Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Gminy już nie muszą zapewniać lokali zamiennych lokatorom mieszkającym w budynkach wymagających  rozbiórki lub remontu
• Jeżeli rząd nie zmieni przepisów, obowiązek zapewnienia lokatorom lokali zamiennych spocznie wyłącznie na właścicielach budynków, którzy nie będą w stanie się z niego wywiązać 
• A gminy dysponują wszak swoim zasobem mieszkaniowym
• Zmiana przepisów jest konieczna ze względu na ochronę zdrowia i życia lokatorów mieszkających w budynkach zagrożonych katastrofą budowlaną

Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk prosi ministra rozwoju i technologii Piotra Nowaka o rozważenie rządowej inicjatywy legislacyjnej.

Wygasła ochrona lokatorów domów w złym stanie

31 grudnia 2021 r. upłynął termin na obowiązek zapewnienia przez gminy lokali zamiennych lokatorom mieszkającym w budynkach wymagających opróżnienia wobec konieczności rozbiórki lub remontu. Wygasła również ochrona lokatorów w prywatnych budynkach przeznaczonych do rozbiórki na mocy art. 32 ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego.

Właściciel lokalu może, nie później niż na miesiąc naprzód, na koniec miesiąca kalendarzowego, wypowiedzieć stosunek prawny, jeżeli lokator używa lokalu, który wymaga opróżnienia w związku z koniecznością rozbiórki lub remontu budynku. Podstawę takiego wypowiedzenia stanowi art. 11 ust. 2 pkt 4 ustawy.

Z uwagi na ochronę lokatora przed nagłą utratą mieszkania, w art. 11 ust. 9 ustawy przewidziano, że w razie tego wypowiedzenia lokatorowi przysługuje prawo do lokalu zamiennego. Obowiązek jego zapewnienia oraz pokrycia kosztów przeprowadzki spoczywa na właścicielu budynku, z zastrzeżeniem art. 32. Zgodnie z nim najemcy opłacającemu w dniu poprzedzającym dzień wejścia w życie ustawy czynsz regulowany obowiązek zapewnienia temu najemcy lokalu zamiennego oraz pokrycia kosztów przeprowadzki spoczywa do 31 grudnia 2021 r. na gminie.

Wygasł on z wyjątkiem sytuacji, gdy wypowiedzenie złożono przed 31 grudnia 2021 r. Jak należy przyjąć, gmina powinna zrealizować również po tej dacie powstały wcześniej obowiązek lokalu zamiennego.

RPO przestrzega przed konsekwencjami

W ocenie Rzecznika ten stan może powodować negatywne konsekwencje zarówno dla lokatorów, jak i właścicieli budynków, które wyłączono z eksploatacji. Jeżeli stan prawny nie zmieni się, obowiązek zapewnienia lokatorom lokali zamiennych spocznie wyłącznie na właścicielach budynków. Jak można zasadnie przypuszczać, w większości nie będą oni w stanie się z niego wywiązać. 

Trudno dzisiaj przewidzieć skalę problemów. Dotkliwe skutki odczują na pewno lokatorzy budynków, które zostaną przeznaczone do natychmiastowego opróżnienia ze względu na katastrofalny stan techniczny, gdy właściciele nie będą mogli zapewnić im lokali zamiennych.

Art. 11 ust. 2 pkt 4 ustawy objęte są również przypadki, gdy występuje stwierdzona przez nadzór budowlany konieczność natychmiastowego opróżnienia budynku grożącego katastrofą budowlaną.

A nawet gminy mają problem z niezwłocznym wygospodarowaniem lokali, które mogłyby zostać przeznaczone dla lokatorów z opróżnianych budynków - mimo, że zasób gminy miejskiej jest znaczny. W odróżnieniu jednak od właścicieli nieruchomości prywatnych – osób fizycznych, które nie dysponują żadnym zasobem lokalowym -  gmina jest w stanie wygospodarować odpowiednie lokale z własnego zasobu, w rozsądnym czasie.

W ocenie RPO racjonalnego uzasadnienia nie znajduje całkowite zwolnienie gmin z tego obowiązku i przerzucenie go na właścicieli - w tym także osoby fizyczne, które nie dysponują zasobem mieszkaniowym, czy finansami na nabycie choćby jednego lokalu spełniającego warunki lokalu zamiennego. Spowodowuje to, że w większym niż dotychczas stopniu niewykonalny stanie się obowiązek opróżnienia budynków objętych decyzją nadzoru budowlanego.

Obowiązek opróżnienia budynków znajdujących się w katastrofalnym stanie dotyczy w większości tych budynków, które przez kilkadziesiąt lat były w zarządzie gminy, a odzyskanych przez spadkobierców dawnych właścicieli. 

Chronić zdrowie i życie lokatorów w budynkach zagrożonych katastrofą budowlaną

Niewywiązywanie się dotychczasowych zarządców z nałożonych na nich obowiązków doprowadziło do istotnych zaniedbań w stanie technicznym budynków, z którym borykają się aktualni ich właściciele. A przez wiele lat czynsze najmu były określane na poziomie, który nie zapewniał właścicielom środków finansowych nawet na niezbędne remonty budynków zasiedlonych przez najemców, z mocy decyzji administracyjnych o przydziale. 

Niestety, optymistyczne prognozy co do poprawy tego stanu rzeczy w ustalonym marginesie czasowym nie sprawdziły się - stan techniczny budynków nie poprawił się. Wzrosła zaś liczba zwracanych nieruchomości, zasiedlonych przed laty przez najemców w trybie administracyjnym. A wobec braku na rynku łatwo dostępnych i tanich mieszkań problem zapewnienia lokali zamiennych jest wciąż aktualny.

Wydaje się, że wydłużenie terminu wykonywania przez gminy obowiązku zapewnienia lokali zamiennych, pozostaje zarówno w interesie najemców lokali, jak też właścicieli budynków wymagających opróżnienia w związku z koniecznością rozbiórki lub remontu. 

Inicjatywa ustawodawcza jest konieczna przede wszystkim ze względu na ochronę dobra wyższego, jakim jest zdrowie i życie lokatorów mieszkających w budynkach zagrożonych katastrofą budowlaną. Ponadto podjęcie działań powinno być wyrazem dążenia do przeciwdziałania bezdomności.

9 lutego 2022 r. do Sejmu skierowano poselski projekt ustawy nowelizującej art. 32 ustawy (nie ma on jeszcze numeru druku). Jego celem jest przedłużenie terminu wykonywania przez gminy obowiązku zapewnienia lokali zamiennych. 16 lutego 2022 r. projekt skierowano do konsultacji oraz opinii organizacji samorządowych.

RPO zwraca się zatem do ministra o rozważenie możliwości rządowej inicjatywy legislacyjnej  i nadanie jej trybu pilnego z uwagi na upływ terminu.

IV.7211.28.2022