Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Pokojowe wyrażanie poglądów przez uczestników kontrmanifestacji nie powinno być podstawą interwencji policji
• Kontrmanifestanci mają bowiem prawo wyrażać swoją niezgodę z demonstrantami
• Karanie za to moze zaś prowadzić do bezprawnego ograniczania konstytucyjnie chronionych wolności zgromadzeń publicznych i wolności słowa

Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił komendantowi miejskiemu policji w Łodzi mł. insp. Dariuszowi  Dziurce standardy w sprawie kontrmanifestacji.

Chodzi o wydarzenia z 26 czerwca 2021 r. w Łodzi, gdzie odbył się Marsz Równości. W sprzeciwie wobec takiej "promocji ideologii LGBT+ w Polsce" środowiska narodowe zorganizowały wtedy Marsz Normalności. Do tych manifestantów wyszło kilka osób z transparentem: "Mamy prawa! Prawa fizyki. Prawa logiki. Prawa człowieka".

Ci działacze ruchu Obywatele RP zostali zatrzymani przez policję. Zarzucono im czyn z art. 52. § 2.  Kodeksu wykroczeń - usiłowanie przeszkodzenia w organizowaniu lub w przebiegu niezakazanego zgromadzenia.

Art. 57 Konstytucji zapewnia każdemu wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa. Wolnością tą objęte są także zgromadzenia spontaniczne oraz kontrmanifestacje. A wyrażanie sprzeciwu bądź poparcia poprzez korzystanie z konstytucyjnie chronionej wolności zgromadzeń ma kluczowe znaczenie dla demokracji i funkcjonowania społeczeństwa

Szczególnie istotne są standardy ochrony wolności zgromadzeń stanowiących kontrmanifestacje. Spontaniczność pewnych zgromadzeń publicznych jest gwarantem skutecznej krytyki, protestu, czy aktywnego zwrócenia uwagi opinii publicznej na istotny problem, a możliwość przeprowadzenia spontanicznego zgromadzenia jest ważnym elementem demokracji bezpośredniej.

W dokumentach OBWE zawarto rekomendacje dla władz państwowych, zgodnie z którymi osoba, której postawiono zarzuty zorganizowania czy udziału w zgromadzeniu spontanicznym, powinna mieć zapewniony szereg gwarancji prawa do obrony oraz zapewnienia proporcjonalności podjętych wobec niej środków.

Istotne wnioski dla oceny legalności ograniczeń organizacji zgromadzeń spontanicznych wypływają także z orzecznictwa opartego o art. 21 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Organy władzy mają obowiązek umożliwić przeprowadzenie obywatelom pokojowego zgromadzenia również wtedy, kiedy ich protest będą się starały zakłócić lub udaremnić osoby trzecie lub istnieje ryzyko konfliktu między różnymi demonstrantami.

RPO podkreśla że władze nie mogą uzasadniać ograniczenia wolności zgromadzeń publicznych tym, że skorzystanie z niej mogłoby wywołać działania z użyciem przemocy, ponieważ z prawa do swobodnego, pokojowego zgromadzania się korzysta każdy, kto ma zamiar zorganizować pokojową demonstrację lub w niej uczestniczyć, a nieskonkretyzowana ewentualność użycia przemocy lub agresji, jako taka, nie może doprowadzić do odebrania tego prawa.

Takie wnioski wynikają także z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Zgodnie z nim nawet w przypadku realnego ryzyka, że kontrmanifestacja doprowadzi do naruszenia porządku publicznego - wskutek zdarzeń, na które organizatorzy nie mają wpływu - obywatele nie mogą być wyłącznie z tego powodu pozbawieni ochrony art. 11 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Rzecznik wskazuje, że wyrażanie poglądów przez uczestników kontrmanifestacji - mające postać pokojowego manifestowania - nie powinno być podstawą interwencji policji. Uczestnicy kontrdemonstracji mają prawo wyrażać swoją niezgodę z demonstrantami (wyrok ETPCz w sprawie Platform „Ärzte für das Leben” p. Austrii z 21 czerwca 1988 r., nr 10126/82 oraz wyrok w sprawie Djavit An p. Turcji z 20 lutego 2003 r., nr 20652/92).

W kontekście badanej sprawy zastosowanie art. 52 § 2 pkt 1 Kodeksu wykroczeń wobec kontrmanifestujących, wyrażających w sposób pokojowy swoje poglądy, może prowadzić do bezprawnego ograniczania konstytucyjnie chronionych wolności zgromadzeń publicznych i wolności słowa.

Jedynie bowiem w sytuacji, gdy zgromadzenie traci swój pokojowy charakter, jego uczestnicy zachowują się w sposób groźny lub stosują przemoc wobec kontrmanifestantów, przepisy Kodeksu wykroczeń mogłyby znaleźć zastosowanie (wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2021 r., sygn. akt II KK 432/20).

Gwarancje poszanowania praw obywateli do swobodnego gromadzenia się przewidziano również w art. 14 ust. 3 ustawy  o Policji.  Nakłada on na policję obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka.

Odnosząc się do kolidujących ze sobą praw różnych grup demonstrantów, RPO zwraca uwagę na wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie z 4 października 2018 r. (sygn. akt XI W 2059/17).

Podsądnym zarzucono próbę bezprawnego zakłócenia zarejestrowanego zgromadzenia 29 kwietnia 2017 r. - poprzez zablokowanie trasy marszu Obozu Narodowo-Radykalnego. Sąd  uznał, że zachowania obwinionych nie sposób ocenić jako negatywnego. Zwrócił przede wszystkim uwagę na pokojowy charakter kontrmanifestacji, bierny sposób zachowania jej uczestników czasie ich legitymowania oraz zatrzymania.

Oceniając proporcjonalność podjętych przez policję działań, sąd zwrócił uwagę na fakt udaremnienia kontrmanifestacji i, w związku z tym, zignorowania praw jednej z manifestujących grup przy niewspółmiernej ochronie zgromadzenia głównego. Dlatego sąd podkreślił naruszenie praw kontrmanifestujących, którym policja powinna była zapewnić możliwość pokojowego odbycia zorganizowanego przez nich zgromadzenia publicznego.

Rzecznik wskazuje także na restrykcyjny charakter zatrzymania, który prowadzi do nieproporcjonalnego ograniczenia wolności zgromadzeń publicznych, jeśli kontrmanifestacja odbywa się w sposób pokojowy.

Z tych względów RPO przedstawił komendantowi te uwagi, rekomendując przekazanie płynących z nich wniosków podległym funkcjonariuszom. Wyraził nadzieję, że przyczyni  się to do zapewnienia odpowiedniego standardu ochrony wolności zgromadzeń publicznych oraz innych praw osób organizujących kontrmanifestacje i pozwolą na uniknięcie ich naruszeń w przyszłości.

VII.613.18.2021