wyroków ETPC w sprawach Milka przeciwko Polsce oraz Dejnek przeciwko Polsce. Zdaniem RPO wyroki te nie zostały dotychczas  implementowane.

Rzecznik przedstawił także rządowe propozycje zmian przepisów o kontroli osobistej osób pozbawionych wolności zawarte w autopoprawce do projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny - procedowanego w Sejmie VIII kadencji (druki sejmowe nr 3386 i 3386-A). Rzecznik podkreślił, że mimo iż projektowane zmiany nie weszły w życie, to na ich podstawie można wnioskować o kierunku przyjętym przez ustawodawcę, do którego RPO miał wiele zastrzeżeń.

RPO od lat monitoruje praktykę przeprowadzania kontroli osobistych osób pozbawionych wolności, wielokrotnie komunikował Ministerstwu Sprawiedliwości swoje spostrzeżenia. Kompleksowe działania Rzecznika, obecny i projektowany stan prawny oraz ocenę stanu implementacji wyroków Milka i Dejnek przedstawiono w wystąpieniu generalnym do Ministra Sprawiedliwości Prokuratora Generalnego z 9 lipca 2020 r.

Nie ulega wątpliwości, że stan prawny w tym zakresie wymaga zmian uwzględniających międzynarodowe standardy ochrony praw człowieka. Kontrole osobiste przeprowadzane są w praktyce prewencyjnie, bez wystarczającego uzasadnienia, a także bez wydania decyzji dyrektora jednostki penitencjarnej i możliwości jej zaskarżenia do sądu penitencjarnego.

Konieczna jest zatem nowelizacja art. 116 k.k.w., w wyniku której możliwe będzie wskazanie szczegółowego uzasadnienia kontroli osobistej. Powoływanie się na ogólne względy porządku i bezpieczeństwa jednostki penitencjarnej nie spełnia wymogów określonych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka. Niezbędne jest także zapewnienie efektywnego mechanizmu sądowej kontroli zasadności, legalności oraz prawidłowości dokonywania kontroli osobistych.

IX.517.2780.2020