Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Dzieci urodzone ze zróżnicowanymi cechami płciowymi są poddawane operacjom „normalizującym płeć”, mimo że przeważnie nie jest to bezwzględnie konieczne z medycznego punktu widzenia
• Zabiegi te często za jedyny cel mają uzgodnienie wyglądu ciała z normą płciową. Z oczywistych powodów najczęściej są przeprowadzane bez świadomej zgody takich osób
• Tymczasem Parlament Europejski w 2019 r. potępił leczenie i operacje mające na celu „normalizację” płci. Zachęcił państwa członkowskie UE do ich zakazu 
• Odpowiedź resortu zdrowia dla RPO pomija zaś kwestię negatywnych skutków takich interwencji chirurgicznych, na które zwraca uwagę środowisko osób interpłciowych

Dlatego Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek prosi rzecznika praw pacjenta Bartłomieja Łukasza Chmielowca o informację o jego działaniach w tej sprawie.

8 listopada to Dzień Solidarności z osobami interpłciowymi.

Osoby interpłciowe rodzą się ze zróżnicowanymi cechami płciowymi, które nie wpisują się w definicje typowych ciał męskich lub żeńskich. W związku należą do jednej z mniejszości społecznych najbardziej narażonych na różne formy nadużyć i gorszego traktowania. Naruszenia praw człowieka, z którymi się mierzą, w znacznym stopniu pozostają nieznane opinii publicznej oraz decydentom.

Poza brakiem akceptacji i zrozumienia społecznego dla ich szczególnych doświadczeń wiele osób interpłciowych, przede wszystkim w okresie niemowlęcym i dziecięcym, narażonych jest również na naruszenia integralności cielesnej. Chodzi o interwencje medyczne dokonywanych bez ich osobistej, uprzedniej i w pełni świadomej zgody. 

Dotyczy to przede wszystkim poddawania dzieci interpłciowych inwazyjnym operacjom chirurgicznym, mimo że w większości przypadków nie jest to bezwzględnie konieczne z medycznego punktu widzenia. Operacje te często za jedyny cel mają uzgodnienie wyglądu ciała z normą płciową.

Z oczywistych powodów najczęściej przeprowadzane są one bez świadomej zgody osób, których dotyczą. Tymczasem w późniejszym życiu ponoszą ich zdrowotne konsekwencje – m.in. w postaci nawracających infekcji, zaburzeń gospodarki hormonalnej, zaburzeń seksualności i płodności, czy też w zakresie zdrowia psychicznego.  

Według badania Agencji Praw Podstawowych UE, tzw. operacje „normalizujące” płeć u interpłciowych niemowląt i dzieci są przeprowadzane co najmniej w 21 państwach UE, w tym m.in. w Polsce. 

W rezolucji z 2017 r. pn. „Promowanie praw człowieka i eliminowanie dyskryminacji osób interpłciowych” Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy potwierdziło, że takie  operacje stanowią poważne naruszenie integralności cielesnej. Dodano, że nie ma dowodów na ich długoterminowe pozytywne efekty. A Parlament Europejski w rezolucji z 2019 r. potępił leczenie i operacje mające na celu „normalizację” płci. Zachęcił państwa członkowskie UE do przyjęcia przepisów zakazujących takich praktyk. 

Mając to na uwadze, Rzecznik Praw Obywatelskich prowadzi szczegółowe postępowanie wyjaśniające w celu zbadania sytuacji osób interpłciowych w Polsce, zwłaszcza co do ich prawa do integralności i autonomii cielesnej oraz ochrony zdrowia.  

1 lutego 2022 r. RPO wystąpił do Ministra Zdrowia oraz Narodowego Funduszu Zdrowia w sprawie skali tych operacji ze względu na wskazane jednostki chorobowe określone w klasyfikacji medycznej ICD-10, związane ze zróżnicowaniem cech rozwoju płciowego.

W odpowiedzi Minister Zdrowia poinformował w jaki sposób – powołując się na wytyczne European Association of Urology dotyczące urologii dziecięcej – powinna być zorganizowana opieka zdrowotna dla dzieci ze zróżnicowanymi cechami płciowymi. Podkreślił, że każdy pacjent ze zróżnicowanymi cechami płciowymi wymaga indywidualnego podejścia, wobec czego trudne jest przyjęcie jednej podstawy i schematu diagnostyczno-terapeutycznego. 

Pismo MZ zawiera również dane NFZ o  sprawozdanych przez świadczeniodawców hospitalizacjach pacjentów z takimi rozpoznaniami. Niestety, odpowiedź pomija kwestię negatywnych długoterminowych skutków interwencji chirurgicznych na osobach urodzonych ze zróżnicowanymi cechami płciowymi, na które zwraca uwagę środowisko osób interpłciowych. 

Ponadto RPO zasięgnął opinii ekspertek z zakresu nauk medycznych i prawnych, specjalizujących się w tematyce interpłciowości.

W ich ocenie każda decyzja o zabiegach chirurgicznych rekonstrukcyjnych, mających na celu korekcję nietypowych narządów płciowych u osób z brakiem możliwości określenia przyszłej identyfikacji płciowej, powinna być podejmowana z udziałem pacjenta i z jego świadomą zgodą. 

Podyktowane jest to przede wszystkim nieodwracalnością tych operacji oraz wciąż dość wysokim ryzykiem niepowodzeń i powikłań około- i pooperacyjnych. Zalecenia podkreślają wyraźnie, że decyzję o wczesnej chirurgicznej interwencji wykonywanej w celach „znormalizowania” wyglądu zewnętrznych narządów płciowych, a nie profilaktyki czy poprawy funkcji, u osób z przewidywaną tożsamością płciową, należy podejmować, biorąc pod uwagę ryzyko powikłań.

W opinii podkreślono również, że w każdym przypadku interwencje chirurgiczne należy przeprowadzać wyłącznie w ośrodku z dużym doświadczeniem, w celu zminimalizowania ryzyka powikłań.

RPO zwraca się do Rzecznika Praw Pacjenta o odpowiedź na pytania:

• Ile wniosków dotyczących naruszenia prawa pacjenta osób interpłciowych wpłynęło do Rzecznika Praw Pacjenta w ostatnich 10 latach? Będę zobowiązany, o ile to możliwe, za wyodrębnienie w tej statystyce pacjentów z wrodzonym przerostem nadnerczy.
• Jakiego rodzaju naruszeń dotyczyły wskazane wyżej wnioski?
• Jakie czynności wyjaśniające zostały podjęte przez Rzecznika Praw Pacjenta w tych sprawach?
• W ilu takich sprawach Rzecznik Praw Pacjenta stwierdził naruszenie praw pacjenta oraz podjął działania określone w art. 55 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz w ilu takich sprawach zarzuty nie zostały potwierdzone w toku postępowania prowadzonego przez Rzecznika Praw Pacjenta?
• Czy Rzecznik Praw Pacjenta analizował sytuację osób interpłciowych w Polsce w odniesieniu do naruszeń praw pacjenta tej grupy osób, w szczególności w zakresie realizacji zadań określonych w art. 47 ust. 1 pkt 4-10 ustawy o prawach pacjenta? Jeśli nie, czy planowane jest podjęcie tego rodzaju działań.

XI.573.1.2021