Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Za kierowanie do ośrodka w Gostyninie osób niespełniających kryteriów ustawy z 2013 r. odpowiadają sądy, a nie jego kierownik, który nie może odmówić przyjęcia danej osoby
• Tak dyrektor ośrodka odpowiedział na uwagę ekspertów RPO, że przebywa w nim osoba chorująca na schizofrenię, która powinna trafić do szpitala psychiatrycznego
• Ustosunkowując się do pozostałych rekomendacji RPO, dyrektor wskazał m.in., że listy do pacjentów nie są sprawdzane pod kątem treści, lecz możliwości przemycania narkotyków lub niebezpiecznych przedmiotów

Dyrektor Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym w Gostyninie dr Ryszard Wardeński przekazał pisemną odpowiedź na wystąpienie Biura Rzecznika Praw Obywatelskich z 25 kwietnia 2018 r.  Było ono efektem kolejnej wizytacji  ekspertów  RPO  w marcu 2018 r. w tym ośrodku.

Są w nim bezterminowo pozbawiane wolności - już jako pacjenci - osoby po obyciu kar za najcięższe przestępstwa seksualne, które nadal mogą stwarzać zagrożenie. Przewiduje to ustawa z 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób. O umieszczeniu w ośrodku decyduje sąd cywilny w postępowaniu nieprocesowym. Ośrodek, gdzie osoby te są poddawane terapii, funkcjonuje jako podmiot leczniczy, podlegający Ministrowi Zdrowia. W marcu 2018 r. przebywało w nim 49 osób.

Po wizytacji Biuro RPO przedstawiło kilkanaście rekomendacji. Podkreślono, że ośrodek nie jest właściwym miejscem dla osób chorujących psychicznie - powinni oni być w szpitalu psychiatrycznym. Tymczasem w ośrodku przebywa osoba cierpiąca na schizofrenię (25-letnia kobieta).

Jak odpowiedział dr Wardeński, kwestia, że sądy kierują do ośrodka osoby niespełniające kryteriów ustawy, leży po stronie sądów, a nie kierownika ośrodka, który nie może odmówić przyjęcia osoby skierowanej przez sąd.

Inne rekomendacje RPO

- Nie powinno być różnic pod względem różnych aspektów życia między poszczególnymi oddziałami ośrodka (na jednym pacjenci mogą spożywać posiłki w swojej sali; na innych nie; w jednym z oddziałów są sale czteroosobowe, a rozporządzenie ministra zdrowia mówi o salach dwuosobowych).

Odpowiedź: z powodu trudności lokalowych ośrodek nie może ujednolicić warunków pobytu pacjentów w oddziałach. Z tego też powodu w dwóch oddziałach nie ma możliwości spożywania posiłków we własnej sali.

- Z dokumentacji i rozmów z pacjentami wynika, że pasy obezwładniające zakładano zgodnie z ustawą, przy pobudzeniu, agresji czynnej, podejmowaniu prób samobójczych, samookaleczania się. Nie zawsze jednak przestrzegano zasady częściowego uwolnienia po 4 godzinach.

Odpowiedź: zasady unieruchamiania są zgodne z ustawą. Ośrodek zgodnie z rekomendacją rezygnuje ze stosowania kasku ochronnego wobec pacjentów.

- Według pacjentów zasady widzeń nie sprzyjają podtrzymywaniu kontaktu z rodziną. W trakcie widzenia, które trwa do 2 godzin, pracownik ochrony przebywa w pokoju widzeń; nie pozwala np. na kontakt fizyczny z osobami z zewnątrz. Dziecku jednemu z pacjentów odebrano przywieziony tort i baloniki.

Odpowiedź: decyzje o ograniczeniu lub pozbawieniu odwiedzin podejmuje kierownik ośrodka; można się odwołać od tego do sądu. Według regulaminu liczba odwiedzających jest określana przy uwzględnieniu zasad bezpieczeństwa i możliwości organizacyjnych. W przypadku odwiedzin dużej liczby osób istnieje możliwość podzielenia jej na mniejsze grupy. Od początku działalności ośrodka nie było odmowy odwiedzin u pacjenta.

- Niezadowolenie pacjentów wzbudziła decyzja zakazująca im zakupów z własnych pieniędzy. Było to powodem głodówki pacjentów, którzy wskazywali na odpowiedzialność zbiorową za przewinienia dwóch osób.

Odpowiedź: od kwietnia obowiązują nowe zasady robienia zakupów przez pacjentów. Mogą to czynić raz w tygodniu w mobilnym sklepie, po złożeniu listy potrzebnych produktów.

- Korespondencja nie może podlegać kontroli w ośrodku, gdyż ustawa tego nie przewiduje.

Odpowiedź:  korespondencja do pacjentów nie jest sprawdzana pod względem treści, a jedynie - możliwości przemycenia w niej narkotyków lub przedmiotów niebezpiecznych.

- Skargi pacjentów na zbyt krótkie spacery. Warto rozważyć możliwość ich wydłużenia.

Odpowiedź: długość pobytu na świeżym powietrzu uzależniona jest od możliwości organizacyjnych związanych z harmonogramem zajęć pacjentów. W uzasadnionych przypadkach ze względów bezpieczeństwa można przerwać spacery i wznowić je w innym terminie, jeżeli możliwości organizacyjne i kadrowe ośrodka na to pozwalają.

- Rozważenie możliwości by pacjenci mogli korzystać z własnego laptopa (bez dostępu do internetu) oraz z komunikatora Skype (pod nadzorem).

Odpowiedź: ze względów bezpieczeństwa nie mozna wyposażać pacjentów we własny komputer i dostęp do Skype,

- W trakcie spotkania pełnomocnika z pacjentem w sali widzeń kamery powinny być przesłaniane.

Odpowiedź: ustawa nie przewiduje możliwości wydzielenia obszarów niemonitorowanych, w których nie ma możliwości nadzoru pacjenta. Utrwalanie obrazu z monitoringu jest zgodne z tą ustawą.

- Konieczność przestrzegania przepisów co do udostępniania dokumentacji medycznej pacjentom oraz sporządzania ich kopii

Odpowiedź: przepisy o sporządzaniu kserokopii dokumentacji medycznej dla pacjenta są przestrzegane. Gdy pacjent chce otrzymać kserokopię dokumentacji innego rodzaju, np. z sądu, powinien zwrócić się do właściwej placówki,

- Zalecenie wyznaczenie dnia przyjmowania pacjentów przez dyrektora ośrodka na rozmowy indywidualne.

Odpowiedź: dyrektor nie widzi potrzeby przyjmowania pacjentów na indywidualne rozmowy ze względu na to, że sprawy bieżące związane z pobytem pacjentów są omawiane na spotkaniu z lekarzem prowadzącym.

- Pytanie, czy liczba personelu ośrodku (272 osoby) jest odpowiednia w kontekście faktycznych potrzeb.

Odpowiedź: dziś liczba zatrudnionych pracowników jest adekwatna do potrzeb, choć w związku z rozbudową ośrodka będzie wzrastać.

Uwagi RPO do ustawy

RPO zwraca uwagę, że prawa osób przebywających w ośrodku są ograniczane na podstawie regulaminu wewnętrznego ośrodka. Tymczasem ograniczenia takie może przewidywać tylko ustawą. Inną  wątpliwością RPO jest stosowanie procedury cywilnej w ramach decydowania przez sądy o pobycie w ośrodku.

W końcu czerwca Senat będzie głosować nad swą inicjatywą ustawodawczą, która ma wykonywać wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23 listopada 2016 r.  Orzekł on wtedy, że większość zakwestionowanych przepisów ustawy jest zgodna z Konstytucją. Za niezgodny uznał zaś przepis o tym, że wystarczy opinia tylko jednego biegłego przy weryfikowaniu potrzeby dalszego pobytu danej osoby w ośrodku.

Przy kierowaniu do ośrodka sąd musi mieć opinie szerszego grona ekspertów -dwóch lekarzy psychiatrów,  a jeżeli dana osoba przebywająca w ośrodku wykazuje zaburzenia osobowości lub zaburzenia preferencji seksualnych - dodatkowo również przez biegłego psychologa lub biegłego lekarza seksuologa albo certyfikowanego psychologa seksuologa. Według senackiego projektu sąd, nie rzadziej niż co pół roku, ma ustalać, czy dalszy pobyt danej osoby w ośrodku jest niezbędny - na podstawie opinii o jej stanie zdrowia i wynikach postępowania terapeutycznego.  Opinie mają sporządzać tacy eksperci,  jak podczas kierowania do ośrodka.

RPO podkreślał, że projekt  realizuje orzeczenie TK tylko w zakresie przepisów o liczbie autorów opinii. Sam tryb zwolnienia z ośrodka nadal będzie budził wątpliwości konstytucyjne - uznał Adam Bodnar. Przedłużając czyjś pobyt, sąd nie będzie bowiem wydawał orzeczenia czy postanowienia, ale tylko sporządzał notatkę. Nie będzie zatem możliwe odwołanie pacjenta od decyzji o przedłużeniu pozbawienia go wolności. Według RPO może to naruszać Konstytucję RP oraz Konwencję o ochronie praw człowieka.

IX.517.1702.2017