Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich prowadzone było postępowanie w zakresie prawidłowości traktowania pani Karoliny K. oraz pani Urszuli D. przez funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Policji podczas zatrzymania, doprowadzenia do pomieszczeń dla osób zatrzymanych, pobytu w tych pomieszczeniach i realizacji czynności procesowych z ich udziałem, prawidłowości traktowania przez funkcjonariuszy Służby Więziennej podczas pobytu w areszcie śledczym oraz zapewnienia prawa do obrony. W trakcie postępowania nie badano zasadności zarzutów stawianych w postępowaniu karnym, gdyż wykraczałoby to poza kompetencje Rzecznika.
• AKTUALIZACJA 11.02.2025: Jak odpisała KGP, komendanci wojewódzcy Policji zostali zobowiązani m.in. do wprowadzenia mechanizmów gwarantujących sprawdzenie prewencyjne osób umieszczanych w policyjnych miejscach izolacji zgodnie z obowiązującymi przepisami, ze zwróceniem szczególnej uwagi na zapewnienie do tych czynności policjanta tej samej płci co osoba sprawdzana.
• Inne zobowiązanie dotyczy ponownego zapoznania funkcjonariuszy realizujących zadania w przedmiotowych obszarach z obowiązującymi w tym zakresie przepisami.

Rzecznik zbadał sprawę w oparciu o wszystkie dostępne i możliwe do pozyskania dokumenty i informacje. Nie mógł się oprzeć na materiale z nagrań monitoringu, ponieważ w chwili pojawienia się informacji medialnych i podjęcia sprawy przez Rzecznika minął już przewidziany przepisami okres ich przechowywania. O zabezpieczenie nagrań mogli w odpowiednim czasie wystąpić obrońcy zatrzymanych, jednak tego nie uczynili i w konsekwencji nagrania zostały trwale usunięte.

I. Czynności przeprowadzone w toku badania sprawy pani Karoliny K. nie pozwalają na stwierdzenie, że została ona poddana torturom lub niehumanitarnemu traktowaniu w rozumieniu przyjętym w Konstytucji RP i na gruncie prawa międzynarodowego. Zarazem czynności te wykazały, że doszło do licznych naruszeń:

1. w związku z prowadzeniem przez funkcjonariuszy ABW czynności procesowych z udziałem Karoliny K. przez 18 godzin, bez zapewnienia jej w tym czasie pełnowartościowego posiłku, doszło do niewłaściwego traktowania zatrzymanej; dokonane ustalenia wskazują natomiast, że zasada humanitaryzmu, wyrażona w art. 41 ust. 4 Konstytucji RP i art. 4 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego, została dochowana; podjęto bowiem pozytywne działania w celu zaspokojenia minimalnych potrzeb zatrzymanej, np. za środki pozostające do jej dyspozycji zakupiono jej ciepły napój i umożliwiono zakup artykułów żywnościowych; co ważne, środki przymusu bezpośredniego (kajdanki zakładane na ręce) były stosowane racjonalnie, zgodnie z zasadami określonymi w przepisach, i odstępowano od ich stosowania w sytuacjach braku zagrożenia;
2. ustalenia potwierdziły zasadność zarzutu stosowania nadmiernych i nieuzasadnionych środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy Policji podczas konwojowania z Aresztu Śledczego do Prokuratury Krajowej Karoliny K. na czynności procesowe, kiedy oprócz kajdanek zakładanych na ręce użyto kajdanek zakładanych na nogi; zastosowanie tego środka uznano za niezgodne z zasadami niezbędności, minimalizacji dolegliwości i proporcjonalności do stopnia zagrożenia;
3. doszło do naruszenia prawa do kontaktu z obrońcą w związku z przetrzymaniem przez okres trzech tygodni przez organ dysponujący korespondencji obrońcy kierowanej do tymczasowo aresztowanej;
4. ustalenia potwierdziły, że sprawdzenie prewencyjne w PdOZ dwukrotnie było realizowane wobec zatrzymanej przez funkcjonariusza mężczyznę, wbrew obowiązującym przepisom, które nakazują dokonywanie tych czynności przez osobę tej samej płci co osoba poddana sprawdzeniu;
5. za zasadny uznano zarzut bezprawnego umieszczenia Karoliny K. w celi izolacyjnej – skoro nie została wydana przez Dyrektora Aresztu stosowna decyzja w tym przedmiocie, Służba Więzienna nie miała podstaw prawnych do takiego rozmieszczenia tymczasowo aresztowanej;
6. stwierdzono naruszenie prawa do właściwych warunków bytowych w celi mieszkalnej w zakresie, w jakim osadzona: z uwagi na brak oświetlenia w kąciku sanitarnym nie mogła swobodnie korzystać z urządzeń sanitarnych, z uwagi na brak dopływu prądu do gniazda wtyczkowego nie mogła korzystać z czajnika elektrycznego, z uwagi na awarię instalacji głośnika radiowęzła została narażona na przebywanie w wielogodzinnym uciążliwym hałasie;
7. stwierdzono naruszenie polegające na niewydaniu do celi mieszkalnej przedmiotów kultu religijnego przesłanych osadzonej w paczce;
8. stwierdzono naruszenie w postaci długiego oczekiwania na załatwienie prośby o wydanie wyników badania medycznego;
9. stwierdzono naruszenie w postaci uchybień w zakresie prowadzenia dokumentacji (braku dostatecznego uzasadnienia wydanych decyzji, zawarcia w tych decyzjach niejasnych, nieprecyzyjnych sformułowań).

W oparciu o materiały zgromadzone w toku przeprowadzonych czynności nie potwierdzono natomiast zasadności zarzutów:

1. nadmiernego stosowania prewencyjnie środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy ABW podczas realizacji czynności procesowych;
2. niepoinformowania o prawach i obowiązkach osoby umieszczonej w PdOZ;
3. niezapewnienia posiłków podczas pobytu w PdOZ;
4. nieuzasadnionego objęcia w Areszcie Śledczym w Warszawie-Grochowie szczególną ochroną w warunkach zwiększonej izolacji i zabezpieczenia;
5. nadmiernego stosowania podczas pobytu w Areszcie prewencyjnie środków przymusu bezpośredniego;
6. zakłócania podczas pobytu w Areszcie wypoczynku nocnego;
7. ograniczania podczas pobytu w Areszcie dostępu do posługi religijnej;
8. niewłaściwego postępowania przez administrację Aresztu z korespondencją obrońcy kierowaną do tymczasowo aresztowanej.

II. Czynności przeprowadzone w toku badania sprawy pani Urszuli D. nie pozwalają na stwierdzenie, że została ona poddana torturom lub niehumanitarnemu traktowaniu w rozumieniu przyjętym w Konstytucji RP i na gruncie prawa międzynarodowego. Zarazem czynności te wykazały, że doszło do licznych naruszeń:

1. niedopuszczenie obrońcy do udziału w czynności ogłoszenia Urszuli D. postanowienia o przedstawieniu zarzutów i przesłuchania jej w charakterze podejrzanej naruszyło prawo zatrzymanej do obrony;
2. działania podejmowane przez funkcjonariuszy ABW w celu realizacji zatrzymania Urszuli D. uznano za nadmierne i nieproporcjonalne w okolicznościach sprawy;
3. ustalenia potwierdziły zasadność zarzutu stosowania nadmiernych i nieuzasadnionych środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy Policji podczas konwojowania Urszuli D. na czynności procesowe, kiedy oprócz kajdanek zakładanych na ręce użyto kajdanek zakładanych na nogi; zastosowanie tego środka należy uznać za niezgodne z zasadami niezbędności, minimalizacji dolegliwości i proporcjonalności do stopnia zagrożenia;
4. za nieprawidłowe uznano niezapewnienie posiłku Urszuli D. podczas realizacji przez funkcjonariuszy ABW czynności procesowych z jej udziałem, trwających w jednym przypadku 11 godzin, w drugim 8 godzin;
5. stwierdzono naruszenie w postaci dokonywania w PdOZ sprawdzenia prewencyjnego Urszuli D. przez funkcjonariuszy mężczyzn, mimo że nie wystąpiły szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie od wyrażonej w ustawie zasady realizacji sprawdzenia przez osobę tej samej płci;
6. stwierdzono naruszenie w postaci uchybień w zakresie prowadzenia dokumentacji (braku dostatecznego uzasadnienia wydanych decyzji, zawarcia w tych decyzjach niejasnych, nieprecyzyjnych sformułowań);
7. stwierdzono naruszenie w postaci nierealizowania zalecenia o kontroli lekarskiej stanu zdrowia Urszuli D. raz w miesiącu.

W oparciu o materiały zgromadzone w toku przeprowadzonych czynności nie potwierdzono natomiast zasadności zarzutów:

1. nadmiernego stosowania prewencyjnie środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy ABW podczas realizacji czynności procesowych;
2. niepoinformowania o prawach i obowiązkach osoby umieszczonej w PdOZ;
3. niezapewnienia posiłków podczas pobytu w PdOZ;
4. nieuzasadnionego objęcia w Areszcie Śledczym w Warszawie-Grochowie szczególną ochroną w warunkach zwiększonej izolacji i zabezpieczenia;
5. nieuzasadnionego objęcia monitorowaniem zachowania w celi mieszkalnej;
6. nadmiernego stosowania podczas pobytu w Areszcie prewencyjnie środków przymusu bezpośredniego;
7. zakłócania podczas pobytu w Areszcie wypoczynku nocnego;
8. ograniczania podczas pobytu w Areszcie dostępu do posługi religijnej;
9. nadmiernie częstego prowadzenia kontroli celi mieszkalnej;
10. nieumożliwienia kontaktu telefonicznego z mężem i synem.

Informację o ustaleniach poczynionych w obu sprawach Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawi właściwym organom z wnioskiem o rozważenie zgłoszonych uwag oraz podjęcie stosownych działań w celu zapobieżenia ujawnionym nieprawidłowościom w przyszłości.

W związku ze stwierdzeniem naruszeń praw i wolności, Rzecznik skieruje do właściwych organów wystąpienia w przedmiocie: naruszenia prawa do obrony, stosowania przez funkcjonariuszy Policji nadmiernych i nieuzasadnionych środków przymusu bezpośredniego w postaci kajdanek zakładanych na ręce i nogi podczas konwojowania, zapewnienia osobom uczestniczącym w czynnościach procesowych prawa do otrzymania posiłku.

W kwestii kierowania do pełnienia służby w PdOZ funkcjonariuszek Policji zawsze wówczas, gdy jest tam umieszczona kobieta, zastępca RPO Wojciech Brzozowski w dniu 12 grudnia 2024 r. skierował wystąpienie do Komendanta Głównego Policji nadinsp. Marka Boronia.

Odpowiedź nadinsp. Romana Kustera, zastępcy Komendanta Głównego Policji

W odpowiedzi na Pana wystąpienie z dnia 12 grudnia 2024 r. dotyczące dokonywania sprawdzeń prewencyjnych Urszuli D. oraz Karoliny K. - byłych urzędniczek Ministerstwa Sprawiedliwości przebywających w Pomieszczeniu dla Osób Zatrzymanych (dalej PdOZ) Komendy Rejonowej Policji Warszawa IV oraz zalecenia odnoszące się do przeprowadzania sprawdzenia prewencyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem realizacji tej czynności wobec osób przyjmowanych do policyjnych miejsc prawnej izolacji przez policjanta tej samej płci, poniżej przedstawiam stanowisko w przedmiotowym zakresie.

Policja jest formacją, której funkcjonariusze z uwagi na charakter wykonywanych zadań i zakres posiadanych uprawnień, wypełniając ustawowe obowiązki, niejednokrotnie wkraczają w podstawowe prawa i wolności człowieka. Realizacja tych zadań bez wątpienia wymaga znajomości i należytego rozumienia przez funkcjonariuszy Policji obowiązujących norm prawnych, w szczególności dotyczących praw i wolności człowieka oraz zasad etyki zawodowej. W myśl art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji  dalej (ustawy o Policji, policjanci w toku wykonywania czynności służbowych mają obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. Dodatkowo przywołać należy wewnętrzne uregulowania prawne Policji, gdzie zgodnie z § 4 zarządzenia nr 805 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2003 r. w sprawie „Zasad etyki zawodowej policjanta” policjant we wszystkich swoich działaniach ma obowiązek poszanowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka, w szczególności wyrażający się w respektowaniu prawa każdego człowieka do życia oraz zakazie inicjowania, stosowania i tolerowania tortur bądź nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.

Obszar dotyczący sprawdzenia prewencyjnego w polskim porządku prawnym uregulowana została w sposób systemowy. Zgodnie z art. 15 ust. 1 pkt 9 ustawy o Policji jednym z uprawnień nadanych Policji przez ustawodawcę, jest możliwość dokonywania czynności sprawdzenia prewencyjnego, m.in. w celu ochrony przed bezprawnymi zamachami na życie lub zdrowie osób lub mienie lub w celu ochrony przed nieuprawnionymi działaniami skutkującymi zagrożeniem życia lub zdrowia lub bezpieczeństwa i porządku publicznego lub znalezienia i odebrania przedmiotów, których użycie ze względu na ich właściwości może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia lub bezpieczeństwa przeprowadzonych czynności osób:

• doprowadzanych przez Policję na polecenie lub zarządzenie uprawnionego organu lub w związku z realizacją czynności określonych przepisami prawa lub osób w stanie nietrzeźwości doprowadzanych przez Policję w celu wytrzeźwienia do siedziby jednostki organizacyjnej Policji lub innego miejsca określonego przepisami prawa lub wskazanego przez uprawniony organ, na polecenie lub zarządzenie którego dokonuje się doprowadzenia, w tym osób doprowadzanych umieszczonych w jednostkach organizacyjnych Policji w pomieszczeniach dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia,
• zatrzymywanych (w trybie i przypadkach określonych w przepisach kodeksu postępowania karnego i innych ustaw), osób zatrzymanych, przyjmowanych do jednostek organizacyjnych Policji do pomieszczeń dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia, pokoi przejściowych, tymczasowych pomieszczeń przejściowych lub policyjnych izb dziecka lub umieszczanych w tych pomieszczeniach,
• pozbawionych wolności, w tym przebywających w zakładach karnych, aresztach śledczych, zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich, policyjnych izbach dziecka lub innych ośrodkach dla nieletnich, a także osób skazanych lub tymczasowo aresztowanych przekazywanych na podstawie umów międzynarodowych, podczas wykonywania w stosunku do tych osób przez Policję, na polecenie sądu lub prokuratora, czynności polegających na przemieszczaniu tych osób w związku z wykonywaniem czynności procesowych lub innych czynności określonych przez sąd lub prokuratora.

W treści art. 15 g ustawy o Policji, wskazano, że sprawdzenie prewencyjne, polega na manualnym sprawdzeniu osoby, zawartości jej odzieży oraz przedmiotów znajdujących się na jej ciele lub przez nią posiadanych, sprawdzeniu za pomocą środków technicznych niezbędnych do wykrywania materiałów i urządzeń niebezpiecznych lub których posiadanie jest zabronione, w szczególności broni, materiałów wybuchowych, środków odurzających, substancji psychotropowych i ich prekursorów, sprawdzeniu biochemicznym, lub z wykorzystaniem psa służbowego w zakresie niezbędnym do realizacji celu podejmowanych czynności w danych okolicznościach oraz w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby, wobec której czynności są wykonywane.

Zgodnie z dyspozycją art. 15 g ust. 5 ustawy o Policji, do sprawdzenia prewencyjnego, o którym mowa w art. 15 ust. 1 pkt 9, przepisy art. 15d ust. 5, 6 i 14 stosuje się odpowiednio, tj:

• zgodnie z art. 15d ust. 5 sprawdzenia prewencyjnego dokonuje policjant tej samej płci, co osoba poddana sprawdzeniu w miejscu niedostępnym w czasie wykonywania czynności dla osób postronnych,
• w przypadku gdy sprawdzenie prewencyjne musi być dokonane niezwłocznie, w szczególności ze względu na okoliczności mogące stanowić zagrożenie życia lub zdrowia ludzkiego lub mienia, może go dokonać policjant płci odmiennej niż osoba poddana przedmiotowym czynnościom, także w miejscu niespełniającym warunku, o którym mowa w ust. 5, w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby sprawdzanej,
• w przypadku gdy przedmioty ujawnione w wyniku czynności, o których mowa w ust. 1, stwarzają niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia lub mienia, policjant, w granicach dostępnych środków, niezwłocznie podejmuje czynności ochronne, a w szczególności zabezpiecza miejsce zagrożone przed dostępem osób postronnych oraz powiadamia dyżurnego właściwej miejscowo jednostki organizacyjnej Policji o konieczności zarządzenia działań usuwających to niebezpieczeństwo.

Dopełnieniem przywołanych regulacji jest dyspozycja zawarta w treści § 5 ust. 2 załącznika nr 1 do rozporządzenia MSW z dnia 4 czerwca 2012 r. w sprawie pomieszczeń dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia, pokoi przejściowych, tymczasowych pomieszczeń przejściowych i policyjnych izb dziecka, regulaminu pobytu w tych pomieszczeniach, pokojach i izbach oraz sposobu postępowania z zapisami obrazu z tych pomieszczeń, pokoi i izb , zgodnie z którą osobę przyjmowaną do pomieszczenia oraz w nim umieszczoną poddaje się sprawdzeniu prewencyjnemu.

Natomiast na poziomie wewnętrznych uregulowań prawnych Policji, kwestia sprawdzenia prewencyjnego, uwzględniona została w treści § 21 zarządzenia nr 130 Komendanta Głównego Policji, z dnia 7 sierpnia 2012 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań w pomieszczeniu dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia (dalej zarządzenie nr 130). W § 21 ust. 1 przywołanego zarządzenia, wskazano, że policjant jest zobowiązany poddać sprawdzeniu prewencyjnemu osobę zatrzymaną, doprowadzoną w celu wytrzeźwienia, skazaną lub tymczasowo aresztowaną:

• przed przyjęciem jej do pomieszczenia, wydaniem, przekazaniem lub zwolnieniem;
• po opuszczeniu przez nią pokoju i po powrocie do niego;
• przed przeniesieniem jej do innego pokoju;
• w przypadku zaginięcia elementu wyposażenia pomieszczenia;
• w innych sytuacjach uzasadnionych okolicznościami oraz względami bezpieczeństwa.

Z przywołanych uregulowań wynika, że co do zasady, czynności tego rodzaju powinny być wykonywane przez funkcjonariusza tej samej płci co osoba sprawdzana. Jak wcześniej wspomniano, ustawodawca przewidział odstępstwa w tej materii, jedynie w przypadku, gdy sprawdzenie prewencyjne musi być dokonane niezwłocznie, w szczególności ze względu na okoliczności mogące stanowić zagrożenie życia lub zdrowia ludzkiego lub mienia. W takiej sytuacji może go dokonać policjant płci odmiennej niż osoba poddana przedmiotowym czynnościom, w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby sprawdzanej.

Należy podkreślić, że na poziomie wewnętrznych uregulowań prawnych w Policji, funkcjonują mechanizmy umożliwiające podejmowanie działań adekwatnych w takich przypadkach. Zgodnie z dyspozycją § 2 ust. 2 oraz ust. 3 zarządzenia nr 130 kierownik jednostki organizuje służbę w taki sposób, aby w pomieszczeniu pełnił ją co najmniej jeden policjant. Ponadto, kierownik jednostki lub wyznaczony przez niego policjant, jeśli uzna to za konieczne dla prawidłowego funkcjonowania pomieszczenia, może dodatkowo skierować policjantów do służby w pomieszczeniu. Zatem, to w gestii kierownika jednostki pozostaje decyzja, dotycząca skierowania do służby ochronnej w pomieszczeniu celem jej wzmocnienia dodatkowego policjanta, np. w celu dokonania czynności sprawdzenia prewencyjnego wobec osoby tej samej płci.

Jednocześnie pragnę poinformować, że uwzględniając zalecenia zawarte w Pana wystąpieniu z dnia 12 grudnia 2024 r. oraz mając na uwadze zapewnienie optymalnego poziomu funkcjonowania policyjnych miejsc prawnej izolacji, w szczególności w zakresie zapewnienia i przestrzegania praw osób tam umieszczanych, komendanci wojewódzcy/Stołeczny Policji zostali zobowiązani  m.in. do:

• wprowadzenia mechanizmów gwarantujących realizację czynności sprawdzenia prewencyjnego wobec osób umieszczanych w policyjnych miejscach prawnej izolacji zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami, ze zwróceniem szczególnej uwagi na kwestię zapewnienia podczas wykonywania tych czynności policjanta tej samej płci co osoba sprawdzana,
• ponownego zapoznania funkcjonariuszy realizujących zadania w przedmiotowych obszarach z obowiązującymi w tym zakresie przepisami.

Niezależnie od powyższego należy wskazać, że Prokuratura Rejonowa Warszawa Praga - Północ w Warszawie prowadzi postępowanie sprawdzające w kierunku czynu z art. 231 § 1 kk, dotyczące pobytu Urszuli D. w PdOZ KRP Warszawa IV. Przedmiotowe postępowanie sygn. akt 4322-lDs.649.2024, pozostaje w toku.

IX.517.1131.2024