Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ludzie samotnie wychowujący dzieci skarżą, się że „Polski Ład” odebrał im możliwość preferencyjnego opodatkowania – w zamian wprowadzono ulgę 1500 zł na dziecko
• Tę niekonsultowaną społecznie zmianę wprowadzono w ostatniej chwili, już podczas prac Sejmu 
• Uzasadniano to m.in. faworyzowaniem samotnych rodziców względem małżeństw
• RPO wyraża sprzeciw wobec likwidacji możliwości wspólnego rozliczenia się podatkowego dla osób samotnie wychowujących dzieci

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek apeluje do ministra finansów Tadeusza Kościńskiego o zainicjowanie prac legislacyjnych w celu przywrócenia poprzedniej regulacji

Do Biura RPO masowo napływają skargi kolejnej grupy obywateli, która czuje się pokrzywdzona regulacjami "Polskiego Ładu" - tym razem są to osoby samotnie wychowujące dzieci.

Co się zmieniło

Wejście w życie 1 stycznia 2022 r. reformy zlikwidowało przepisy przewidujące preferencyjne opodatkowanie dla osób samotnie wychowujących dzieci. Dotychczas możliwe było skorzystanie ze wspólnego rozliczenia podatkowego z dzieckiem przez osobę samotnie je wychowującą. 

Do 31 grudnia 2021 r., na wniosek w rocznym zeznaniu podatkowym, osoba samotnie wychowująca dzieci mogła określić podatek w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy swoich dochodów podlegających opodatkowaniu. W rezultacie podatek określany był w niższej wysokości w porównaniu z sytuacją, w której nie występowałaby tego rodzaju kumulacja. Te preferencyjne zasady opodatkowania wprowadzono jeszcze w latach 90.

Zmiana nagła i niekonsultowana

Zmiany tej początkowo nie było w projekcie "Polskiego Ładu". Dopiero w toku prac legislacyjnych w Sejmie niespodziewanie dodano poprawkę likwidującą dotychczasową opcję. W zamian wprowadzono zaś ulgę na dziecko dla samotnego rodzica w stałej kwocie 1500 zł.

Jako uzasadnienie wskazano, że pozostawienie dotychczasowych zasad rozliczeń, w powiązaniu z podniesieniem kwoty wolnej od podatku, oznacza, że samotni rodzice byliby faworyzowani względem małżeństw. Wskazywano również na ograniczanie zjawiska niezawierania małżeństw i brania rozwodów w celu optymalizacji podatkowej.

Zmiana nie podlegała żadnym konsultacjom. Świadczy to o jej przeprowadzeniu w dużym pośpiechu, bez odpowiednich analiz i oceny skutków regulacji. RPO wskazywał na to jeszcze w toku prac nad "Polskim Ładem". W wystąpieniu do Marszałka Senatu akcentował zasadność pozostawienia dotychczasowych rozwiązań dla samotnie wychowujących dzieci. Poprawki Senatu odrzucono.

Zarzuty ludzi

Skarżący wskazują na to, że zostali zaskoczeni tą nagłą zmianą, niekonsultowaną społecznie, wprowadzoną w ostatniej chwili. Czują się dotknięci i skrzywdzeni tym, że ustawodawca nie wziął pod uwagę okoliczności, że grupa osób samotnie wychowujących dzieci jest bardzo zróżnicowana. Są w niej także wdowy i wdowcy, osoby, które wyszły z tzw. małżeństw „przemocowych”, a także osoby samotnie opiekujące się dziećmi przewlekle chorymi i niepełnosprawnymi. Niewątpliwie są to obywatele, którzy nie ze swojego wyboru, lecz ze względu na szczególne okoliczności, znaleźli się w trudnej życiowo sytuacji.

Według skarżących likwidacja preferencyjnego opodatkowania oznacza nierówne traktowanie rodzin niepełnych w porównaniu z osobami pozostającymi w małżeństwie, które mogą się wspólnie rozliczać. W konsekwencji sytuacja dziecka wychowywanego przez samotnego rodzica staje się gorsza niż wychowywanego przez obojga rodziców. 

Samotni rodzice nie mogą zrozumieć, dlaczego odebrano im od dawna obowiązujący przywilej podatkowy, co w efekcie może zwiększać ich obciążenia.Traktują to także jako rodzaj „przemocy ekonomicznej” wobec najsłabszej grupy.

A nowa ulga 1500 zł w dobie wzrastającej inflacji nie rekompensuje straty wynikającej z likwidacji dotychczasowych zasad. Podkreślają, że często decydują się pracować więcej, aby zapewnić swoim dzieciom równy dostęp do możliwości kształcenia i rozwoju. 

Sprzeciw RPO

W myśl art. 71 ust. 1 Konstytucji  państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej powinno uwzględniać dobro rodziny. A rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz.

Z tych wszystkich powodów RPO wyraża sprzeciw wobec likwidacji możliwości wspólnego rozliczenia się podatkowego dla osób samotnie wychowujących dzieci. 

Zwrócił się do ministra finansów o ustosunkowanie się do zasygnalizowanych problemów. Prosi zwłaszcza o wyjaśnienie, czy w ramach prac prowadzonych przez resort finansów nad pierwotnym projektem "Polskiego Ładu" rozważano wprowadzenie nowych zasad rozliczeń dla osób samotnie wychowujących dzieci. Apeluje też o niezwłoczne zainicjowanie prac legislacyjnych w celu przywrócenia poprzedniej regulacji.

V.511.5.2022