Uprzejmie informujemy, że w związku z pracami technicznymi, w niedzielę 24 listopada od godziny 14:45 do godziny 17:45 nie będzie dostępny serwis Biuletyn Informacji Publicznej Rzecznika Praw Obywatelskich. Przepraszamy za utrudnienia.
Tylko tak można bowiem naprawić ten błąd sądu. Uchylenie drugiego z postanowień sądu jest konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.
Sąd Rejonowy w L., I Wydział Cywilny w maju 2004 r. stwierdził że spadek po zmarłej w 1989 r. kobiecie na podstawie ustawy nabyło jej pięcioro dzieci - po 1/5 części każde.
W lutym 2009 r. ten sam sąd stwierdził, że spadek po tej zmarłej oraz po jej mężu na podstawie ustawy nabyły te same osoby w tych samych udziałach.
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich postanowienie sądu z 2009 r. w zakresie, w jakim dotyczy stwierdzenia nabycia spadku po zmarłej w 1989 r. wydano wskutek rażącego naruszenia prawa procesowego.
Sąd nie ustalił, czy wcześniej nie toczyło się postępowanie w tym przedmiocie. W efekcie wydał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. w tym ponownie po zmarłej w 1989 r. Tymczasem sprawa spadku po niej została już wcześniej rozpoznana przez ten sam sąd i zakończona prawomocnym postanowieniem z 12 maja 2004 r. W ten sposób doszło do naruszenia powagi rzeczy osądzonej.
Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił rażące naruszenie prawa procesowego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 669 w związku z art. 677 kodeksu postępowania cywilnego , w następstwie pominięcia dyspozycji art. 199 § 1 pkt 2 in fine w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i wydanie rozstrzygnięcia o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłej - pomimo że sprawa w tym przedmiocie została już wcześniej prawomocnie rozstrzygnięta. Rozpoznający sprawę Sąd Rejonowy w L. nie uwzględnił faktu, że w chwili wniesienia wniosku inicjującego postępowanie spadkowe w obrocie funkcjonowało już prawomocne orzeczenie tego samego sądu z 12 maja 2004 r. , które w punkcie 1 dotyczyło stwierdzenia nabycia spadku tej zmarłej.
Ponadto zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP, konstytucyjnego prawa do dziedziczenia, chronionego w art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz konstytucyjnego prawa do sądu, gwarantowanego przez art. 45 ust. 1 Konstytucji RP - z uwagi na wydanie drugiego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłej. Wobec funkcjonowania w obrocie dwóch rozstrzygnięć tej samej sprawy nie pozwala to na uznanie, że zainteresowani uzyskali wiążące stanowisko sądu orzekającego.
Obecnie w obrocie funkcjonują dwa postanowienia, oznaczone różnymi sygnaturami i datami wydania, co powoduje stan niepewności prawnej, w ramach którego uczestnicy postępowań nie mogą legitymować się jednoznacznym i niebudzącym wątpliwości potwierdzeniem nabycia uprawnień spadkowych po zmarłej. Pozbawia to ich możliwości skutecznej realizacji uprawnień majątkowych nabytych na podstawie dziedziczenia.
Dlatego RPO wnosi o uchylenie postanowienia Sądu Rejonowego w L. z 24 lutego 2009 r. w części i umorzenie postępowania zainicjowanego wnioskiem w zakresie, w jakim dotyczyło ono stwierdzenia nabycia spadku po zmarłej.
Kwalifikując złożony przez córkę wniosek jako dotyczący stwierdzenia nabycia spadku nie tylko po zmarłej, ale i po jej mężu, sąd powinien odrzucić go w zakresie, w jakim nabycie spadku po tej samej spadkodawczyni zostało już prawomocnie stwierdzone rzez ten sam sąd w 2004 r. Art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. przewiduje zakaz prowadzenia kolejnego postępowania w tej samej sprawie. Pominięcie go jest równoznaczne z rażącym naruszeniem prawa procesowego.
Wskazane uchybienia proceduralne mają charakter rażący, ewidentny i bezsporny, możliwy do stwierdzenia bez konieczności przeprowadzania pogłębionej analizy. Oznacza to, że zaskarżone orzeczenie, w zakresie w jakim dotyczy stwierdzenia nabycia spadku po zmarłej, rażąco narusza prawo, poprzez niewłaściwe zastosowanie przepisów postępowania.
Rzecznik dostrzega tu naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania do państwa oraz bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP. Statuuje on zasadę demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, na którą składa się szereg wartości. Jedną z nich jest zapewnienie zaufania uczestników obrotu prawnego do stanu prawnego ukształtowanego prawomocnym rozstrzygnięciem sądowym. Zatem osoby pozostające w kręgu oddziaływania postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku mają prawo oczekiwać, że w przypadku skierowania wniosku o ponowne rozpoznanie tej samej sprawy (lub też w sytuacji gdy wobec mylnego oznaczenia pisma sąd zakwalifikuje je jako tego rodzaju wniosek), sąd ustali fakt funkcjonowania w obrocie prawomocnego jej rozstrzygnięcia i wniosek odrzuci.
Rzecznik dostrzega również naruszenie prawa do sądu zagwarantowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Zgodnie z nim każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny oraz niezawisły sąd.
Jednocześnie na skutek uprawomocnienia się zaskarżonego postanowienia doszło do naruszenia konstytucyjnego prawa dziedziczenia. Zgodnie z art. 64 ust 1 i 2 Konstytucji RP każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych i prawo dziedziczenia, a prawa te podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.
Rzecznik zarazem zwraca uwagę na wątpliwości dotyczące statusu sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN. W świetle orzeczeń ETPC i TSUE powołania sędziowskie do tej Izby nie odpowiadają ani wymogom prawa do rzetelnego procesu na gruncie art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, ani wymogom zasady skutecznej ochrony sądowej proklamowanej przez art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE, a rozumianej w świetle wymogów art. 47 Karty Praw Podstawowych.
Rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych przez IKNiSP - w zakresie zastosowania prawa UE oraz EKPC - może zatem rodzić obawy o późniejsze podawanie w wątpliwość rzetelności postępowania sądowego, a nawet mocy wiążącej orzeczeń, w postępowaniach toczących się przed tymi trybunałami europejskimi. Dlatego Rzecznik wnosi, aby SN rozważył konsekwencje orzekania w sprawach skarg nadzwyczajnych przez sędziów IKNiSP.
IV.511.294.2021
