Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Podatnicy powinni mieć wystarczająco dużo czasu, aby przygotować się do "Polskiego Ładu”, który wprowadza rewolucyjne zmiany systemu podatkowego
• Dotyczą one m.in. nowej kwoty wolnej od podatku, podwyższenia drugiego progu podatkowego, zmian co do składki zdrowotnej i opodatkowania wynajmu mieszkań
• Prawo nie może stawać się swoistą „pułapką dla obywateli”. Mają oni układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie narażają się na skutki, których nie mogli byli przewidzieć przy podejmowaniu decyzji
• RPO proponuje przygotowanie gruntownej reformy prawa podatkowego oraz takie prowadzenie prac, aby nowe zasady weszły w życie 1 stycznia 2023 r. - a nie za niespełna 3 miesiące

Z perspektywy organu stojącego na straży wolności i praw człowieka i obywatela rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek przedstawił Marszałkowi Senatu uwagi do ustawy z 1 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw („Polski Ład”).

Punkt po punkcie RPO odnosi się do poszczególnych zmian, wskazując na ich konsekwencje dla obywateli.

Uwagi ogólne

To  fundamentalna, rewolucyjna zmiana polskiego systemu podatkowego. Jest to bardzo obszerna, wielowątkowa nowelizacja (tysiące zmian), która będzie oddziaływać na szerokie spektrum spraw wielu podatników.

Materia prawa podatkowego wymaga przestrzegania najwyższych standardów legislacyjnych. Dlatego istotne jest, aby cały proces legislacyjny przebiegał w odpowiednim tempie, bez przesadnego pośpiechu, który przekraczałby granice przyzwoitej legislacji. A dobrym praktykom legislacyjnym nie sprzyja błyskawiczne tempo prac, ekspresowe terminy konsultacji albo ich brak, ciągle zmieniające się koncepcje, wielokrotne dodawanie nowych i zaskakujących poprawek istotnie modyfikujących wcześniejsze założenia, brak wszechstronnego przewidywania skutków wprowadzanej regulacji, a także bardzo krótka vacatio legis.

- Dlatego też apeluję, aby prace legislacyjne nad uchwaleniem „Polskiego Ładu” przebiegały w należyty sposób, umożliwiający pełną i rzetelną analizę wszystkich zgłaszanych uwag, a także zapewniały podatnikom wystarczający czas na zapoznanie się i przygotowanie się do wdrożenia nowej regulacji – pisze RPO.  

Zasada ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wymaga takiego tworzenia prawa, aby nie stawało się swoistą „pułapką dla obywatela” i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania swoich decyzji.

- Jako Rzecznik Praw Obywatelskich postuluję przygotowanie gruntownej reformy prawa podatkowego oraz wydłużenie czasu prac nad zmianami w ramach „Polskiego Ładu” - tak aby najwcześniej weszły one w życie 1 stycznia 2023 r., a nie za niespełna 3 miesiące - brzmi opinia Marcina Wiącka.

Zmiany w podatkach dochodowych

Składka na ubezpieczenie zdrowotne bez możliwości odliczenia od podatku. Zmiana podstawy wymiaru składki zdrowotnej

Kontrowersje wzbudzają zmiany dotyczące wyłączenia możliwości odliczenia składki zdrowotnej od podatku, zmiany podstawy jej wymiaru oraz zmiana wysokości składki zdrowotnej dla niektórych grup podatników.

Nowelizacja generalnie zakłada uchylenie przepisów, które dotychczas pozwalały na odliczenie od podatku składki na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 7,75% podstawy jej wymiaru. W konsekwencji składka zdrowotna będzie stanowiła obciążenie, zwiększając kwotę podatku.

W odniesieniu do osób osiągających przychody na podstawie szeroko rozumianego stosunku pracy oraz niektórych osób prowadzących działalność gospodarczą, likwidację prawa do odliczenia składki zdrowotnej mają w założeniu zrekompensować inne rozwiązania tj. ulga dla pracowniczej klasy średniej. Takiej możliwości jednak nie będą miały wszystkie osoby prowadzące działalność gospodarczą czy też zatrudnieni na umowach cywilnoprawnych.

Zasadniczo podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących działalność gospodarczą będą rzeczywiste dochody osiągane z tej działalności. W przypadku braku dochodu składka zdrowotna będzie także naliczana. Roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne nie będzie mogła być niższa od kwoty stanowiącej iloczyn liczby miesięcy w roku składkowym podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu i minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu roku składkowego.

W konsekwencji przedsiębiorcy nie będą mogli – jak dotychczas – opłacać zryczałtowanej składki zdrowotnej, która wynosiła 381,81 zł. Składka będzie ustalana od rzeczywistego dochodu. W praktyce zwiększy to koszty prowadzenia działalności gospodarczej - doprowadzi do istotnego wzrostu opodatkowania osiąganych dochodów.

Pozostawienie zasady odliczalności części składki zdrowotnej od podatku umożliwiłoby podatnikom uniknięcie znacznych obciążeń z tego tytułu. Jeśli jednak ustawodawca zadecydował o ustalaniu składki zdrowotnej na nowych zasadach, to należałoby rozważyć rozłożenie w czasie tych zmian.

Wprowadzenie tych rozwiązań może spowodować, że część przedsiębiorców zrezygnuje z opodatkowania podatkiem liniowym. Byłby to czynnik destabilizujący sytuację finansową przedsiębiorców, co jest szczególnie niepożądane w dobie przezwyciężania negatywnych skutków pandemii. Realny wzrost obciążeń nastąpi też co do osób, które wybiorą opodatkowanie w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.

Zmiana w dobrym kierunku jest zaś modyfikacja zasad ustalania składki zdrowotnej dotycząca osób stosujących opodatkowanie w formie karty podatkowej.

Ulga dla klasy średniej

„Polski Ład” wprowadza ulgę polegającą na odliczeniu od dochodu kwoty, której wysokość będzie uzależniona od poziomu rocznych przychodów podatnika. Zasadniczo prawo do ulgi będą mieli podatnicy uzyskujący przychody w wysokości mieszczącej się w przedziale od 68 412 zł do 133 692 zł. Ulga ma m.in. na celu zrekompensowanie podatnikom z tzw. klasy średniej wyłączenia możliwości odliczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Ulga adresowana jest do podatników zatrudnionych na podstawie szeroko rozumianego stosunku pracy (stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej, spółdzielczego stosunku pracy). W ramach  poprawek dodano, że z ulgi będą mogli także skorzystać podatnicy osiągający przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej, rozliczający się według skali.

Wykluczono możliwość odliczania składki zdrowotnej wobec wszystkich grup podatników. Natomiast instytucja ulgi dla klasy średniej, mająca na celu zniwelowanie skutków tej zmiany, przewidziana została wyłącznie do wąskiego kręgu podmiotów - pracownicy oraz rozliczający się według skali. Ulga nie obejmuje  osób wykonujących pracę na podstawie innych umów cywilnoprawnych, przedsiębiorców rozliczających się podatkiem liniowym i emerytów. Takie wyłączenie może powodować poczucie niesprawiedliwości.

Do BRPO napływają liczne skargi emerytów, którzy wskazują na niekorzystne zmiany  związane z brakiem możliwości odliczenia składki zdrowotnej i pominięciem ich przy konstrukcji ulgi dla klasy średniej. Seniorzy traktują to  jako swoistą „karę” wymierzoną w osoby, które były aktywne zawodowo dłużej i dzięki temu pobierają wyższe emerytury. Należałoby rozważyć rozszerzenie kręgu adresatów tej ulgi.

Wprowadzenie kwoty wolnej od podatku w wysokości 30 000 zł

Podwyższenie kwoty wolnej od podatku dla podatników rozliczających się według skali podatkowej wyeliminuje dotychczasowy mechanizm przewidujący zmniejszanie kwoty wolnej wraz ze wzrostem dochodu.

W 2014 r. RPO zakwestionował konstytucyjność mechanizmu korygowania kwoty zmniejszającej podatek, jako niegwarantującego minimum egzystencji (kwota wolna od podatku była ustalona na poziomie 3091 zł). Po korzystnym wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 28 października 2015 r. w 2017 r.  podwyższono wysokość kwoty wolnej od podatku do 6600 zł, a w 2018 r. do 8000 zł, wprowadzając jednocześnie mechanizm degresywny (kwota wolna od podatku malała wraz ze wzrostem dochodów). „Polski Ład” likwiduje ten mechanizm i wprowadza kwotę wolną od podatku na poziomie 30 000 zł.

W praktyce osoby zarabiające poniżej 2500 zł nie będą obciążone podatkiem. Niemniej jednak w przypadku emerytów, którzy dotychczas wypracowali emerytury na wyższym poziomie ok. 5000 zł brutto, obciążenia podatkowe zwiększą się. W skargach do RPO emeryci sprzeciwiają się koncepcji transferu korzyści dla emerytów niżej uposażonych, kosztem tych, którzy długoletnią pracą zapracowali na wyższe emerytury.

Ulga dla pracujących w wieku emerytalnym

Założeniem miało być, że tacy podatnicy, oprócz kwoty wolnej od podatku w wysokości 30 000 zł, dostaną dodatkową ulgę do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 85 528 zł.

Redakcja art. 21 ust. 1 pkt 154 ustawy o PIT nie jest jednak precyzyjna. Nie ma jednoznacznego zastrzeżenia, że nowa ulga dla pracujących w wieku emerytalnym będzie stanowiła dodatkowy benefit, niezależny od kwoty wolnej od podatku w wysokości 30 000 zł.

Zmiana ta jest zasadniczo korzystna dla osób kontynuujących pracę, które osiągnęły już wiek emerytalny. Niemniej jednak seniorzy w skargach wskazują, że w sposób nieuprawniony różnicuje się sytuację osób w wieku emerytalnym aktualnie pracujących względem tych, którzy wcześniej wypracowali wyższe emerytury, a teraz mają ponosić dodatkowe obciążenia z tego tytułu.

Podwyższenie drugiego progu podatkowego do 120 000 zł

Od ponad 10 lat próg decydujący o opodatkowaniu wyższą bądź niższą stawką podatku dochodowego od osób fizycznych pozostawał na tym samym poziomie 85 528 zł. Teraz ma wzrosnąć do 120 000 zł, po którego przekroczeniu będzie się płacić 32% podatku.

Konieczność „odmrożenia” progów podatkowych RPO sygnalizował resortowi finansów w 2019 r., przy okazji obniżenia stawki podatkowej z 18% do 17% oraz wprowadzenia ulgi dla młodych. Wtedy MF nie zgodziło się z postulatem Rzecznika, wskazując, że nie widzi potrzeby dokonywania korekty progu dochodowego. „Polski Ład” przewiduje więc istotny zwrot w stanowisku resortu.

Wspólne opodatkowanie małżonków

Dopuszcza się złożenie wniosku o wspólne opodatkowanie dochodów małżonków również za rok, w którym zawarto związek małżeński, pod warunkiem jednak, że małżeństwo i wspólność majątkowa trwała do końca tego roku podatkowego. Wspólne rozliczenie będzie również możliwe za rok, w którym małżonkowie pozostawali w związku małżeńskim w przypadku śmierci jednego z nich w trakcie roku podatkowego albo po upływie roku podatkowego przed złożeniem zeznania na ten rok. Zmiany te rozszerzają możliwość skorzystania z preferencyjnego rozliczenia małżonków.

Z uwagi na skomplikowany charakter ulgi dla klasy średniej mogą pojawić się wątpliwości co do spełnienia warunków koniecznych do jej skorzystania w przypadku wspólnego rozliczenia małżonków. W konsekwencji w niektórych przypadkach może pojawić się konieczność zwrotu naliczonej uprzednio korzyści podatkowej lub konieczność dopłaty. Nie spełnia to postulatu tworzenia przejrzystego, pewnego, przewidywalnego i przyjaznego dla podatników systemu podatkowego.

Osoba samotnie wychowująca dziecko

Wprowadza się istotne zmiany w sytuacji podatkowej osób samotnie wychowujących dziecko. Zlikwidowano dotychczasową opcję, w ramach której mogły one w sposób preferencyjny obliczać podatek, tj. w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów. W zamian za to wprowadzono ulgę na dziecko samotnego rodzica w stałej kwocie 1500 zł.

Uzasadniano to tym, że pozostawienie dotychczasowych zasad rozliczeń osób samotnie wychowujących dzieci w powiązaniu z podniesieniem kwoty wolnej od podatku oznacza, że samotni rodzice byliby faworyzowani względem małżeństw. Podkreślono, że obowiązujące dotychczas zasady ograniczają zjawisko niezawierania małżeństw i brania rozwodów w celu optymalizacji podatkowej. Nie podano jednak danych uzasadniających takie twierdzenia.

A rozwiązanie to przedstawiono dopiero na końcowym etapie prac Sejmu a więc nie podlegało konsultacjom społecznym. Takie praktyki nie świadczą o przemyślanej, gruntownie przygotowanej reformie.

W skargach do RPO obywatele wskazują, że w obliczu rosnącej inflacji ulga na poziomie 1500 zł nie jest żadnym rozwiązaniem. Dodają, że ustawa, pozbawiając ich możliwości rozliczenia z dzieckiem, dyskryminuje samotnych rodziców wobec osób w związku małżeńskim. Powinno się zatem rozważyć pozostawienie dotychczasowych rozwiązań. Należałoby zweryfikować kryterium dochodowe pracującego dziecka do ukończenia 25. roku życia, warunkujące uprawnienie do skorzystania z ulgi.

Ulga prorodzinna

Zasadniczo ulga prorodzinna przysługuje obojgu rodzicom. Gdy są małżeństwem i rozliczają się wspólnie, nie ma wątpliwości, ponieważ wykazują pełną wysokość ulgi. Problem pojawia się jednak w sytuacji, gdy rodzice rozliczają się osobno i nie mogą porozumieć się co do sposobu jej rozliczenia.

Zmiana zakłada, że zasadniczo podatnicy mogą odliczyć ulgę prorodzinną od podatku w dowolnej proporcji przez nich ustalonej. Jednocześnie przepisy precyzują, że w przypadku braku porozumienia – po rozwodzie lub w trakcie separacji (opieka naprzemienna) albo wówczas gdy miejsce zamieszkania dziecka jest takie samo jak miejsce zamieszkania rodziców - podatnicy odliczają kwotę ulgi w częściach równych. W pozostałych przypadkach, odliczenie 100% przysługuje podatnikowi, u którego dziecko mieszka.

Regulacja ta nawiązuje do problemów sygnalizowanych przez RPO. Wskazywał on MF, że organy uchylają się od ustaleń faktycznych w przypadku nieporozumień między skłóconymi rodzicami i automatycznie przyznają prawo do ulgi w częściach równych, jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom.

Nowe przepisy porządkują zasady przyznawania ulgi prorodzinnej, niemniej jednak przez niektórych rodziców mogą zostać odebrane jako krzywdzące. Samo wykonywanie władzy rodzicielskiej nie jest bowiem powiązane z faktyczną realizacją przez rodziców dziecka obowiązków składających się na treść tej władzy. A  regulacja jest korzystna dla organów, gdyż zwalnia je z obowiązku szczegółowego weryfikowania stanu faktycznego. Powstaje więc pytanie, czy odliczenie w częściach równych będzie zawsze realizowało postulat sprawiedliwości podatkowej?

Zwolnienie z opodatkowania odsetek przysługujących z tytułu świadczeń niepodlegających opodatkowaniu lub zwolnionych z opodatkowania

Wprowadza się istotną z punktu widzenia podatników zmianę dotyczącą zwolnienia z opodatkowania odsetek otrzymanych w związku z nieterminową wypłatą należności, które nie podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym, są zwolnione od podatku lub od których zaniechano poboru podatku. Zasadniczo zmiana wejdzie w życie od 1 stycznia 2022 r., ale nowe przepisy mają mieć zastosowanie do dochodów (przychodów) uzyskanych od 1 stycznia 2021 r.

RPO poprzednich kadencji zabiegali o podjęcie prac legislacyjnych w sprawie kwalifikacji podatkowej odsetek wypłacanych za opóźnienie, gdy należność główna korzysta ze zwolnienia podatkowego. RPO sprzeciwia się takiemu stanu prawodawstwa, w którym osoby poszkodowane, znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej (m.in. ofiary wypadków komunkacyjnych), ponoszą negatywne konsekwencje w związku z nieterminową wypłatą zasądzonych na ich rzecz należności. Trudno bowiem doszukać się ratio legis w opodatkowaniu odsetek od świadczeń, które sam ustawodawca uznał za zwolnione z podatku.

Zmiana w tym zakresie jest korzystna dla wielu podatników, ale nie obejmuje wszystkich poszkodowanych. Problemem będzie sytuacja osób, które otrzymały odsetki od zasądzonych odszkodowań przed 1 stycznia 2021 r. Jak pokazuje jedna ze spraw w BRPO, organy odmawiają umorzenia zaległości podatkowej, wynikającej z konieczności opodatkowania odsetek od wypłaconego odszkodowania małoletniej ofierze wypadku komunikacyjnego. Dlatego też problem nie zostanie w całości rozwiązany w ramach „Polskiego Ładu”. RPO sygnalizuje zatem konieczność przygotowania wytycznych dla organów, aby uwzględniano sytuację osób, których nie obejmie ta zmiana.

Opodatkowanie sprzedaży rzeczy ruchomych w ramach leasingu po wycofaniu z działalności gospodarczej

Nowelizacja zakłada istotne zmiany dotyczące sprzedaży rzeczy ruchomych, uprzednio wykorzystywanych w ramach leasingu. Dotychczas, gdy leasingobiorca wykupi taki składnik do majątku prywatnego po wycofaniu go z działalności gospodarczej, przychód z tego tytułu nie był kwalifikowany jako przychód z działalności gospodarczej, pod warunkiem, że zbycie następowało po upływie 6 miesięcy od nabycia.

Teraz za przychód uznane będzie odpłatne zbycie składników będących rzeczami ruchomymi, jeżeli przed zbyciem zostały wycofane z działalności gospodarczej, a między pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym składniki te zostały wycofane z działalności, a dniem ich odpłatnego zbycia, nie upłynęło 6 lat. Tym samym zasadniczo sprzedaż po zakończeniu umowy leasingu będzie stanowić przychód z działalności i będzie podlegać opodatkowaniu.

Zmiana ograniczy możliwość wykupu przedmiotu leasingu do majątku prywatnego i jego późniejszej sprzedaży. Co istotne, początkowo w projekcie w ogóle nie przewidziano przepisów przejściowych. Dopiero na późniejszym etapie dodano, że nowe regulacje będą miały zastosowanie do składników nabytych po 31 grudnia 2021 r. Przepisy przejściowe nie odnoszą się zatem do daty zawarcia umowy leasingu, lecz do daty nabycia przedmiotu leasingu. Oznacza to, że ingerują one w sytuację osób, które dużo wcześniej zawierały umowę leasingu i miały prawo oczekiwać, że będą miały do nich zastosowanie regulacje obowiązujące w dniu podpisywania umowy. Nie da się to pogodzić z zasadą ochrony praw nabytych.

Zmiany w prywatnym najmie nieruchomości. Wyłączenie możliwości amortyzacji nieruchomości i praw o charakterze mieszkalnym

Fundamentalna zmiana dotyczy zasad opodatkowania przychodów z najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy. Dotychczas podatnicy wynajmujący prywatnie mieszkania mogli wybrać, czy opodatkują się na zasadach ogólnych, czy też w ramach ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. Teraz przychody te mają być opodatkowane wyłącznie ryczałtem.

Oznacza to, że wynajmujący nie będą mieli możliwości rozliczenia kosztów podatkowych. Jedyną możliwością pozostanie opodatkowanie stałym obciążeniem w wysokości 8,5% - do 100 000 zł przychodu oraz 12,5% - ponad 100 000 zł.

Ustawa zakłada też generalne wyłączenie możliwości zaliczenia do kosztów podatkowych odpisów amortyzacyjnych od budynków i lokali mieszkalnych. Zmiana będzie niekorzystna zwłaszcza dla podatników, którzy prowadzą działalność gospodarczą we własnym mieszkaniu.

Początkowo ustawodawca nie przewidział przepisów przejściowych, mimo że zmiany są niekorzystne i ingerują w rozliczenia rozpoczętych już przedsięwzięć. Nowelizacja zaskoczy więc podatników, którzy  podjęli decyzje o długoterminowym wynajmie mieszkań i planowali działania w oparciu o dotychczasowe regulacje podatkowe, dające możliwość rozliczenia się z najmu prywatnego na zasadach ogólnych.

Potwierdza to konieczność wydłużenia prac, aby podatnicy nie czuli się zaskakiwani zmianami, które narażają ich na dodatkowe obciążenia.

Nowe stawki ryczałtu dla niektórych grup. Nowy wymiar składki zdrowotnej dla rozliczających się ryczałtem i brak możliwości jej odliczenia.

Przewiduje się obniżenie stawek ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. Obniżone stawki będą przysługiwały tylko osobom wykonującym następujące zawody medyczne: lekarz, lekarz dentysta, lekarz weterynarii, technik dentystyczny, felczer, położna, pielęgniarka, psycholog, fizjoterapeuta (14%); zawody techniczne: architekt, inżynier budownictwa, rzeczoznawca budowlany (14%); zawody w obszarze IT (12%).

Istotną zmianą jest to, że osoby opłacające ryczałt od przychodów ewidencjonowanych będą opłacać składkę zdrowotną w zależności od rocznych przychodów. Progi procentowe są następujące: 60% przeciętnego wynagrodzenia dla osiągających rocznie przychody do 60 000 zł, 100% przeciętnego wynagrodzenia dla przychodów nie przekraczających rocznie 300 000 zł, a powyżej tej wartości – 180% przeciętnego wynagrodzenia.

Wyłączenie możliwości odliczenia składki zdrowotnej od podatku będzie miało wpływ na zwiększenie obciążeń podatkowych także w przypadku ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. Dlatego też dla tej grupy podatników powinny zostać rozważone propozycje, mające na celu uproszczenie sposobu ustalania składki zdrowotnej oraz zmniejszenie obciążeń wynikających z braku możliwości jej odliczania od podatku.

„Zamrożenie” karty podatkowej. Nowy wymiar składki zdrowotnej

Stosowanie opodatkowania w formie karty podatkowej możliwe będzie wyłącznie wobec podatników, którzy korzystają z tej formy opodatkowania na 31 grudnia 2021 r. i zdecydują się ją kontynuować. 1 stycznia 2022 r. nowi podatnicy nie będą już mieli możliwości wyboru.

Ustawodawca pozostawia zatem obywatelom bardzo mało czasu na decyzje. A proces legislacyjny „Polskiego Ładu” prawdopodobnie skończy się dopiero pod koniec listopada, podatnicy będą mieli zaledwie miesiąc na ostateczne decyzje. Wyłączenie możliwości skorzystania z karty podatkowej dla nowych podatników w praktyce oznacza likwidację jednej z prostszych form rozliczenia się z fiskusem, generującą w praktyce mniej sporów z organami podatkowymi.

Zmiany będą miały także wpływ na sytuację medyków, którzy dotąd rozliczali się w formie karty podatkowej. Po nowelizacji nie będą mieli prawa kontynuowania wyboru opodatkowania w formie karty podatkowej.

Przejściowy podatek dochodowy

Ustawodawca wprowadza nowe rozwiązanie dla podmiotów, które ujawnią organom podatkowym dochód wcześniej nieopodatkowany lub postanowią wycofać się z podjętych już działań optymalizacyjnych, w tym o zasięgu transgranicznym. Podatnicy, którzy zdecydują się dobrowolnie ujawnić tego rodzaju dochody w okresie od 1 października 2022 r. do 31 marca 2023 r. zapłacą od nich zasadniczo 8% podatku. Opłata za wniosek o opodatkowanie przejściowym podatkiem dochodowym wyniesie 1% dochodu – jednak w kwocie nie niższej niż 1000 zł i nie wyższej niż 30 000 zł.

W ocenie RPO propozycja abolicji podatkowej dla osób posiadających nieujawnione źródła przychodu jest kontrowersyjna. Może bowiem budzić wątpliwości wśród podatników, którzy dotychczas prawidłowo wywiązywali się z obowiązków podatkowych.  Niewykluczone także, że osoby które zdecydują się na skorzystanie z abolicji, znajdą się w centrum zainteresowania organów podatkowych.

Nowe reguły tworzenia podatkowych grup kapitałowych

Zmodyfikowano zasady tworzenia podatkowych grup kapitałowych. Grupę taką będą mogły utworzyć spółki kapitałowe, których przeciętna wysokość kapitału zakładowego wynosi 250 000 zł (wcześniej wymóg był na poziomie 500 000 zł). Zlikwidowany został warunek rentowności dotyczący osiągnięcia za każdy rok podatkowy udziału dochodów w przychodach w wysokości co najmniej 2%, a także wymóg, aby spółki zależne nie posiadały udziałów w kapitale zakładowym innych spółek tworzących grupę. Nie będzie również wymogu zawierania umowy podatkowej grupy kapitałowej w formie aktu notarialnego. Dopuszczalne będą przekształcenia (podziały, łączenia) oraz rozliczenie strat po rozwiązaniu grupy.

Niemniej jednak mimo wprowadzenia nowych rozwiązań rozwój podatkowych grup kapitałowych może zostać wyhamowany poprzez zmiany finansowania dłużnego. Polegają one na wprowadzeniu zakazu uwzględniania w kosztach podatkowych kwot pożyczek udzielanych wewnątrz grupy w części, w jakiej zostały przeznaczone na transakcje kapitałowe, w szczególności na nabycie lub objęcie (akcji), nabycie ogółu praw i obowiązków w spółce niebędącej osobą prawną, wniesienie dopłat, podwyższenie kapitału zakładowego, wykup udziałów własnych w celu ich umorzenia.

Zdaniem RPO uchwalone zmiany mają na celu usankcjonowanie niekorzystnej dla podatników interpretacji organów podatkowych ws. kosztów finansowania dłużnego – wbrew orzecznictwu sądów administracyjnych odzwierciedlającego podejście korzystne dla podatników. Pozwala ono w praktyce na zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów w roku podatkowym nawet o 3 000 000 PLN więcej kosztów finansowania dłużnego, niż wynika to z niekorzystnego podejścia organów podatkowych.

Podatek minimalny

Podatek minimalny ma dotyczyć wszystkich spółek będących podatnikami CIT, podatkowych grup kapitałowych oraz podatników prowadzących działalność poprzez położony na terytorium kraju zagraniczny zakład. Warunkiem objęcia uchwalonym podatkiem jest poniesienie przez te podmioty straty ze źródła przychodów innych niż z zysków kapitałowych albo osiągnięcie udziału dochodów ze źródła przychodów innych niż z zysków kapitałowych, w przychodach innych niż z zysków kapitałowych, w wysokości nie większej niż 1%. Podatek będzie wynosił 10% podstawy opodatkowania.

Analiza regulacji obejmujących kategorię podmiotów wyłączonych z kręgu podatników zobowiązanych do stosowania minimalnego podatku dochodowego wskazuje, że kategoria ta nie wyklucza objęcia nową daniną również małych i średnich przedsiębiorstw – m.in. niewielkich podatników których udziałowcami, akcjonariuszami albo wspólnikami poza osobami fizycznymi są również osoby prawne.

Oznacza to, że minimalny CIT nie będzie daniną jedynie od największych międzynarodowych korporacji, będą go musiały również regulować mikrofirmy.

Z opodatkowania tą daniną wyłączono spółki wchodzące w skład grupy kapitałowej obejmującej co najmniej dwie spółki (polscy rezydenci), w której spółka dominująca posiada przez cały rok podatkowy minimum 75 proc. bezpośredniego udziału kapitałowego w każdej ze spółek zależnych. Nowego podatku nie zapłacą także: spółki energetyczne, wydobywcze oraz zajmujące się międzynarodowym transportem morskim lub lotniczym. W większości są to obecnie spółki z udziałem Skarbu Państwa.

Ratio legis wprowadzonego rozwiązania było ograniczenie stosowania przez podatników mechanizmów optymalizacji mogących skutkować zmniejszaniem zobowiązań podatkowych poprzez zaniżanie dochodu podatkowego. Jednakże dodatkowe obciążenia fiskalne dla wielu małych i średnich firm mogą spowodować zahamowanie rozwoju przedsiębiorczości w tym sektorze, który szczególnie ucierpiał w czasie pandemii.

Zmiany w podatku VAT

Grupa VAT – nowe zasady

Wprowadza się rozwiązanie polegające na umożliwieniu podmiotom powiązanym finansowo, ekonomicznie i organizacyjnie wspólnego rozliczenia dla potrzeb podatku VAT poprzez utworzenie grupy VAT. Dotychczas na gruncie VAT, podmioty powiązane rozliczane były oddzielnie. Ustawa przewiduje, że uprawnione podmioty mogą zawrzeć umowę o utworzeniu grupy VAT, na okres nie krótszy niż 3 lata. W ramach grupy VAT dostawa towarów i świadczenie usług na rzecz członków grupy nie będzie podlegała opodatkowaniu. Przedstawiciel grupy VAT będzie dokonywał zbiorczych rozliczeń w imieniu grupy i będzie sporządzał zbiorczy plik JPK VAT dla całej grupy. Ponadto, podatnicy wchodzący w skład grupy będą solidarnie odpowiedzialni za jej zobowiązania z tytułu VAT.

Generalnie możliwość tworzenia grup VAT oceniana jest jako uproszczenie dla podatników, które pozwoli ograniczyć m.in. obowiązki administracyjne oraz zachęci podatników do tworzenia podatkowych grup kapitałowych na gruncie podatku dochodowego. Niemniej jednak w doktrynie pojawiają się głosy, że grupa VAT może być traktowana jako klasyczny schemat podatkowy, który w praktyce będzie wykorzystywany przez podatników w celu zwiększenia zwrotów podatku VAT.

Zauważono również, że duże wątpliwości może budzić fakt, że każdy z podmiotów tworzących grupę liczy proporcję VAT we własnym zakresie. Oznacza to, że każdy podmiot wchodzący w jej skład jest traktowany niezależnie. Ustalana jest też dodatkowo wspólna proporcja dla całej grupy VAT. Sprawia to, że zasady odliczenia dla podmiotów rozliczających się współczynnikiem stają się skomplikowane i rodzą już na starcie wiele wątpliwości interpretacyjnych.

Wadą tego rozwiązania wydaje się także solidarna odpowiedzialność członków grupy za jej zobowiązania w okresie posiadania statusu podatnika przez grupę VAT oraz po utracie przez tę grupę tego statusu. Ponadto mogą pojawić się wątpliwości dotyczące zwrotów niedookreślonych, jakimi posługują się nowe przypisy. Np. przy definiowaniu powiązań ekonomicznych ustawodawca posłużył się takimi określeniami jak „w dużej mierze”, „rodzaje działalności uzupełniają się i są współzależne”.

Te przepisy wejdą w życie 1 lipca 2022 r. Skoro ustawodawca opóźnia wejście w życie tej regulacji, to systemowe zmiany powinny zostać przesunięte w czasie w całości.

Szybki zwrot VAT dla podatników bezgotówkowych

Podatnicy - u których przez trzy kolejne okresy rozliczeniowe łączna sprzedaż wraz z podatkiem zaewidencjonowana przy zastosowaniu kas online/wirtualnych wyniesie minimum 80% całkowitej sprzedaży wraz z podatkiem lub otrzymane płatności zrealizowane z wykorzystaniem instrumentów płatniczych, w tym za pośrednictwem polecenia przelewu z tytułu dokonanej sprzedaży, udokumentowane paragonami wyniosą minimum 80% łącznej wartości sprzedaży przy zastosowaniu kas online/wirtualnych - będą mogli wystąpić o zwrot podatku VAT w 15 dni od dnia, w którym upłynął termin do złożenia deklaracji bądź jej korekty. Konieczne będzie także spełnienie innych warunków, m.in. przez kolejne 12 miesięcy łączna wartość zaewidencjonowanej przy zastosowaniu kas sprzedaży, wraz z podatkiem, nie będzie mogła być niższa niż 50 000 zł za każdy okres rozliczeniowy, a kwota zwrotu VAT nie będzie mogła przekroczyć dwukrotności podatku wynikającego ze sprzedaży zaewidencjonowanej przy zastosowaniu kas w okresie rozliczeniowym.

Zmiana ma na celu upowszechnienie obrotu bezgotówkowego i ograniczania transakcji w tzw. szarej strefie.  Mimo wskazania, że preferencja ma dotyczyć sprzedaży detalicznej, wykluczono z niej najmniejsze podmioty.

Zmiany w Ordynacji podatkowej

Porozumienie inwestycyjne

Nowa regulacja umożliwia zawarcie dwustronnej umowy między inwestorem a organem podatkowym w sprawie skutków planowanej lub rozpoczętej inwestycji na terytorium RP (tzw. Interpretacja 590). Jest to nowatorskie rozwiązanie, gdyż dotychczas w prawie podatkowym nie było możliwości zawarcia umowy z organem dotyczącej skutków podatkowych inwestycji. Porozumienie inwestycyjne ma służyć realizacji zasady pewności prawa podatkowego oraz zapewnieniu jednolitej i spójnej wykładni przepisów prawa podatkowego.

Inwestor będzie mógł w każdym czasie wypowiedzieć porozumienie inwestycyjne. Prawo wypowiedzenia porozumienia ma też Minister Finansów, m.in., gdy stwierdzi jego nieprawidłowości, uwzględniając orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, Trybunału Sprawiedliwości UE lub Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Tzw. przesłanka orzecznicza pozwalająca organowi na wypowiedzenie porozumienia może wzbudzać niepewność u podatników. Z jednej strony ustawodawca wskazuje, że ratio legis nowej instytucji polega na realizacji zasady pewności prawa podatkowego, a z drugiej strony daje uprawnienie Ministrowi Finansów do wypowiedzenia porozumienia inwestycyjnego z uwagi na zmianę linii orzeczniczej. Takie uprawnienie wiąże się ze znacznym ryzykiem po stronie podatnika, zwłaszcza, że porozumienie inwestycyjne ma być zachętą wobec inwestorów zagranicznych.

Wykluczono możliwość zaskarżenia czynności organu do sądu administracyjnego. Powstaje zatem pytanie, w jaki sposób będą rozstrzygane ewentualne spory.

Zmiany w ustawie o Krajowej Administracji Skarbowej

Instytucja nabycia sprawdzającego

Funkcjonariuszom KAS przyznaje się uprawnienie nabycia towarów lub usług w celu sprawdzenia wywiązywania się z obowiązków ewidencjonowania sprzedaży przy zastosowaniu kasy rejestrującej i wydawania nabywcy paragonu fiskalnego.

Urzędnicy będą nabywać towary lub usługi, a następnie sprawdzać, czy przedsiębiorca użył kasy rejestrującej i wydał paragon. Zasadniczo towar będzie podlegać niezwłocznemu zwrotowi sprawdzanemu wraz z paragonem. Wydatki na nabycie sprawdzające mają być pokrywane ze specjalnego funduszu budżetu państwa.

Instytucja ta usankcjonuje możliwość dodatkowego kontrolowania podatników oraz budowania baz danych o tego rodzaju kontrolach

Wątpliwości budzi, że w przypadku takich usług, jak np. fryzjerska czy kosmetyczna, nie będą one podlegać zwrotowi. Dla funkcjonariusza dokonującego nabycia korzyść z tego tytułu nie będzie stanowić przychodu na gruncie podatku dochodowego.

Tymczasowe zajęcie ruchomości

Dla zwiększenia efektywności egzekucji administracyjnej należności pieniężnych funkcjonariusz, w toku kontroli celno-skarbowej, będzie miał prawo do tymczasowego zajęcia ruchomości zobowiązanego, jeśli ma on zaległości egzekwowane na podstawie tytułów wykonawczych, a kwota tych należności bez odsetek, kosztów upomnienia i kosztów egzekucyjnych przekracza 10 000 zł.

Nie precyzuje się, jakie ruchomości będą wyłączone spod zajęcia. Nie przewidziano dla zobowiązanego środków obrony na etapie tymczasowego zajęcia. Dopiero na późniejszym etapie jego zatwierdzenia wydawane jest postanowienie, na które przysługuje zażalenie. Oznacza to, że organy będą mogły do 96 godzin dysponować ruchomością zobowiązanego, nawet jeżeli dojdzie w tym czasie do nieprawidłowości.

Propozycja wydaje się zbyt uciążliwa dla podatnika prowadzącego działalność gospodarczą. Utrudni bieżące działanie firmy i możliwość zarobkowania. Zajęciu podlegać mogą bowiem wszelkie ruchomości niezbędne do działalności, tj. towar, samochody, sprzęt biurowy, maszyny.

Instytucja ta – z uwagi na okres zajęcia i niemożność jego zakwestionowania – budzi wątpliwości konstytucyjne, skoro prawa zobowiązanego nie zostają w pełni zagwarantowane.

V.511.579.2021