Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W Polsce mieszka coraz więcej Białorusinów, którzy zbiegli ze swojego kraju w obawie przed represjami
• Władze Białorusi nadużywają instrumentów prawa międzynarodowego przeznaczonych do ścigania przestępców, wykorzystując je do prób sprowadzania swoich przeciwników politycznych na terytorium Białorusi
• RPO pisze do ministra sprawiedliwości - prokuratora generalnego z prośbą o wydanie instrukcji dla prokuratorów, by zapobiegać wydawaniu władzom Białorusi osób, których prawa człowieka mogą być tam łamane

W piśmie do ministra sprawiedliwości – prokuratora generalnego Zbigniewa Ziobry rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek zwraca uwagę na problemy coraz liczniejszej grupy Białorusinów, którzy uciekli do Polski w obawach przed represjami białoruskich władz.

Szczególnie niepokojące jest zjawisko wykorzystywania przez Białoruś „czerwonych not” Interpolu do ścigania i sprowadzania do kraju osób niesprzyjających reżimowi. Narzędzie te ma w założeniu ułatwiać międzynarodową współpracę policji w celu ujmowania przestępców, którzy uciekają przed organami ścigania za granicę – jednak władze Białorusi coraz częściej składają wnioski o wydanie osób „poszukiwanych” lub „skazanych” na podstawie wątpliwych z punktu widzenia ochrony praw człowieka wyroków i decyzji organów państwowych.

W 2022 roku znowelizowano białoruskie kodeksy karne i procedury karnej, znacznie rozszerzając stosowanie kary śmierci i wprowadzając możliwość wszczęcia specjalnego postępowania bez udziału oskarżonych, którzy przebywają poza granicami Białorusi i unikają stawiennictwa przed białoruskimi organami. Procedura ta dotyczy przestępstw, o popełnienie których oskarżane są osoby działające w opozycji do białoruskich władz, takich jak akt terroru, sabotaż, wywoływanie masowych zamieszek czy nawoływanie do sankcji.

Uzasadnia to obawę instrumentalnego wykorzystania mechanizmu procesu zaocznego przeciwko obywatelom Białorusi i innych państw, którzy w Polsce poszukują schronienia w obawie przed represjami za ich działalność społeczną i polityczną – tym bardziej, że według raportów niezależnych ekspertów białoruskie władze nadal dopuszczają się prześladowań w oparciu o motywy polityczne, a w kraju dochodzi do licznych zatrzymań i aresztowań. Odnotowuje się i dokumentuje przypadki tortur i złego traktowania obywateli za udział w pokojowych zgromadzeniach.

Polski Kodeks postępowania karnego zawiera gwarancje zapobiegające ekstradycji osób do krajów, w których groziłoby im naruszanie podstawowych praw i wolności lub wykonanie kary śmierci, a polskie organy korzystają z nich do odmawiania wydawania osób białoruskim władzom.

Rzecznik zwraca ministrowi uwagę na zapis art. 19 zawartej w 1994 r. umowy dwustronnej między Polską a Białorusią o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych, pracowniczych i karnych. Zgodnie z tym przepisem „Pomocy prawnej nie udziela się, jeżeli jej udzielenie może zagrozić suwerenności lub bezpieczeństwu państwa albo pozostawałoby w sprzeczności z podstawowymi zasadami prawa wezwanej Umawiającej się Strony”.

Zdaniem RPO wykorzystywanie tego przepisu w sprawach ekstradycyjnych jest przydatne z punktu widzenia ochrony osób, których wydania domaga się strona białoruska, przed traktowaniem stojącym w sprzeczności z polskimi wartościami konstytucyjnymi. Dlatego Marcin Wiącek prosi ministra o wydanie wytycznych dla prokuratorów w sprawie zasad prowadzenia postępowań dotyczących wydawania osób władzom Białorusi.

II.516.1.2022