Biuletyn Informacji Publicznej RPO

"10 lat Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Co się zmieniło? Co musi się zmienić?" - to hasło przewodnie VIII Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami, który 15 listopada 2022 r. odbył się w Warszawie. Wydarzenie zostało zorganizowane przez Polskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami.

Kongres otworzył rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek zwracając uwagę, że jest to jedno z najważniejszych wydarzeń w kalendarzu RPO.

- Troska o rozwiązywanie problemów w tym obszarze należy do priorytetów mojego urzędu – zaznaczył i wskazał, że jest to walka o to, aby w każdym wymiarze osoby z niepełnosprawnościami mogły uczestniczyć na równych prawach w życiu społecznym, gospodarczym, politycznym i kulturalnym.

Zwrócił uwagę, że Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami jest jednym z najważniejszych dokumentów w historii tej organizacji i przypomniał, że w Polsce funkcję organu monitorującego wdrażanie konwencji powierzono Rzecznikowi Praw Obywatelskich.

- Dlatego dzisiejsza rocznica jest naszym wspólnym świętem. I chcę wykorzystać ten moment, aby raz jeszcze z całego serca podziękować tym wszystkim osobom, które przez ostatnie 10 lat z wielkim zaangażowaniem i odpowiedzialnością wykonywały to zadanie – mówił Rzecznik.

Mówiąc o problemach, którymi zajmowało się Biuro RPO wskazał, że Polska do tej pory nie przystąpiła do dołączonego do Konwencji Protokołu Fakultatywnego. Oznacza to, że nasi obywatele nie mają możliwości złożenia skargi indywidualnej na naruszenia przepisów Konwencji.

Docenić należy przyjęcie przez rząd „Strategii na rzecz osób z niepełnosprawnościami na lata 2021-2030”. Dokument ten bowiem odwołuje się do głównych zasad Konwencji ONZ i ma szansę przybliżyć Polskę do wdrożenia w życie jej postanowień. Jest też w części spełnieniem postulatów Rzecznika.

- Od dawna podkreślamy, że tylko działania kompleksowe i długofalowe, realizowane według określonego harmonogramu i z wykorzystaniem odpowiednich środków finansowych mogą nas doprowadzić do celu, jakim jest zmiana charytatywnego modelu wsparcia niepełnosprawności na model oparty na prawach człowieka – mówił RPO.

Osiągnięcie tego celu wiąże się między innymi z realizacją art. 19 Konwencji, który mówi o prawie do niezależnego życia. O tym, że państwo zobowiązane jest do takiej zmiany polityki społecznej, aby osoby z niepełnosprawnościami mogły prowadzić twórcze i aktywne życie.

- Konieczna jest więc deinstytucjonalizacja systemu wsparcia, aby każdy mógł mieszkać w wybranym przez siebie miejscu, dokonywać swobodnych wyborów i otrzymać takie wsparcie jakiego oczekuje, np. asystenta osobistego, tłumacza polskiego języka migowego – mówił Rzecznik i wskazał, że będzie monitorować realizację Strategię Rozwoju Usług Społecznych do 2030 r., w której opisano przejście od opieki o charakterze instytucjonalnym do opieki świadczonej w środowisku rodzinnym i społeczności lokalnej.

- Jednym z najważniejszych instrumentów w procesie deinstytucjonalizacji jest dostępność usług asystenta osobistego osoby z niepełnosprawnością – tłumaczył i zwrócił uwagę, że w Kancelarii Prezydenta trwają prace nad projektem ustawy o asystencji osobistej dla osób z niepełnosprawnościami, w których udział bierze również przedstawiciel RPO.

- Jest to ustawa bardzo potrzebna, dlatego staram się wspierać tę inicjatywę Pana Prezydenta.

Marcin Wiącek wspomniał również o zastąpieniu instytucji ubezwłasnowolnienia systemem wspieranego podejmowania decyzji. Cel ten został zaplanowany w Strategii na rzecz osób z niepełnosprawnościami, a Ministerstwo Sprawiedliwości poinformowało, że jest w trakcie tworzenia zespołu problemowego, który ma opracować propozycje zmian legislacyjnych w tym zakresie.

Kolejnym tematem, o którym mówił Rzecznik to zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępu do włączającego systemu kształcenia, do czego obligują państwa przepisy Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

Wskazał, że do Rzecznika Praw Obywatelskich nieustannie wpływają skargi dotyczące barier, na jakie napotykają uczniowie z niepełnosprawnościami w dostępie do edukacji. Wiele z nich dotyczy bezpłatnej opieki i transportu uczniów do placówek oświatowych. Wskazuje się też na niedostępność niektórych zajęć dla studentów czy pozostawanie poza systemem wsparcia OzN podejmujących studia podyplomowe.

- To tylko przykładowe skargi, ale wskazujące, jak wiele mamy w naszym kraju do zrobienia, jeśli chodzi o powszechność i odpowiedni standard edukacji włączającej – zaznaczył.

Następnie Rzecznik nawiązał do zagadnień, które znalazły się w programie Kongresu - stosowania Konwencji w sytuacjach kryzysowych oraz przyszłości Konwencji w Polsce. Wskazał, że zarówno pandemia Covid-19, a obecnie z wojną w Ukrainie to kryzysy, które w największym stopniu dotykają osób z niepełnosprawnością, osób znajdujących się w trudnym położeniu życiowym.

- Nie wolno dzisiaj nie wspomnieć o kolejnym kryzysie, który niejako łączy się z poprzednimi, ale staje się najbardziej dotkliwy, czyli kryzysie ekonomicznym i wysokiej inflacji – zaznaczył RPO i wskazał, że niezbędne są zatem decyzje weryfikujące i urealniające wszelkiego rodzaju renty, zasiłki, dodatki pielęgnacyjne i inne formy wsparcia osób z niepełnosprawnością i ich rodzin.

- Nie powinniśmy dopuścić do tego, aby ta grupa stała się najbardziej dotkniętą ofiarą kryzysu. A takie ryzyko bez wątpienia istnieje – mówił i dodał, ze bez Konwencji byłoby o wiele trudniej przechodzić przez takie kryzysy.

- To właśnie ona przyczynia się do tego, że coraz więcej spraw w obszarze wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami ma charakter systemowy, a nie doraźny, charytatywny, zawieszony często na dobrej woli poszczególnych instytucji i polityków – zauważył.

Kończąc swoje wystąpienie Marcin Wiącek podkreślił że walkę o realizację celów wyznaczonych przez Konwencję uważa za jedno z najważniejszych zadań Rzecznika Praw Obywatelskich.

- Wierzę w to, że będzie to walka wspólna, moja i Wasza. Osiągnęliśmy już naprawdę wiele, ale życie, zwłaszcza piętrzące się kryzysy, stawiają przed nami nowe wyzwania – mówił Rzecznik i wyraził nadzieję, że nikomu w tych ważnych staraniach o godne życie nie zabraknie cierpliwości, odwagi i konsekwencji.

Podkreślił również, że każda ustawa, każde rozporządzenie, program, strategia czy innego rodzaju dokument dotyczący życia osób z niepełnosprawnościami powinien powstawać przy czynnym udziale tych osób i reprezentujących je organizacji społecznych.

- Nic o Was bez Was – zaapelował i życzył uczestnikom Kongresu owocnej dyskusji.

Następnie odbyła się dyskusja panelowa, która skupiała się na tematach: 10 lat Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami w Polsce, Konwencja w sytuacjach kryzysowych, Przyszłość Konwencji w Polsce oraz Edukacja włączająca szansą dla wszystkich.

Na Kongresie działało stoisko Rzecznika Praw Obywatelskich obsługiwane przez pracowników Centrum Projektów Społecznych Biura RPO.

VIII Kongres Osób z Niepełnosprawnościami odbył się pod patronatem honorowym Rzecznika Praw Obywatelskich.