Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Dwa lata temu Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do MSWiA o wyposażenie policjantów z pododdziałów zwartych w dobrze widoczne indywidualne znaki identyfikacyjne, np. numery służbowe 
• Obecne przepisy mogą bowiem utrudniać identyfikację np. tych funkcjonariuszy, którzy podczas demonstracji przekraczają uprawnienia służbowe
• Wobec milczenia MSWiA w tej sprawie RPO pisze do premiera Mateusza Morawieckiego
• AKTUALIZACJA: Obowiązujące w tym zakresie uregulowania prawne są wystarczające - uważa MSWiA, które odpowiedziało RPO w imieniu premiera

Powodem pisma Marcina Wiącka jest brak odpowiedzi Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na wystąpienie generalne z  11 grudnia 2020 r. RPO rekomendował w nim zmianę rozporządzenia z 20 maja 2009 r. w sprawie umundurowania policjantów. Chodzi o  to, aby  zapewnić, że wszyscy umundurowani policjanci  - również  ci występujący w pododdziałach zwartych – mają dobrze widoczne indywidualne znaki identyfikacyjne, umożliwiające ustalenie ich tożsamości przez odpowiednie organy (np. indywidualny numer służbowy w widocznym miejscu).

Funkcjonariusze pododdziałów zwartych nie muszą bowiem posiadać znaków identyfikacji indywidualnej i imiennej. Może to utrudniać  ich identyfikację w przypadku przekraczania przez nich uprawnień służbowych oraz wyciągnięcie konsekwencji karnych i dyscyplinarnych. Jest to istotne zwłaszcza podczas interwencji w czasie zgromadzeń, gdy sytuacja jest dynamiczna, następuje eskalacja napięcia i agresji, a twarze funkcjonariuszy są zasłonięte.

W wystąpieniu z 11 grudnia 2020 r. RPO rekomendował również wprowadzenie  odpowiedniego oznaczenia nieumundurowanych funkcjonariuszy, którzy decydują się na ujawnienie faktu, że są policjantami i podjęcie interwencji. Tacy funkcjonariusze powinni założyć tak szybko, jak jest to możliwe i bezpieczne dla policjanta, wyraźne oznaczenia z napisem „Policja", znajdujące się np. na odblaskowej opasce, kamizelce lub/i identyfikatorze oraz widoczny znak identyfikacji indywidualnej (np. numer służbowy).

Środki te są konieczne dla przejrzystości działań Policji, ułatwiają identyfikację funkcjonariuszy na wypadek wątpliwości dotyczących ich działań, zaś w przypadku nieumundurowanych funkcjonariuszy mają też znaczenie dla ich bezpieczeństwa. Brak należytej identyfikacji, zwłaszcza w czasie zgromadzeń publicznych, może stanowić dla nich zagrożenie. Manifestanci mogą być bowiem przekonani, że zostali zaatakowani przez nielegalne bojówki i próbować zastosować obronę konieczną w celu odparcia bezprawnego zamachu. Może to prowadzić do eskalacji napięcia zamiast do jego łagodzenia.

Na potrzebę wyraźnej, indywidualnej identyfikacji funkcjonariuszy wskazują: Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, instytucje i eksperci międzynarodowi, społeczeństwo obywatelskie oraz posłowie. Temat ten ma więc istotne znaczenie z punktu widzenia ochrony praw człowieka i bezpieczeństwa obywateli oraz oczekiwań społecznych.

Niestety mimo wagi problemu oraz późniejszych pism do MSWiA RPO nie otrzymał odpowiedzi. Jest to sprzeczne z ideą funkcjonowania systemu prewencji tortur, stworzonego przez Protokół fakultatywny do Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.

Zakłada on współpracę i dialog pomiędzy krajowym mechanizmem prewencji tortur (w Polsce jest nim Rzecznik Praw Obywatelskich), a władzami, zmierzający do wyeliminowania potencjalnego ryzyka tortur i innych form okrutnego traktowania, albo karania. 

Skuteczność systemu zapobiegania torturom zależy przede wszystkim od postawy władz, do których Rzecznik kieruje uwagi i rekomendacje. Rzecznik może jedynie monitorować postępowanie funkcjonariuszy oraz sposób traktowania osób zatrzymanych i wskazywać obszary wymagające ulepszeń w celu wyeliminowania lub ograniczenia do minimum możliwości nadużyć. 

To jednak wola współpracy ze strony władz ma w tym względzie kluczowe znaczenie. A skuteczne zapobieganie torturom i innym formom okrutnego traktowania wymaga całościowych działań, w tym stworzenia odpowiednich ram prawnych i proceduralnych funkcjonowania służb państwowych. 

Ponadto zgodnie z art. 15 ust. 2 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich „organ, organizacja lub instytucja, do których zostało skierowane wystąpienie, obowiązane są bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 30 dni, poinformować Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku". Udzielnie odpowiedzi na wystąpienie generalne Rzecznika Praw Obywatelskich jest więc prawnym obowiązkiem przedstawicieli władz publicznych.

- Z uwagi na powyższe, zwracam się do Pana Premiera z uprzejmą prośbą o osobiste zainteresowanie się poruszoną przeze mnie kwestią. Mam nadzieję na zmianę obecnej sytuacji i podjęcie, w duchu współpracy, konstruktywnego dialogu w zakresie wyeliminowania sygnalizowanej luki prawnej i wdrożenia rozwiązań, które zapewnią możliwość efektywnej identyfikacji funkcjonariuszy  przez uprawnione organy  -pisze Marcin Wiącek, prosząc premiera o stanowisko. 

Odpowiedź Macieja Wąsika, sekretarza stanu w MSWiA

Znaki identyfikacyjne policjanta określa § 28 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 maja 2009 r. w sprawie umundurowania policjantów. Są to m.in. znak identyfikacji indywidualnej oraz znak identyfikacji imiennej, które zgodnie z § 28 ust. 4a rozporządzenia, funkcjonariusz nosi na ubiorze służbowym i ćwiczebnym - wyjątkiem jest występowanie w pododdziale zwartym, o czym stanowi § 28 ust. 2 i 3 rozporządzenia.

Należy wskazać, że stosownie do zapisów art. 4 pkt 5 ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, pododdziałem zwartym jest zorganizowana, jednolicie dowodzona grupa funkcjonariuszy Policji (...) wykonująca działania prewencyjne w razie zagrożenia lub zakłócenia bezpieczeństwa albo porządku publicznego. Pododdziałem dowodzi dowódca, który odpowiada za jego działania.

Zgodnie z art. 43 ust. 1 ustawy, użycie lub wykorzystanie środków przymusu bezpośredniego przez pododdział zwarty następuje na rozkaz jego dowódcy. Jedynie w przypadku braku możliwości nawiązania kontaktu z dowódcą lub w sytuacji zagrażającej życiu bądź zdrowiu osób, policjant wchodzący w skład pododdziału zwartego, może użyć środków przymusu bezpośredniego lub wykorzystać te środki na zasadach określonych w art. 43 ust. 3 ustawy. Natomiast zaprzestanie ich użycia następuje na rozkaz dowódcy lub niezwłocznie po osiągnięciu zamierzonego celu (art. 43 ust. 4 ustawy).

Na dowódcy pododdziału zwartego spoczywa także obowiązek dokumentowania użycia i wykorzystania środków przymusu bezpośredniego.

Odstąpienie od konieczności noszenia przez policjantów znaku identyfikacji imiennej lub indywidualnej w powyższych okolicznościach wynika z warunków pełnionej służby.

Rozwiązania dotyczące policjantów wykonujących zadania służbowe w ubiorze cywilnym, gwarantują możliwość bezpiecznego i skutecznego realizowania przez nich powierzonych obowiązków, a jednocześnie zapewniają wiedzę obywatelom co do statusu osoby, która podejmuje wobec nich określone czynności.

Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, funkcjonariusz nieumundurowany, realizując zadania dochodzeniowo-śledcze, a także czynności określone w art. 14 ust. 2 i art. 15 ust. 1 pkt 2-4 ustawy o Policji, jest zobowiązany okazać legitymację służbową w taki sposób, aby zainteresowany miał możliwość odczytać i zanotować numer i organ, który wydał legitymację, oraz nazwisko funkcjonariusza.

Przy wykonywaniu innych czynności administracyjno-porządkowych nieumundurowany policjant również jest zobowiązany, na żądanie obywatela, okazać legitymację służbową lub znak identyfikacyjny w sposób określony w art. 61 ust. 2 ustawy o Policji.

Sposób postępowania funkcjonariuszy przy wykonywaniu przez nich uprawnień, w tym legitymowania i zatrzymywania osób, określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 lutego 2020 r. w sprawie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów.

Na podstawie § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów funkcjonariusz, który przystępuje do realizacji obowiązków służbowych związanych z wykonywaniem uprawnień wskazanych w § 1 pkt 1, 3, 6 i 7 przedmiotowego rozporządzenia, a zatem m.in. legitymowania osób, podaje swój stopień oraz imię i nazwisko w sposób umożliwiający odnotowanie tych danych, przyczynę podjęcia czynności służbowych, a na żądanie osoby, wobec której są one prowadzone, podstawę prawną.

Funkcjonariusz nieumundurowany przy wykonywaniu uprawnień, o których mowa powyżej, innych niż określone w art. 61 ustawy o Policji, okazuje legitymację służbową, a na żądanie osoby, wobec której podjęto działania, okazuje ją w sposób umożliwiający odnotowanie danych w niej zawartych (§ 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów).

Podkreślenia ponadto wymaga, że zgodnie z art. 20a ust. 1 ustawy o Policji, w związku z wykonywaniem czynności wymienionych w art. 1 ust. 2 przywołanej ustawy, Policja zapewnia ochronę form i metod realizacji zadań, informacji oraz własnych obiektów i danych identyfikujących policjantów.

Reasumując powyższe należy uznać, że obowiązujące w omawianym zakresie uregulowania prawne są wystarczające.

KMP.570.12.2020