Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Przy przedłużaniu w szpitalach psychiatrycznych stosowania przymusu bezpośredniego w postaci unieruchomienia lub izolacji wymagana  jest opinia innego lekarza psychiatry
• Tymczasem na wielu oddziałach psychiatrycznych nocą dyżuruje tylko jeden taki lekarz 
• Ponadto przepisy nie zobowiązują dziś jednoznacznie do wyodrębnienia jednoosobowej sali, w której mogłoby być stosowane unieruchomienie - co powinno być wykonywane co do zasady w takich salach
• A ten środek przymusu powinien podlegać obowiązkowi monitoringu wizyjnego
• AKTUALIZACJA: Ministerstwo Zdrowia informuje o projekcie dotyczącym m.in. przedłużania stosowania przymusu bezpośredniego oraz monitoringu pomieszczeń do obserwacji osób, wobec których zastosowano unieruchomienie 

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek prosi ministra zdrowia Adama Niedzielskiego o rozważenie zmiany przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego w tym zakresie. 

29 czerwca 2022 r. w Biurze RPO odbyło się kolejne spotkanie Komisji Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego. Poświęcone je stosowaniu środków przymusu bezpośredniego w podmiotach medycznych. W dyskusji zasygnalizowano problemy, na które RPO zwraca uwagę ministra.

Przepisy ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego dość szczegółowo regulują stosowanie przymusu bezpośredniego w szpitalach psychiatrycznych. To daleko idąca ingerencja w wolność jednostki, naruszająca jej nietykalność osobistą. Dlatego powinna być stosowana tylko wyjątkowo i z zachowaniem rygoryzmu, tak aby jak najpełniej zabezpieczyć prawa pacjentów przed ich ewentualnym naruszaniem.

Ponadto przedłużenie przymusu bezpośredniego w formie unieruchomienia lub izolacji na czas powyżej 16 godzin wymaga każdorazowo osobistego badania osoby z zaburzeniami psychicznymi przez lekarza psychiatrę. Konieczna jest wtedy obecność dwóch lekarzy psychiatrów – lekarza psychiatry decydującego o przedłużeniu przymusu oraz lekarza psychiatry wydającego opinię. Tymczasem lekarzem psychiatrą w rozumieniu ustawy jest wyłącznie lekarz specjalista w dziedzinie psychiatrii lub lekarz specjalista w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży. Wyklucza to więc lekarzy ze specjalizacją I stopnia w dziedzinie psychiatrii i lekarzy w trakcie specjalizacji, którzy często pełnią dyżury na oddziałach psychiatrycznych. 

W konsekwencji art. 18a ust. 9 i 10 ustawy, która z założenia ma chronić prawa pacjenta, narusza prawa personelu medycznego. Może bowiem wymuszać na nich poświadczanie nieprawdy, przeważnie po fakcie. W ocenie ekspertów Komisji przepis ten wymaga zatem pilnej nowelizacji. 

Kolejny problem, na który zwrócili uwagę członkowie Komisji, dotyczy miejsca stosowania unieruchomienia. Obecne przepisy nie zobowiązują jednoznacznie podmiotów medycznych do wyodrębnienia jednoosobowej sali, w której ten środek mógłby być stosowany. W konsekwencji unieruchomienie jest przeważnie wykonywane w salach wieloosobowych, gdzie  intymność pacjenta mają gwarantować parawany oddzielające go od reszty pacjentów. Tymczasem, ta forma odseparowania pacjenta, w żaden sposób nie zapewnia intymności i poszanowania jego godności.

- Podzielam zdanie ekspertów, że unieruchomienie co do zasady powinno być wykonywane w jednoosobowych salach, a tylko wyjątkowo na salach wieloosobowych – podkreśla RPO.

Ponadto zobligowanie szpitali do wydzielenia sali do stosowania unieruchomienia pozwoliłoby na instalację tam systemu monitoringu wizyjnego.  Dziś tylko w przypadku stosowania izolacji, oprócz osobistej kontroli pielęgniarki co 15 minut, przepisy nakazują monitorowanie zachowania pacjenta za pomocą kamery. Tego dodatkowego obowiązku ustawa nie nakłada natomiast w przypadku stosowania unieruchomienia. 

Dla Komisji jest to niezrozumiałe, zwłaszcza, że nagłe pogorszenie stanu zdrowia unieruchomionego pacjenta jest bardzo wysokie. Obecność kamer wydaje się zatem oczywiście uzasadniona. 

W ocenie Komisji, oprócz monitoringu wizyjnego, rozważenia wymaga zobowiązanie podmiotów medycznych do instalacji systemów alarmowo-przyzywowych  - zarówno w salach izolacyjnych, jak i miejscach stosowania unieruchomienia. Systemy te pozwalają na szybką interwencję w przypadku zagrożenia zdrowia bądź życia pacjentów, wobec których stosowane są środki przymusu bezpośredniego. 

Odpowiedź Macieja Miłkowskiego, podsekretarza stanu w MZ

Odpowiadając na pismo z dnia 29 lipca 2022 r. (znak: V.7016.50.2022.JK), za pośrednictwem którego przekazano postulaty dotyczące wprowadzenia zmian w przepisach ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, uprzejmie informuję, że obecnie w Ministerstwie Zdrowia prowadzone są prace legislacyjne mające na celu nowelizację tej ustawy. 

Projekt ustawy został skierowany do Zespołu ds. Programowania Prac Rządu i obecnie oczekuje na  wpis do Wykazu Prac Legislacyjnych i Programowych Rady Ministrów. 

W projekcie ustawy zaproponowano rozwiązania dotyczące kwestii związanych ze stosowaniem przymusu bezpośredniego wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, m.in. dotyczące przedłużania stosowania przymusu bezpośredniego oraz monitoringu pomieszczeń, przeznaczonych do obserwacji osoby wobec których zastosowano przymus bezpośredni w postaci unieruchomienia. 

Niezwłocznie po uzyskaniu wpisu do ww. wykazu projekt ustawy zostanie skierowany do konsultacji publicznych i opiniowania.

V.7016.50.2022