Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Zastępca rzecznika praw obywatelskich Valeri Vachev w wywiadzie dla portalu „Puls Medycyny” mówi o zastrzeżeniach Rzecznika oraz członków działającej przy BRPO Komisji Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego do projektu nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

Nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia psychicznego

– Ministerstwo Zdrowia twierdzi w uzasadnieniu do projektu, że zmiany zawarte w planowanej nowelizacji mają kosmetyczny i techniczny charakter. Analiza samego projektu potwierdza jednak, że nowelizacja w tym kształcie wiązałaby się z dokonaniem najdalej idących zmian w obszarze psychiatrii w ciągu ostatnich 30 lat – podkreśla ZRPO dodając, że kierunek planowanych zmian jest niepokojący.

– Największe zastrzeżenia – zarówno RPO, jak i współpracujących z nami ekspertów zakresu prawa i medycyny – budzi projektowana zmiana terminologii, polegająca na zastąpieniu określenia „choroba psychiczna” istotnie szerszym „zaburzenie psychiczne”.

– Wraz z korektą terminologii w nowelizacji istotnie poszerzono katalog osób, które będą mogły zostać poddane hospitalizacji w szpitalu psychiatrycznym bez uprzedniego wyrażenia zgody. Zmiana ta stworzyłaby prawne warunki do przymusowej hospitalizacji osób cierpiących np. na zaburzenia lękowe, uzależnienia, o ile powodują zaburzenia psychiczne.

– Kategoria zaburzeń psychicznych zdaje się być nie tylko istotnie szersza, lecz także jej kontury semantyczne są istotnie rozmyte. Posługiwaniem się pojęciami tak szerokimi i zarazem niejednoznacznymi przy wprowadzaniu zmian prawnych mogących prowadzić do ograniczenia praw i wolności jednostki, jak te zawarte w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego, jest wysoce niebezpieczne – mówił ZRPO.

– W mojej oraz działających przy RPO ekspertów postanowienia nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego stoją w jawnej sprzeczności z koncepcją trwającego obecnie pilotażu psychiatrii środowiskowej oraz reformy psychiatrii dziecięco-młodzieżowej. Z jednej bowiem strony ulepszamy system opieki psychiatrycznej w myśl przyjętych w XXI wieku standardów, ale z drugiej wprowadzamy opresyjne rozwiązania prawne kojarzącej się z psychiatrią sprzed kilku dekad.

Stosowanie przymusu bezpośredniego

– RPO niepokoi przede wszystkim fakt, że nadal w zasadzie jedyną metodą przeciwdziałania agresji ze strony pacjenta pozostaje jego unieruchomienie i izolacja. Nie podejmuje się żadnych prób wprowadzenia innych, mniej opresyjnych form reakcji na zachowanie pacjenta – podkreślił ZRPO.

– Unieruchomienie jest przeważnie wykonywane w salach wieloosobowych, a intymność pacjenta mają zagwarantować parawany oddzielające go od reszty podopiecznych. Tymczasem ta forma odseparowania pacjenta w żaden sposób nie zapewnia intymności i poszanowania jego godności.

Valeri Vachev zwrócił także uwagę na brak jednoznacznych uregulowań określających, które podmioty są zobowiązane do wyodrębnienia jednoosobowych sal służących do stosowania unieruchomienia oraz na brak przepisów o obowiązku stosowania w nich monitoringu wizyjnego.

Przyjmowanie pacjentów do szpitali psychiatrycznych w trybie nagłym

– Przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego stosowane są przez sądy bardzo szeroko. (…) Sądy często stan agresji (kopnięcie w nogę, gwałtowna gestykulacja), który nie wywołuje bezpośredniego zagrożenia dla życia i zdrowia, uznają za uzasadniający przyjęcie do szpitala.

– Istnieje konieczność rozważenia, na kim powinien spoczywać obowiązek wydania decyzji o umieszczeniu pacjenta w szpitalu psychiatrycznym w trybie nagłym. W obecnym modelu spoczywa on niemal całkowicie na lekarzu. Być może zasadne byłoby, aby taką decyzję podejmował inny, odrębny organ – mówił ZRPO.