Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Gmina domagała się przed sądem odszkodowania za zajmowanie mieszkania bez tytułu prawnego nie tylko od dorosłych domowników, ale także od mieszkających z nimi dzieci 
• Tymczasem w okresie objętym pozwem wnuczki byłej najemczyni były dziećmi, na co wskazywał dołączony do pozwu dokument z numerami PESEL 
• Sąd wydał jednak nakaz zapłaty wobec wszystkich pozwanych
• Zgodnie zaś z prawem tylko dorośli ponoszą solidarną - czyli wraz z najemcą lokalu - odpowiedzialność za opłaty 

Sprawa ta jest przedmiotem kolejnej skargi nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego, złożonej  przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Jest ona niezbędna dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

Stan faktyczny 

Gmina jako właścicielka mieszkania komunalnego pozwała do sądu o zapłatę babcię – byłą najemczynię lokalu, jej córkę oraz zamieszkujące w lokalu wnuczki. Dochodzone należności obejmowały odszkodowanie za zajmowanie mieszkania bez tytułu prawnego. 

Powódka nie sprawdziła, że w okresie, którego dotyczyło żądanie pozwu, dwie wnuczki były dziećmi. Nie sprawdził tego również sąd rejonowy, który wydał nakaz zapłaty obejmujący całą dochodzoną pozwem kwotę. 

Babci (głównej dłużniczce) oraz jednej z małoletnich wnuczek nie udało się skutecznie zaskarżyć nakazu zapłaty. Tym samym nakaz zapłaty wobec niej  uprawomocnił się. 

Gmina wystąpiła do komornika sądowego o nadanie mu klauzuli wykonalności w celu wyegzekwowania zasądzonych należności. 

Zarzuty skargi RPO

Rzecznik zaskarżył nakaz zapłaty w zakresie dotyczącym jednej z  wnuczek  - w części uwzględniającej żądanie pozwu za okres do dnia, w którym uzyskała ona pełnoletniość. Wniósł o jego uchylenie w tej części i oddalenie powództwa wobec tej pozwanej bądź też o zwrot sprawy do ponownego rozpatrzenia przez sąd. 

Nakazowi zapłaty RPO zarzucił:

• naruszenie zasad oraz wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, a to konstytucyjnej zasady zaufania do państwa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP, oraz chronionego w art. 72 ust. 1 Konstytucji RP dobra dziecka - z uwagi na wydanie zaskarżonego nakazu zapłaty wobec pozwanej małoletniej wnuczki, który w sposób nieuzasadniony i niesprawiedliwy nakłada na pozwaną obowiązek zapłaty należności z tytułu odszkodowania za zajmowanie bez tytułu prawnego lokalu mieszkalnego, mimo że w okresie wskazanym w pozwie była ona osobą małoletnią i nie mogła ponosić odpowiedzialności za tego rodzaju należności wynikające z zamieszkiwania wraz z dorosłymi krewnymi w tym lokalu; 
• naruszenie chronionego w art. 64 ust. 1 Konstytucji RP prawa do ochrony własności i praw majątkowych pozwanej córki, z uwagi na wydanie zaskarżonego nakazu zapłaty, który w sposób nieuzasadniony i niesprawiedliwy nakłada na pozwaną obowiązek solidarnej zapłaty należności z tytułu zamieszkiwania wraz z rodzicami w lokalu mieszkalnym, mimo że w okresie objętym pozwem była osobą małoletnią, co prowadzi do naruszenia praw majątkowych pozwanej.

RPO zarzucił także nakazowi zapłaty rażące naruszenie prawa materialnego:

• art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania nakazu zapłaty, poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w stanie faktycznym sprawy i przyjęcie, że pozwana wnuczka odpowiada solidarnie wraz z pozostałymi pozwanymi za zapłatę należności z tytułu odszkodowania za zajmowanie bez tytułu prawnego lokalu mieszkalnego mimo iż w części okresu objętego pozwem była osobą małoletnią i nie mogła ponosić odpowiedzialności za tego rodzaju należności, a w konsekwencji zasądzenie od pozwanej dochodzonych pozwem.

Argumentacja RPO 

Określona w art. 6881 § 1 k.c. solidarna wraz z najemcą lokalu odpowiedzialność za zapłatę czynszu i innych należnych opłat odnosi się wyłącznie do osób dorosłych. Art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie praw lokatorów nie ogranicza wprawdzie wprost odpowiedzialności małoletnich i nie zawęża jej jedynie do osób dorosłych, jednak jego wykładnia powinna uwzględniać zasady wynikające z Konstytucji RP, w szczególności ochronę dobra dziecka. 

Dlatego też wykładnia tego przepisu nie może – w ocenie RPO - prowadzić do obciążenia osoby małoletniej odpowiedzialnością finansową za bezumowne korzystanie z lokalu, w którym osoba ta wraz z dorosłymi krewnymi zaspokajała swoje potrzeby mieszkaniowe. 

Przyjęcie odmiennego poglądu prowadziłoby w konsekwencji do sytuacji, w której dzieci uzyskujące pełnoletniość wchodziłyby w dorosłe życie z długiem wynikającym z czynności (zaniechania) ich dorosłych opiekunów, którzy w dacie powstania tego długu zobowiązani byli jednocześnie do dostarczania dzieciom środków utrzymania. 

W lokalu mieszkały babcia i matka małoletniej, i to na nich spoczywał ciężar opłat za mieszkanie. Inna wykładnia przepisów jest nie do zaakceptowania. Dokonując wykładni podstawy prawnej żądania bez uwzględnienia konstytucyjnej zasady ochrony praw dziecka, sąd bezzasadnie uwzględnił żądanie pozwu w całości wobec pozwanej. Doprowadziło to do sytuacji sprzecznej z systemem wartości, na których oparta jest Konstytucja RP. Z klauzuli demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP) wynika m. in. że wyroki sądowe, jak również nakazy zapłaty, powinny być sprawiedliwe. 

Zaskarżony nakaz zapłaty stanowi przykład orzeczenia rażąco niesprawiedliwego, łamiącego elementarne standardy demokratycznego państwa prawnego. To zaś przemawia za odstąpieniem od zasady stabilności prawomocnych orzeczeń sądowych. Dalsze utrzymywanie w mocy tego niesprawiedliwego orzeczenia będzie zatem niezgodne z tą zasadą. 

Rzecznik skierował skargę do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN. Zarazem zwrócił uwagę na wątpliwości co do  statusu sędziów tej Izby w świetle niedawnych orzeczeń obu trybunałów europejskich: Europejskiego Trybunału Praw Człowieka  i Trybunału Sprawiedliwości UE.  W orzeczeniach tych stwierdzono, że powołania sędziowskie do tej Izby nie odpowiadają ani wymogom prawa do rzetelnego procesu na gruncie art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, ani wymogom zasady skutecznej ochrony sądowej proklamowanej przez art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE, a rozumianej w świetle wymogów art. 47 Karty Praw Podstawowych UE. 

IV.511.388.2020