Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Władze samorządowe powinny wydawać decyzje w sprawie zgromadzeń. Jeśli uważają, że rządowe rozporządzenie jest podstawą do odmowy zgody na zgromadzenie, powinny takiego zgromadzenia zakazać.
• Zakaz można bowiem zaskarżyć w sądzie – to sąd zdecyduje, jak rozwiązać prawne problem z tym, że z jednej strony mamy konstytucyjne i ustawowe prawo do organizowania zgromadzeń, a z drugiej – rząd walcząc z koronawirusem zakazał zgromadzeń w rozporządzeniu.
• Uchylanie się od wydawania decyzji o zakazie zgromadzenia prowadzi do faktycznego ograniczenia prawa obywateli, bo nawet jeśli sąd przyzna im rację, to nie może skutecznie naprawić naruszenia prawa. Jeśli nie ma decyzji, to sąd nie ma czego zmienić.
• RPO pisze do prezydenta Warszawy Rafała Trzaskowskiego o tym, jak miast powinno zmienić postępowanie w sprawie zgromadzeń – pisze Adam Bodnar do prezydenta Warszawy Rafała Trzaskowskiego.

16 maja w Warszawie obywatele próbowali zorganizować zgromadzenie – interweniowała policja. Sprawa ta ma jednak nie tylko „policyjny” wymiar. Rząd zakazał zgromadzeń na podstawie przepisów o epidemii. Sposób, w jaki to zrobił, budzi wątpliwości konstytucyjne, bo wolności konstytucyjnej, jaką jest prawo do zgromadzeń, nie można ograniczać rozporządzeniem i bez odpowiedniego uzasadnienia.

Organizatorzy zgromadzenia z 16 maja chcieli je zgłosić, zgodnie z prawem o zgromadzeniach, w urzędzie Miasta Warszawy. Ale miasto zrobiło unik: nie wydało żadnej decyzji: organ gminy ani nie zamieścił w Biuletynie Informacji Publicznej informacji o miejscu i terminie organizowanego zgromadzenia, ani nie wydał decyzji o zakazie zgromadzenia. Zamiast tego powiadomił wnioskodawcę, że zgromadzenie nie może zostać zarejestrowane z uwagi na akaz organizowania zgromadzeń w rozumieniu Prawa o zgromadzeniach. Skarżący wniósł odwołanie do sądu w tej sprawie.

Sąd Apelacyjny w postanowieniu z dnia 15 maja 2020 r. (VI ACz 339/20), przy udziale Rzecznika Praw Obywatelskich, zmienił postanowienie Sądu Okręgowego i odrzucił odwołanie wnioskodawcy od zawiadomienia o tym, że zgromadzenie nie może zostać zarejestrowane. Sąd uznał, że pismo to nie zawierało władczego rozstrzygnięcia zakazującego zgromadzenia a tym samym nie mogło zostać uznane za decyzję administracyjną o zakazie zgromadzenia. Sąd podzielił stanowisko Rzecznika, że doszło do naruszenia przez organ podjęcia określonych działań o charakterze porządkowo-administracyjnym wskazanych w Prawie o zgromadzeniach. Wydanie decyzji administracyjnej przez organ gminy umożliwiłoby sądowi ocenę tego, czy organizacja konkretnego zgromadzenia faktycznie może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi, a więc czy zostały spełnione przesłanki zakazu zgromadzenia, o których mowa w art. 14 Prawa o zgromadzeniach.

Należy podkreślić, że sąd podzielił również stanowisko Rzecznika, że całkowity zakaz zgromadzeń publicznych budzi wątpliwości z punktu widzenia konstytucyjnego prawa obywateli do zgromadzeń wynikającego z art. 57 Konstytucji, w szczególności w kontekście konstytucyjnie dopuszczalnych ograniczeń praw podmiotowych i zasady proporcjonalności.

Rządowy zakaz nie wyłącza prawa o zgromadzeniach

Zgodnie z treścią § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia RM aż do odwołania zakazuje się organizowania zgromadzeń publicznych w rozumieniu art. 3 Prawa o zgromadzeniach. Z treści tego przepisu nie wynika jednak wyłączenie stosowania przepisów Prawa o zgromadzeniach, a jedynie przesłanka do możliwości wydania zakazu organizowania zgromadzeń publicznych w rozumieniu tej ustawy. Za nieuprawniony należy więc uznać wniosek, że właściwe organy gminy nie są zobowiązane do podejmowania działań określonych w Prawie o zgromadzeniach. Wydawanie przez organ nieprzewidzianego w ustawie zawiadomienia o odmowie rejestracji zgromadzenia, zamiast decyzji administracyjnej o zakazie zgromadzenia, stwarza po stronie obywatela poczucie niepewności prawnej i może w istotny sposób utrudniać dochodzenie na drodze sądowej naruszonych wolności i praw. Ponadto, w takiej sytuacji, wnioskodawca nie ma możliwości zakwestionowania zaistnienia merytorycznych przesłanek do wydania zakazu zgromadzenia. Budzi to poważne wątpliwości z punktu widzenia przestrzegania zakazu określonego w art. 77 ust. 2 Konstytucji RP. 

Dlatego RPO zwraca się do prezydenta Warszawy o zmianę praktyki.

VII.613.13.2020