Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele nadal skarżą się na rozbieżne postanowienia sądów o nabyciu spadku po tej samej osobie 
• Uniemożliwia to działania prawne spadkobierców, jak wpis w księdze wieczystej, podział majątku, nie mówiąc o sprzedaży
• Problemu nie rozwiązuje ani skarga o wznowienie postępowania, ani też skarga nadzwyczajna 
• Rzecznik Praw Obywatelskich po raz kolejny interweniuje w tej sprawie u Ministra Sprawiedliwości. Do końca lutego 2023 resort miał wydać opinię w tej kwestii, wraz z analizą aktową.

Nadal aktualny jest problem współwystępowania w obrocie prawnym kilku prawomocnych postanowień sądowych stwierdzających nabycie spadku po tej samej osobie. Wymaga on systemowego rozwiązania i interwencji na szczeblu ustawowym.

Sprawa była już tematem wystąpień do MS. 25 stycznia 2022 r. w BRPO odbyło się też spotkanie robocze w tej kwestii z udziałem przedstawicieli MS.

W ostatniej odpowiedzi z 1 lutego 2023 r. resort informował o badaniach Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, które miały zakończyć się sporządzeniem opinii. Wraz z analizą aktową miała być ona gotowa do końca lutego 2023 r. Niestety, Ministerstwo dotychczas nie poinformowało o wyniku analiz i dalszych etapach prac.

Tymczasem tylko w 2023 r. do RPO wpłynęło 18 wniosków o interwencję w sprawach dwóch prawomocnych postanowień spadkowych o nabyciu spadku po tej samej osobie. Ani skarga o wznowienie postępowania ani skarga nadzwyczajna nie zostały przewidziane dla rozwiązywania problemów o charakterze systemowym, a niewątpliwie z takim mamy tu do czynienia.

W 2023 r. oraz w pierwszych miesiącach 2024 r. problem ten stanowił podstawę do wniesienia przez RPO 13 skarg nadzwyczajnych i 4 skarg o wznowienie postępowania. Nadal badane są kolejne wnioski. 

RPO zauważa wydłużającą się listę spraw, w których nie dysponuje już adekwatnymi środkami prawnymi, za których pomocą można by naprawić stan prawny wobec dwóch postanowień o spadku. Sprawy te dotyczą postanowień, co do których nie jest możliwa ani skarga o wznowienie postępowania - z uwagi na upływ terminu, o którym mowa w art. 408 k.p.c. - ani skarga nadzwyczajna, bo nie przysługuje ona od orzeczeń, które stały się prawomocne przed wejściem w życie Konstytucji RP 17 października 1997 r.

Rzecznik obawia się, że zbliżający się koniec terminu na wnoszenie skarg nadzwyczajnych w sprawach, które stały się prawomocne od 17 października 1997 r. do dnia wejścia w życie ustawy z 8 grudnia 2017 r. o SN, sprawi, że kolejna kategoria spraw zostanie wyłączona z możliwości podjęcia działań przywracających zgodność z prawem.

Taką sytuację należy ocenić negatywnie, zarówno z perspektywy ochrony praw i wolności konstytucyjnych obywateli, jak i z punktu widzenia pewności prawa i bezpieczeństwa obrotu prawnego, które stanowią wartości o charakterze uniwersalnym.

W związku z tym Marcin Wiącek zwraca się do min. Adama Bodnara o informacje o stopniu zaawansowania omawianych prac i perspektyw wdrożenia instrumentów zapewniających rozwiązanie problemu.

IV.511.221.2020