Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Związek funkcjonariuszy i pracowników więziennictwa kwestionuje wykorzystywanie monitoringu w zakładach karnych i aresztach śledczych w celu ich kontrolowania
• W opinii RPO taki monitoring nie znajduje podstaw w obowiązujących przepisach
• Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek występuje do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry

Przewodniczący Zarządu Głównego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Funkcjonariuszy i Pracowników Więziennictwa wystąpił do RPO o interwencję w sprawie wykorzystywania monitoringu w zakładach karnych i aresztach śledczych w celu kontrolowania pracowników i funkcjonariuszy SW.

Rzecznik napisał do Dyrektora Generalnego SW o wątpliwościach co do podstawy prawnej monitoringu w zakładach karnych (art. 73a  Kodeksu karnego wykonawczego). Ponadto wyraził wątpliwości zarówno dotyczące celu, jakiemu ma służyć taki nadzór funkcjonariuszy i pracowników, jak i obszaru działania.

Według Związku kierownictwo SW reguluje kwestie monitoringu funkcjonariuszy i pracowników bez wystarczających podstaw prawnych. Podawane podstawy  są nieadekwatne, gdyż odnoszą się do skazanych, a nie funkcjonariuszy SW. 

Z odpowiedzi  Dyrektora Generalnego SW wynika, że takie działania zmierzają do niwelowania potencjalnych zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem się koronawirusa. Mają one szczególnie istotne znaczenie w warunkach izolacji penitencjarnej, w których potencjalne ryzyko niekontrolowanego rozwoju choroby jest szczególnie wysokie. System monitoringu wizyjnego jest wykorzystywany jedynie w celu określenia poziomu stosowania bezpieczeństwa epidemiologicznego i w żadnym wypadku nie jest wykorzystywany do wyciągania konsekwencji dyscyplinarnych wobec funkcjonariuszy i pracowników SW.

W ocenie DGSW art. 73a kkw stanowi podstawę prawną monitoringu  jednostek penitencjarnych, bo ma na celu zapewnienie porządku i bezpieczeństwa osobistego osób osadzonych, humanitarnego wykonywania kary pozbawienia wolności oraz tymczasowego aresztowania, podniesienie poziomu bezpieczeństwa i porządku całej jednostki penitencjarnej (w tym funkcjonariuszy i pracowników SW). Może służyć jako materiał dowodowy potwierdzający właściwe wykonywanie obowiązków wobec zdarzeń nadzwyczajnych.

Odpowiedź DGSW była  niewystarczająca i nadal budziła zastrzeżenia, m.in. co do  argumentu, że monitoring wizyjny w pomieszczeniach, gdzie jest stanowisko monitorowego ma jedynie na celu bezpieczeństwo osadzonych oraz nie będzie stanowił oceny jego służby i nie będzie wykorzystywany przeciw niemu przez wykazywanie błędów i uchybień. Dlatego RPO zwrócił się do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych o zbadanie zagadnienia.

Z  odpowiedzi wynika, że Prezes UODO podziela wątpliwości. Wskazał, że ustawa o SW nie reguluje kwestii związanych z wykorzystywaniem w zakładach karnych monitoringu wobec osób zatrudnionych. Do funkcjonariuszy zastosowania nie będą miały także przepisy kodeksu pracy.

Jak słusznie zauważa Prezes UODO, wobec braku przepisów szczególnych każdy administrator, w myśl zasady rozliczalności, jest zobowiązany do wykazania podstaw prawnych dla pozyskiwania danych osobowych za pomocą tej technologii, w tym danych z art. 9 ust. 1 i 10 rozporządzenia RODO.  Prezes UODO zaznaczył, że celem stosowania w jednostkach penitencjarnych środków technicznych umożliwiających rejestrację obrazu lub dźwięku powinno być wyłącznie zapewnienie bezpieczeństwa osobistego osób osadzonych oraz zapewnienie humanitarnego wykonywania kary pozbawienia wolności.

Jeżeli względy bezpieczeństwa i porządku jednostki penitencjarnej rzeczywiście przemawiają za rejestracją obrazu na stanowisku monitorowego, to należy to uregulować w ustawie z zachowaniem rygorów konstytucyjnych. Podjęta przez DGSW próba wywiedzenia takiego uprawnienia z art. 73a k.k.w. czy art. 108 k.k.w. jest nieuprawniona. Adresatami norm prawnych wynikających z przytoczonych przepisów są skazani oraz administracja zakładu karnego. 

W opinii RPO art. 73a § 1 i art. 108 k.k.w. nie stanowią podstawy prawnej monitorowania funkcjonariuszy SW pełniących służbę na stanowisku monitorowego. Podobnie nieuprawnione jest wyprowadzenie takiej normy prawnej z zadań SW.  Sposób realizacji ustawowych zadań określony bowiem został szczegółowo w pragmatyce służbowej. Ustawodawca nie wypowiedział się jednak w kontekście ingerencji w prawo do prywatności funkcjonariuszy. Oznacza to, że monitoring funkcjonariuszy SW nie znajduje podstaw w obowiązujących przepisach prawa.

W przypadku uznania konieczności stosowania monitoringu wobec funkcjonariuszy RPO zwraca się do ministra o zainicjowanie niezbędnych zmian w ustawie o Służbie Więziennej.

WZF.7043.11.2021