Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rada Europy, najstarsza organizacja międzyrządowa na kontynencie europejskim, powołana została do życia 5 maja 1949 roku
• Jej członkowie, w tym Polska - od 1991 r. - zobowiązali się zagwarantować wszystkim znajdującym się pod ich jurysdykcją korzystanie z praw człowieka i podstawowych wolności
• „Perłą w koronie” systemu konwencyjnego Rady Europy stała się Europejska Konwencja o Ochronie Praw człowieka i Podstawowych Wolności. To dzięki Konwencji Europa stała się strefą wolną od kary śmierci. To Europejski Trybunał Praw Człowieka w tysiącach orzeczeń ukazał naruszenia prawa i dysfunkcje instytucji państwa.
• Rada Europy Spełniła pełni niezwykle istotne znaczenie w przygotowaniu państw do członkostwa w Unii Europejskiej. Przyjęła 223 konwencji, co świadczy o ważnej normatywnej roli organizacji.

Wypełnianie zobowiązań akcesyjnych do UE Polski i innych krajów Europy Środkowej i Wschodniej nie byłoby możliwe bez wcześniejszych działań na rzecz wdrażania standardów dotyczących funkcjonowania instytucji państwa, wymiaru sprawiedliwości, przestrzegania prawa europejskiego w zakresie walki z korupcją, zapewnienia wolności zgromadzeń, wolności słowa, zakazu dyskryminacji i poszanowania praw mniejszości, niezależności mediów itd.  Warto o tym pamiętać świętując 15-lecie naszej akcesji do Unii.

Głębokie zmiany ustrojowe w państwach, wzmocnienie systemów prawa opartych na zasadach poszanowania praw człowieka, na rządach prawa i demokracji, tworzenie przestrzeni do dialogu ze społeczeństwem obywatelskim, wspieranie instytucji zagrożonych, zapewnienie niezależności sądownictwa to dziś kolejne wyzwania, wobec których Rada Europy musi znaleźć odpowiedź.

Zaczęło się 70 lat temu w Londynie, kiedy Statut Rady Europy przyjęło 10 państw założycielskich: Królestwo Danii, Republika Francji, Irlandia, Republika Włoska, Wielkie Księstwo Luksemburskie, Królestwo Holandii, Królestwo Norwegii, Królestwo Szwecji oraz Zjednoczone Królestwa Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii.

Art.1 Statutu określał, że celem Rady Europy jest osiągnięcie większej jedności między członkami, aby chronić i wcielać w życie ideały i zasady stanowiące ich wspólne dziedzictwo oraz by ułatwiać ich postęp ekonomiczny i społeczny.

Zgodnie ze Statutem każdy członek Rady Europy miał i ma obowiązek przestrzegania zasad praworządności, praw człowieka i podstawowych wolności, szczerej i wydatnej współpracy dla urzeczywistnienia celu Rady Europy.

Przez pierwsze 40 lat Rada Europy będąc swoistym „laboratorium idei” (jak powiedział Robert Schuman), upowszechniała wartości służące wzmocnieniu demokracji wśród ówczesnych państw członkowskich.

Po 40 latach Rada Europy przekroczyła linie podziałów politycznych obejmując swym zasięgiem większość państw europejskich. Otwarcie się Rady Europy w 1989 r. było wielkim wyzwaniem - dla państw Europy Środkowo-Wschodniej aplikujących o członkostwo jak i samej Organizacji, której głównym zadaniem miało być wspieranie przemian demokratycznych w tej części Europy. „Rozpoczął się nowy rozdział w historii Europy”, jak powiedziała ówczesna sekretarz generalna Organizacji Catherine Lalumière.

Proces tworzenia zjednoczonej Europy zapoczątkowany 30 lat temu objął 47 państw europejskich, a poza zasięgiem Rady Europy pozostała tylko Białoruś i Kosowo. Dla wielu państw tzw. nowej akcesji zmiany, które dokonały się w systemie prawa i praktyce działania instytucji, były wynikiem wdrażania standardów prawnych Rady Europy.

Transformacja społeczno-polityczna i gospodarcza, która dokonywała się w tych państwach, nie byłaby możliwa bez mocnego oparcia w standardach prawnych, które tworzyła Rada Europy od początku swego istnienia.

Należy również przypomnieć, iż proces przemian wspomagany był pierwszym pomocowym programem Demosthenes, którego celem było wspieranie reform w państwach Europy Środkowej i Wschodniej.

Aby zapewnić pełne wdrożenie standardów Rady Europy przez państwa członkowskie, stworzony został system monitoringu przyjętych zobowiązań, który realizowany był od początku zarówno w ramach konwencji Rady Europy jak i instytucji takich jak: Komitet Ministrów, Zgromadzenie Parlamentarne, Konferencja Władz Lokalnych i Regionalnych oraz w drodze wizyt Komisarza Praw Człowieka czy Konferencji Międzynarodowych Organizacji Pozarządowych.

Ten system monitoringu pokazuje bariery w procesie tworzenia wspólnej przestrzeni prawnej, które są szczególnie widoczne obecnie, w erze kryzysu demokracji, rządów prawa i praw człowieka.

Zmiany prawa zagrażające wymiarowi sprawiedliwości min. w Bułgarii, Rumunii i w Polsce, krytycznie oceniane przez organy Rady Europy, stanowią poważne wyzwanie dla Rady Europy.

Niewdrażanie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, zagrożenie dla bezpieczeństwa dziennikarzy, mowa nienawiści, zagrożenia dla praw mniejszości, naruszanie zasady niezależności mediów, zagrożenie wolności zgromadzeń i stowarzyszania się, różne formy zagrożeń funkcjonowania organizacji pozarządowych, problemy dotyczące wyborów, naruszenie zasady podziału władz, problemy dotyczące funkcjonowania społeczeństwa inkluzywnego, populistyczna retoryka niszcząca demokracje i wiele innych kwestii, które dotyczą ochrony praw człowieka, rządów prawa i demokracji, powinny stanowić kolejne wyzwania XXI wieku dla Rady Europy.

Polska będąc członkiem Rady Europy od 1991 roku aktywnie uczestniczyła w budowaniu systemu prawa organizacji przyczyniając się do pogłębionej refleksji na temat przyszłości Rady Europy i jej miejsca w strukturze międzynarodowej. W 2005 r. odbył się w Warszawie Trzeci Szczyt Szefów Państw i Rządów. To wydarzenie należy przypomnieć, albowiem Deklaracja Warszawska odnosi się do nadal aktualnych zagrożeń demokracji, praw człowieka i rządów prawa występujących w państwach członkowskich.

Długofalową misją Rady Europy powinno być więc przeciwdziałanie deficytowi standardów prawnych oraz działania na rzecz szerszego upowszechniania dorobku konwencyjnego Organizacji .