Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Pan X domagając się odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania ze względu na niepełnosprawność w dostępie do dóbr i usług, musi udowodnić zawinienie sprawcy czy rozmiar krzywdy, pani Y domagająca się odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania ze względu na narodowość w dostępie do dóbr i usług - musi jedynie uprawdopodobnić, że doszło do naruszenia. Taka nierówność wynika z przepisów ustawy o równym traktowaniu.

Rzecznik Praw Obywatelskich zakwestionował we wniosku do Trybunału Konstytucyjnego przepisy tej ustawy (ustawy z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania) w zakresie, w jakim ograniczają zakres stosowania ustawy ze względu na zamknięty katalog przesłanek dyskryminacyjnych.

Ustawa wyłącza spod swojego działania niektóre grupy społeczne, które doświadczają dyskryminacji w wielu obszarach życia.

To pominięcie ustawodawcze w sposób nieuzasadniony różnicuje sytuację procesową osób dyskryminowanych. Kwestionowane rozwiązania ustawowe są w ocenie Rzecznika sprzeczne z konstytucyjną zasadą równości oraz prawem do sądu, a także z postanowieniami Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

Katalog przesłanek dla zakazu nierównego traktowania przewidziany w ustawie ma charakter zamknięty, z uwagi na zamknięty katalog przesłanek nierównego traktowania w dyrektywach unijnych, które ustawa miała wdrożyć. Jednak z 32 Konstytucji (art 32) wynika zakaz dyskryminacji ze względu na jakąkolwiek przyczynę.

W ocenie Rzecznika polski ustawodawca wdrażając prawo unijne powinien mieć na względzie konieczność zapewnienia zgodności przepisów prawa krajowego z Konstytucją.

Osoby doświadczające dyskryminacji, która nie jest objęta zakresem zastosowania ustawy o równym traktowaniu, mogą skorzystać ze środków ochrony prawnej przewidzianych w kodeksie cywilnym. Jednak ich sytuacja procesowa jest o wiele mniej korzystna niż osób, które doświadczają dyskryminacji objętej zakresem zastosowania ustawy o równym traktowaniu. Dochodzenie naprawienia szkody wywołanej naruszeniem zasady równego traktowania na podstawie ustawy o równym traktowaniu jest znacznie uproszczone w stosunku do przepisów ogólnych kodeksu cywilnego, co stanowi wyraz zagwarantowanego w Konstytucji prawa do sądu.

Jak zauważa Rzecznik w uzasadnieniu wniosku, jedynym kryterium zróżnicowania sytuacji procesowej poszkodowanych dyskryminacją jest przesłanka, ze względu na którą doświadczyli oni dyskryminacji.

I tak na przykład, osoba domagająca się odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania ze względu na niepełnosprawność w dostępie do dóbr i usług, będzie zobowiązana udowodnić zawinienie sprawcy czy rozmiar krzywdy, zaś osoba domagająca się odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania ze względu na narodowość w dostępie do dóbr i usług będzie zobowiązana jedynie uprawdopodobnić, że doszło do naruszenia. W ocenie Rzecznika, w tej sytuacji, brak jest jakiegokolwiek uzasadnienia dla zróżnicowania – na gruncie wskazanego przykładu – sytuacji osób z niepełnosprawnością i osób będących przedstawicielami mniejszości narodowej, wobec których naruszono zasadę równego traktowania.