Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Przepisy nie przewidują terminu, w którym sąd powinien przyznać wynagrodzenie  tłumaczowi przysięgłemu
• A od wystawienia rachunku za tłumaczenie zaczynają biec dla niego terminy opłacenia zaliczki na podatek dochodowy i składki zdrowotnej
• Zdarzają się też wielomiesięczne opóźnienia w wydawaniu przez sądy postanowień o przyznaniu wynagrodzenia
• Oddzielną kwestią jest waloryzacja stawek za tłumaczenie i wysokość wynagrodzenia
• AKTUALIZACJA: Podjęto prace analityczne i koncepcyjne nad nowelizacją przepisów - odpowiada Ministerstwo Sprawiedliwości 

Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek przedstawia problemy środowiska ministrowi sprawiedliwości Zbigniewowi Ziobrze

Związek Zawodowy Tłumaczy Przysięgłych w Polsce zwrócił RPO uwagę na problemy, zwłaszcza brak terminu wypłaty wynagrodzeń za  tłumaczenia oraz brak waloryzacji stawek. Związek podejmował próby zainteresowania resortu tymi kwestiami, jednak dialogu nie było.

W ocenie Rzecznika problemy te zasługują na uważną analizę, gdyż praca tłumaczy przysięgłych ma ogromny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, w tym sprawność i szybkość postępowań sądowych.

Tłumacz przysięgły wykonuje tłumaczenie na podstawie postanowienia sądu o jego powołaniu do sprawy. Wystawia rachunek/fakturę za tłumaczenie, od którego to momentu zaczynają biec dla tłumacza terminy opłacenia podatków: zaliczki na podatek dochodowy oraz składki zdrowotnej. Przepisy nie przewidują jednak terminu, w którym sąd powinien na podstawie rachunku przyznać mu wynagrodzenie. 

Jak wskazuje Związek, często występują wielomiesięczne opóźnienia w wydawaniu przez sądy postanowień o przyznaniu wynagrodzenia. Należy też wziąć pod uwagę możliwość zaskarżenia takiego postanowienia przez strony, czas na doręczenie postanowienia uczestnikom postępowania i długotrwałe oczekiwanie na uprawomocnienie się orzeczenia. Dopiero po tych czynnościach następuje przekazanie faktury do księgowości w celu wypłaty wynagrodzenia.

Wszystkie wyżej wskazane proceduralne kwestie są, zdaniem Związku, niesprawiedliwe i godzą w podstawowe prawo człowieka do pracy i godziwego wynagrodzenia. Tłumacze  mają świadomość, że zasadne są czynności sprawdzające  po wystawieniu rachunku. Zwracają jednak uwagę, że liczba czynności proceduralnych, jakie się z tym wiążą, winna zostać ograniczona, by przyspieszyć wypłatę wynagrodzenia. Według Związku należy poddać pod rozwagę możliwość wprowadzenia regulacji określających terminy wypłaty wynagrodzenia za tłumaczenia na rzecz organów wymiaru sprawiedliwości i administracji publicznej.

Drugą kwestią jest waloryzacja stawek za tłumaczenie i wysokość wynagrodzenia za czynności tłumacza przysięgłego. Reguluje to rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 24 stycznia 2005 r. w sprawie wynagrodzenia za czynności tłumacza przysięgłego. Związek podkreśla, że stawki zostały co prawda zaktualizowane w roku 2019, jednakże postulat organizacji tłumaczy o zawarciu w rozporządzeniu postanowienia o waloryzacji stawek, np. o inflację roczną, nie został uwzględniony.

Rzecznik zwraca uwagę, że tłumacz przysięgły pełni ważną rolę w postępowaniu sądowym. Od jego wiedzy i umiejętności często zależą dalsze czynności  sądu, co ma niewątpliwie wpływ na realizację konstytucyjnego prawa do sądu w rozsądnym czasie (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP). A długotrwałe oczekiwanie na wypłatę honorarium godzi w prawo do wynagrodzenia i może zniechęcać kandydatów do wykonywania tego zawodu. Dlatego też podniesione przez tłumaczy przysięgłych problemy zasługują na rozważenie.

Marcin Wiącek prosi zatem ministra o odniesienie się do tych uwag oraz o rozważenie podjęcia odpowiednich działań legislacyjnych. 

Odpowiedź Sebastiana Kalety, sekretarza stanu w MS

Odnosząc się do kwestii przyznawania wynagrodzenia tłumaczom powołanym przez sąd należy wskazać, że podstawę prawną ustalania należności (w tym wynagrodzenia) tłumacza przez sąd, który zlecił wykonanie tłumaczenia w postępowaniu, do którego stosuje się przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (dalej k.p.c.), stanowi art. 89d ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (dalej u.k.s.c.). Zgodnie z tym przepisem, tłumaczowi powołanemu przez sąd przysługuje wynagrodzenie za wykonaną pracę oraz zwrot poniesionych przez niego wydatków niezbędnych do wykonania tłumaczenia, przy czym wysokość wynagrodzenia i zwrotu wydatków tłumacza ustala się stosując odpowiednio przepisy o wynagrodzeniu i zwrocie wydatków biegłego. Sama zaś wysokość wynagrodzenia tłumacza przysięgłego określona została w przepisach ustawy z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego (tj. Dz.U. z 2019 r. poz. 1326), które odsyłają do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie wynagrodzenia za czynności tłumacza przysięgłego (tj. Dz. U. z 2021 r. poz. 261).

Stosownie do art. 92 ust. 1-2 oraz art. 93 ust. 2 u.k.s.c., wynagrodzenie przyznaje i ustala sąd lub referendarz sądowy, przy uwzględnieniu stopnia trudności i zakresu tłumaczenia, a także konieczności pokrycia wydatków niezbędnych do wykonania zleconej pracy (art. 90). Przyznaną należność należy wypłacić niezwłocznie, a w przypadku niemożności niezwłocznej wypłaty należność przekazuje się przekazem pocztowym lub przelewem bankowym.

Jakkolwiek nie wynika to wprost z treści przywołanego przepisu, ani z ogólnych regulacji dotyczących wykonalności postanowień, to w praktyce sądowej oraz w doktrynie przeważa stanowisko, że nie chodzi tu o wypłatę niezwłocznie po wydaniu postanowienia, tylko niezwłocznie po jego uprawomocnieniu się. Jako uzasadnienie dla takiego stanowiska przywołuje się przede wszystkim potrzebę ochrony interesów stron, które ponoszą koszty wynagrodzenia tłumacza, a dodatkowo praktyczne niedogodności związane z egzekwowaniem zwrotu „nadpłaconej" części wynagrodzenia w przypadku jego obniżenia w wyniku rozpoznania środka zaskarżenia.

Wątpliwości interpretacyjne na tle wykładni art. 93 ust. 2 u.k.s.c. i wynikające z nich rozbieżności w praktyce sądów dot. przyznawania biegłym wynagrodzeń, były przedmiotem interpelacji poselskich: nr 31272 oraz 9114, a także zostały zasygnalizowane w kilku wystąpieniach prezesów sądów, skierowanych do Ministerstwa Sprawiedliwości, w których opisano negatywne konsekwencje tych rozbieżności, dotyczące m. in. sfery współpracy z biegłymi (tłumaczami), jak i sfery wykonywania obowiązków sprawozdawczych (pismo Wiceprezesa Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 15 stycznia 2018 r. w sprawie DNA-l-071-5/18, pismo Prezesa Sądu Rejonowego Katowice-Wschód w Katowicach z 11 lipca 2019 r. w sprawie DNA-I.071.5.2019, pismo Wiceprezesa Sądu Okręgowego w Warszawie z 2 lipca 2019 r. w sprawie DNA-I.071.10.2019).

Należy przy tym zauważyć, iż przywołane przepisy pozwalają na stwierdzenie, że u.k.s.c. określa termin złożenia przez tłumacza wniosku o przyznanie wynagrodzenia oraz kierowania rachunku do oddziału finansowego, jednak brak jest informacji odnośnie do terminu, w którym sąd przyznaje i ustala to wynagrodzenie, choć niewątpliwie sprawdzenie od strony rachunkowej i formalnej prawidłowości kalkulacji wynagrodzenia, a także zweryfikowania zakresu wykonanych czynności, winno być dokonane niezwłocznie, z uwzględnieniem procedur sprawdzających i wymogów wewnętrznego obiegu dokumentów.

Nadto należy dodać, iż problem opóźnień w przyznawaniu i wypłacie tłumaczom należności jest tematem skarg tłumaczy, kierowanych do MS, w tym dotyczących spraw gospodarczych. Analiza skarg oraz wyjaśnień udzielonych przez Prezesów Sądów Apelacyjnych w wykonaniu zobowiązania do zbadania sprawności działalności podległych im jednostek, a także do podjęcia odpowiednich działań nadzorczych w przypadku stwierdzenia uchybień, wskazuje, że niezależnie od okoliczności, zdarzają się przypadki, w których dochodzi do nieuzasadnionych opóźnień w omawianych zakresie, a czas, po upływie którego następuje ustalenie, przyznanie i wypłata wynagrodzenia, powinien być krótszy.

Obecnie nadal zastrzeżenia budzi terminowość rozpoznawania wniosków o przyznanie wynagrodzenia tłumaczom przysięgłym w pionie cywilnym, mimo poprawy wskaźników w stosunku do danych z 2019 r. Ilość postanowień o przyznaniu wynagrodzenia w sprawach cywilnych wydanych w terminie powyżej miesiąca od daty złożenia wniosku przedstawia się następująco:
 

• w sądach rejonowych - średnio w kraju w 30 % spraw (uprzednio 36%),
• w sądach okręgowych - średnio w kraju w 24 % spraw (uprzednio 25%),
• w sądach apelacyjnych - średnio w kraju w 13 % spraw (poprzednio 19%).
   

W sprawach cywilnych zwraca też uwagę stosunkowo duży odsetek rachunków przekazanych do oddziałów finansowych w terminie powyżej miesiąca od daty wydania postanowienia o przyznaniu wynagrodzenia

• w sądach rejonowych - średnio w kraju w 63% spraw (63%),
• w sądach okręgowych - średnio w kraju w 60 % spraw (51%),
• w sądach apelacyjnych w 1% spraw (w I p. 2019 r. brak spraw).
   

W pionie pracy i ubezpieczeń społecznych sytuacja jest lepsza niż w sprawach cywilnych. Postanowienia o przyznaniu biegłemu wynagrodzenia w terminie powyżej miesiąca od daty złożenia wniosku wydano: 

• w sądach rejonowych - średnio w kraju w 15 % spraw (było w I p. 2019 r. 14%),
• w sądach okręgowych - średnio w kraju w 10 % spraw (uprzednio 15%).
   

W sądach rejonowych w 54 % (poprzednio 48%) spraw skierowano rachunki do oddziału finansowego w terminie powyżej miesiąca od wydania postanowienia o przyznaniu wynagrodzenia, w sądach okręgowych w 26% ( w I p. 2019 r. 13 %) spraw. Natomiast w sądach apelacyjnych wszystkie wnioski o wynagrodzenie rozpoznano w terminie do 14 dni i w takim też terminie rachunki zostały skierowane do oddziałów finansowych. Odnosząc się do terminowości przyznawania wynagrodzenia tłumaczom w sprawach gospodarczych, należy wskazać, iż w mniej niż połowie spraw gospodarczych (tj. w 46% w sądach okręgowych i w 40% w sądach rejonowych - dane statystyczne zawarte w sprawozdaniu MS-S19 za rok 2021) postanowienia o przyznaniu wynagrodzenia tłumaczom wydawane są w terminie do 14 dni od złożenia rachunku. Jednocześnie w pierwszym półroczu 2022 roku tendencja nieznacznie poprawiła się, gdyż w terminie do 14 dni postanowienie zostało wydane w 42% spraw w sądach rejonowych i w 51% w sądach okręgowych.
 

Natomiast w pionie karnym - większość postanowień o przyznaniu wynagrodzenia za sporządzenie tłumaczeń pisemnych i ustnych (powyżej 80 %) została wydana w terminie  do 14 dni od złożenia rachunku, zaś przypadki przyznania wynagrodzenia w terminie powyżej miesiąca stanowiły poniżej 7 % wszystkich przypadków, tj.:
•    w 2020 r. na 13'385 wydanych postanowień - 10802 zostało wydane w terminie do 14 dni, 1702 w terminie od 14 do 30 dni, zaś 881 w terminie powyżej 30 dni.
•    w 2021 r. na 14'695 wydanych postanowień - 12'242 zostało wydane w terminie do 14 dni, 1693 w terminie od 14 do 30 dni, zaś 760 w terminie powyżej 30 dni.
•    w pierwszej połowie 2022 r. na 7'985 wydanych postanowień - 6'548 zostało wydane w terminie do 14 dni, 910 w terminie od 14 do 30 dni, zaś 527 w terminie powyżej 30 dni.

Również w podobnych terminach i podobnych proporcjach, rachunki te - w pionie karnym - zostały skierowane do oddziałów finansowych celem ich wykonania (Dane MS-5 Dział 16.3 za 2020, za 2021 i za I p. 2022).

Należy tu zastrzec, że powyższe wartości obejmą również sprawy, w których postanowienie o przyznaniu wynagrodzenia nie mogło być wydane wcześniej z powodu braków formalnych rachunku, czy wniosku o przyznanie wynagrodzenia. Dane statystyczne nie uwzględniają takich przypadków, w związku z tym brak jest wiedzy, w ilu sprawach czas oczekiwania na wydanie postanowienia uległ wydłużeniu na skutek niekompletności rachunku i potrzeby wezwania do jego uzupełninia.

Niewątpliwie działalność sądów w tym obszarze wymaga wzmożenia czynności nadzorczych, co zostało dostrzeżone w kierunkach nadzoru, ustalonych przez Ministra Sprawiedliwości dla Prezesów sądów apelacyjnych (vide pkt 1.4. Ogólnych kierunków wewnętrznego nadzoru administracyjnego w 2022 r.). O ile termin rozpoznania wniosku o przyznanie tłumaczowi wynagrodzenia za sporządzenie tłumaczenia i stawiennictwo jest uzależniony od prawidłowej organizacji pracy w sądach (w szczególności sędziego/referendarza), to w przypadku wypłaty przyznanego wynagrodzenia istotne znaczenie dla terminu wykonania postanowienia mają takie czynniki, jak czas przeznaczony na doręczenie postanowienia stronom/uczestnikom postępowania, czy też możliwość zaskarżenia postanowienia przez strony/uczestników postępowania i związana z tym procedura odwoławcza. Często okoliczności warunkujące uprawomocnienie się postanowienia są niezależne od sądu, a determinują w znacznym stopniu czas trwania postępowania w tym zakresie.

W sytuacji, gdy jedną z istotnych przyczyn przewlekłości postępowań sądowych są problemy w pozyskaniu tłumaczeń, nie ulega wątpliwości, iż sądy winny dążyć do dochowania staranności w realizacji obowiązku niezwłocznego przyznawania i dokonywania wypłaty należności na rzecz tłumaczy, co niewątpliwie mogłoby zachęcić lingwistów do podejmowania współpracy z sądami. Stosowne wynagrodzenie oraz szybka realizacja wniosków tłumaczy o przyznanie i wypłatę wynagrodzenia wpłynęłyby niewątpliwie na łatwiejsze pozyskanie tłumaczy do współpracy z sądami i motywację do  szybkiej realizacji zleconych zadań, a tym samym usprawniłoby prowadzenie postępowań, w których udział tłumacza jest niezbędny.

W celu poprawy terminowości podejmowanych w przedmiotowym zakresie czynności przez sąd w Ministerstwie Sprawiedliwości prowadzone są analizy przyznawania i wypłaty wynagrodzeń w sądach powszechnych, zaś do prezesów sądów apelacyjnych kierowane są pisma nadzorcze wskazujące na potrzebę wzmożenia działań nadzorczych mających na celu wyeliminowanie nieprawidłowości w zakresie terminowości rozpoznawania wniosków o przyznanie wynagrodzenia oraz kierowania z opóźnieniem rachunków do oddziału finansowego, po wydaniu postanowienia o przyznaniu wynagrodzenia.

Odnosząc się do kwestii podwyższenia stawek wynagrodzenia tłumaczy przysięgłych określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie wynagrodzenia za czynności tłumacza przysięgłego pragnę podkreślić, że powyższe kwestie pozostają w ciągłym zainteresowaniu Ministerstwa Sprawiedliwości. Dostrzegając potrzebę dokonania stosownych zmian w omawianym zakresie podjęte zostały, z mojego polecenia, prace analityczne i koncepcyjne nad nowelizacją tego aktu prawnego. Jak wspomniano w piśmie Pana Rzecznika ostatnio taka nowelizacja miała miejsce w roku 2019. Z uwagi na konieczność zapewnienia finansowania zwiększonych wydatków sądownictwa i prokuratury obecnie prowadzone są prace nad określeniem skutków finansowych dla poszczególnych wariantów zmian stawek. Niezwłocznie po zakończeniu wskazanych czynności analitycznych planowane jest podjęcie prac legislacyjnych.

VII.510.76.2022