Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Związek funkcjonariuszy i pracowników więziennictwa kwestionuje wykorzystywanie monitoringu w zakładach karnych i aresztach śledczych w celu ich kontrolowania
• W opinii RPO taki monitoring nie znajduje podstaw w obowiązujących przepisach
• Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek występuje do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry
• AKTUALIZACJA: Przepisy art. 73a kkw, w połączeniu z przepisami ustawy o Służbie Więziennej upoważniającymi do przetwarzania danych osobowych funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej, stanowią wystarczającą podstawę do stosowania monitoringu wizyjnego obejmującego również zachowanie pracowników i funkcjonariuszy na terenie jednostek penitencjarnych - odpisał resort 

Przewodniczący Zarządu Głównego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Funkcjonariuszy i Pracowników Więziennictwa wystąpił do RPO o interwencję w sprawie wykorzystywania monitoringu w zakładach karnych i aresztach śledczych w celu kontrolowania pracowników i funkcjonariuszy SW.

Rzecznik napisał do Dyrektora Generalnego SW o wątpliwościach co do podstawy prawnej monitoringu w zakładach karnych (art. 73a  Kodeksu karnego wykonawczego). Ponadto wyraził wątpliwości zarówno dotyczące celu, jakiemu ma służyć taki nadzór funkcjonariuszy i pracowników, jak i obszaru działania.

Według Związku kierownictwo SW reguluje kwestie monitoringu funkcjonariuszy i pracowników bez wystarczających podstaw prawnych. Podawane podstawy  są nieadekwatne, gdyż odnoszą się do skazanych, a nie funkcjonariuszy SW. 

Z odpowiedzi  Dyrektora Generalnego SW wynika, że takie działania zmierzają do niwelowania potencjalnych zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem się koronawirusa. Mają one szczególnie istotne znaczenie w warunkach izolacji penitencjarnej, w których potencjalne ryzyko niekontrolowanego rozwoju choroby jest szczególnie wysokie. System monitoringu wizyjnego jest wykorzystywany jedynie w celu określenia poziomu stosowania bezpieczeństwa epidemiologicznego i w żadnym wypadku nie jest wykorzystywany do wyciągania konsekwencji dyscyplinarnych wobec funkcjonariuszy i pracowników SW.

W ocenie DGSW art. 73a kkw stanowi podstawę prawną monitoringu  jednostek penitencjarnych, bo ma na celu zapewnienie porządku i bezpieczeństwa osobistego osób osadzonych, humanitarnego wykonywania kary pozbawienia wolności oraz tymczasowego aresztowania, podniesienie poziomu bezpieczeństwa i porządku całej jednostki penitencjarnej (w tym funkcjonariuszy i pracowników SW). Może służyć jako materiał dowodowy potwierdzający właściwe wykonywanie obowiązków wobec zdarzeń nadzwyczajnych.

Odpowiedź DGSW była  niewystarczająca i nadal budziła zastrzeżenia, m.in. co do  argumentu, że monitoring wizyjny w pomieszczeniach, gdzie jest stanowisko monitorowego ma jedynie na celu bezpieczeństwo osadzonych oraz nie będzie stanowił oceny jego służby i nie będzie wykorzystywany przeciw niemu przez wykazywanie błędów i uchybień. Dlatego RPO zwrócił się do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych o zbadanie zagadnienia.

Z  odpowiedzi wynika, że Prezes UODO podziela wątpliwości. Wskazał, że ustawa o SW nie reguluje kwestii związanych z wykorzystywaniem w zakładach karnych monitoringu wobec osób zatrudnionych. Do funkcjonariuszy zastosowania nie będą miały także przepisy kodeksu pracy.

Jak słusznie zauważa Prezes UODO, wobec braku przepisów szczególnych każdy administrator, w myśl zasady rozliczalności, jest zobowiązany do wykazania podstaw prawnych dla pozyskiwania danych osobowych za pomocą tej technologii, w tym danych z art. 9 ust. 1 i 10 rozporządzenia RODO.  Prezes UODO zaznaczył, że celem stosowania w jednostkach penitencjarnych środków technicznych umożliwiających rejestrację obrazu lub dźwięku powinno być wyłącznie zapewnienie bezpieczeństwa osobistego osób osadzonych oraz zapewnienie humanitarnego wykonywania kary pozbawienia wolności.

Jeżeli względy bezpieczeństwa i porządku jednostki penitencjarnej rzeczywiście przemawiają za rejestracją obrazu na stanowisku monitorowego, to należy to uregulować w ustawie z zachowaniem rygorów konstytucyjnych. Podjęta przez DGSW próba wywiedzenia takiego uprawnienia z art. 73a k.k.w. czy art. 108 k.k.w. jest nieuprawniona. Adresatami norm prawnych wynikających z przytoczonych przepisów są skazani oraz administracja zakładu karnego. 

W opinii RPO art. 73a § 1 i art. 108 k.k.w. nie stanowią podstawy prawnej monitorowania funkcjonariuszy SW pełniących służbę na stanowisku monitorowego. Podobnie nieuprawnione jest wyprowadzenie takiej normy prawnej z zadań SW.  Sposób realizacji ustawowych zadań określony bowiem został szczegółowo w pragmatyce służbowej. Ustawodawca nie wypowiedział się jednak w kontekście ingerencji w prawo do prywatności funkcjonariuszy. Oznacza to, że monitoring funkcjonariuszy SW nie znajduje podstaw w obowiązujących przepisach prawa.

W przypadku uznania konieczności stosowania monitoringu wobec funkcjonariuszy RPO zwraca się do ministra o zainicjowanie niezbędnych zmian w ustawie o Służbie Więziennej.

Odpowiedź Michała Wosia, sekretarza stanu w MS

Służba Więzienna w podejmowanych działaniach kieruje się przede wszystkim zasadą zapewnienia w zakładach karnych i aresztach śledczych porządku i bezpieczeństwa, co należy do podstawowych zadań tej formacji, określonych w ustawie z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. z 2022 r. poz. 655, z późn. zm.). Efektywna i skuteczna realizacja tego zadania polega m.in. na stosowaniu we wspomnianych jednostkach penitencjarnych systemu monitoringu.

Działania Służby Więziennej w ww. zakresie znajdują swoje podstawy w przepisach rangi ustawowej, a zatem spełniają standard konstytucyjny. Zgodnie z art. 73a§1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 2022 r. poz. 22, z późn. zm.), zakłady karne mogą być monitorowane przez wewnętrzny system urządzeń rejestrujących obraz lub dźwięk, w tym przez system telewizji przemysłowej.

Należy zauważyć, że przywołany przepis wskazuje zarówno na możliwość monitorowania osób skazanych, jak i terenu jednostki penitencjarnej. Źródła zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku w zakładach karnych i aresztach śledczych mogą mieć różnorodny charakter i wynikać nie tylko z zachowania osadzonych, ale również innych osób przebywających na terenie tych podmiotów.

Dlatego też kkw nie wskazuje, że monitoring ma służyć tylko do obserwacji osób pozbawionych wolności, lecz generalnie do obserwacji tego, co dzieje się na terenie zakładu, a art. 73a § 2 kkw nie zawiera zamkniętego katalogu, gdzie - w przypadku obserwacji skazanych - można prowadzić monitoring, ale wcale nie wynika z tego, że monitoring służy tylko do obserwacji zachowania skazanych.

Już w treści uzasadnienia projektu ustawy z 2009 r. można znaleźć takie zapisy:

„Monitoring pomieszczeń ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa zarówno jednostkom organizacyjnym Służby Więziennej, jak i osobom przebywającym na ich terenie. Ma on usprawnić działania funkcjonariuszy Służby Więziennej w zakresie adekwatnej interwencji mającej na celu zapobieżenie zaistnieniu wypadków nadzwyczajnych na terenie zakładu karnego lub aresztu śledczego" oraz „...jeżeli utrwalony obraz lub dźwięk zawierałby informacje wskazujące na popełnienie przestępstwa lub innego przewinienia, w tym przewinienia dyscyplinarnego, to w takim przypadku podlegałby wykorzystaniu w postępowaniu dowodowym, zgodnie z właściwymi przepisami".

W zakładach karnych i aresztach śledczych w sposób nierozerwalny przenikają się funkcje tych jednostek jako miejsc wykonywania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania oraz miejsc wykonywania pracy zawodowej przez funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej. Stosowanie monitoringu wizyjnego jest ukierunkowane w tych miejscach na zapewnienie bezpieczeństwa i porządku, a przy tym spełnia różnorodne funkcje - pozwala realizować kontrolę i nadzór nad sytuacją w jednostce, zmniejszyć liczbę zdarzeń nadzwyczajnych, umożliwić odtworzenie przebiegu zdarzeń, zapewnić możliwość nadzorowania kilku miejsc jednocześnie, zwiększyć dyscyplinę osadzonych, umożliwić identyfikację sprawcy oraz ofiary, czy uniemożliwić nawiązania nielegalnych kontaktów (w tym kontaktów, o których mowa w art. 28 ust. 2 ustawy o Służbie Więziennej - „Funkcjonariuszom i pracownikom zabrania się utrzymywania innych niż wynikające z obowiązków służbowych kontaktów z osobami pozbawionymi wolności”).

Na podstawie art. 73a § 8 kkw, o stosowaniu monitorowania w określonych miejscach i pomieszczeniach decyduje dyrektor zakładu karnego, mając na celu zapewnienie porządku i bezpieczeństwa w zakładzie karnym. To dyrektor jednostki penitencjarnej, po analizie zagrożeń występujących na terenie danego zakładu karnego, wyznacza miejsca, rejony i pomieszczenia, które podlegać będą monitoringowi. Wszystkie działania podejmowane w ostatnim czasie przez Ministerstwo Sprawiedliwości i Służbę Więzienną mają na celu zwiększenie bezpieczeństwa jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia bezpieczeństwa funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej.

W związku z powyższym przepisy art. 73a kkw, w połączeniu z przepisami ustawy o Służbie Więziennej upoważniającymi do przetwarzania danych osobowych funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej, stanowią wystarczającą podstawę do stosowania monitoringu wizyjnego obejmującego również zachowanie pracowników i funkcjonariuszy na terenie jednostek penitencjarnych. 

WZF.7043.11.2021