Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Niezależne, skuteczne, rzetelne, sprawne i transparentne – takie są standardy śledztwa dotyczącego śmierci po interwencji policji według Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
• Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawia je prokuraturze w Łodzi, dokąd trafiła sprawa śmierci mężczyzny w Lubinie 
• Ponadto pyta o działania w tym śledztwie, w tym o wniosek rodziny o powtórzenie sekcji zwłok, co ma znaczenie dla bezstronności postępowania

RPO podjął z własnej inicjatywy sprawę interwencji policji 6 sierpnia 2021 r. w Lubinie wobec obywatela, który po niej zmarł. Ostatnio Prokurator Krajowy przekazał śledztwo Prokuraturze Okręgowej w Łodzi.

Zainteresowanie Rzecznika  sprawą wynika z jej nagłośnienia i szczególnej wagi spraw, gdy do śmierci człowieka dochodzi po interwencji policji.

Celem RPO jest zapewnienie, aby w postępowaniu dotyczącym takiej śmierci były dopełnione obowiązki państwa wynikające z art. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (prawo do życia) oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach skarg na naruszenie tego przepisu.

Chodzi też o zrealizowane wytycznych Prokuratora Generalnego z 27 czerwca 2014 r. w sprawie prowadzenia przez prokuratorów postępowań o przestępstwa związane z pozbawieniem życia oraz z nieludzkim bądź poniżającym traktowaniem lub karaniem, których sprawcami są funkcjonariusze publiczni.

Z orzecznictwa ETPC wynikają następujące obowiązki Państwa:

1. Postępowanie przygotowawcze prowadzone w sprawie śmierci człowieka powinno być niezależne. Oznacza to, że funkcjonariusze lub struktury w wymiarze hierarchicznym, instytucjonalnym lub praktycznym powinny być niezależne od osób, których działania doprowadziły do śmierci czy też złego traktowania człowieka.

2. Postępowanie powinno być skuteczne. Wymogi proceduralne art. 2 i 3 EKPC wykraczają poza etap postępowania przygotowawczego. Całe postępowanie, włącznie z etapem postępowania sądowego, musi spełniać wymagania w zakresie zakazu wytyczonego przez art. 2 i 3 EKPC.

Jakkolwiek nie ma absolutnego wymogu, by wszelkie postępowania kończyły się skazaniem lub określonym wyrokiem, sądy krajowe w żadnych okolicznościach nie mogą pozwolić na to, by tego typu czyny pozostawić bezkarnymi. Ma to zasadnicze znaczenie dla podtrzymywania zaufania społecznego i wsparcia dla rządów prawa oraz zapobiegania wszelkim oznakom tolerancji władz dla bezprawnych działań lub ich wspierania.

Śledztwo musi być w stanie zweryfikować okoliczności, w jakich wydarzenie miało miejsce i doprowadzić do zidentyfikowania i ukarania osób odpowiedzialnych. To nie jest zobowiązanie rezultatu, ale działania. Władze muszą podjąć wszystkie racjonalne czynności, których celem jest zabezpieczenie dowodów dotyczących wydarzenia, włączając m.in. zeznania naocznych świadków oraz badanie kryminalistyczne . W tym kontekście wymaga się działania natychmiastowego i szybkiego. Jakakolwiek nieprawidłowość, która przeszkodziłaby w ustaleniu okoliczności sprawy lub osoby odpowiedzialnej, zwiększa ryzyko nieprzestrzegania tych standardów .

3. Postępowanie powinno być rzetelne. Oznacza to, że władze muszą zawsze dołożyć wszelkich starań, żeby się dowiedzieć, co się wydarzyło. Nie powinny opierać się na pochopnych albo nieuzasadnionych wnioskach służących za podstawę do zakończenia postępowania. Nieprawidłowość w dochodzeniu, która ogranicza możliwość ustalenia okoliczności sprawy lub osoby odpowiedzialnej, jest uznawana za złamanie wymaganych standardów skuteczności

4. Postępowanie musi być sprawne, tzn. wolne od opóźnień. Wymóg sprawności i rozsądnego czasu trwania postępowania wynika w sposób dorozumiany z proceduralnej części art. 2 EKPC . Dotyczy to nie tylko samego momentu jego wszczęcia, lecz także wszelkich czynności. Nie jest usprawiedliwieniem przeciążenie prokuratora czy sędziego pracą.

5. Postępowanie powinno być transparentne. Bliscy ofiary oraz opinia publiczna powinni mieć dostęp do informacji na temat przebiegu i wyników śledztwa. Ci pierwsi poza tym powinni mieć możliwość uzyskania statusu strony w postępowaniu. Powinny być im udostępnione materiały podsumowujące czy zamykające kolejne stadia postępowania. Postanowienia zamykające dochodzenie powinny być należycie uzasadniane.

Dlatego RPO prosi prok. Marię Szcześniak-Bauer o pilną informację jakie czynności już wykonano, a jakie są planowane, a także przekazanie:

1. Jaka jest sygnatura akt prowadzonej sprawy oraz który prokurator prowadzi przedmiotowe śledztwo.

2. Jakie wnioski dowodowe osób wykonujących uprawnienia pokrzywdzonych oraz ich pełnomocników wpłynęły do prokuratury i jak zostały rozpoznane. Chodzi m.in. o wniosek o powtórzenie sekcji zwłok w innym ośrodku niż Wrocław. W ocenie Rzecznika ma to szczególne znaczenie m.in. dla zagwarantowania najwyższego poziomu bezstronności tego postępowania.

3. Czy do prokuratury wpłynęły wnioski pokrzywdzonych lub ich pełnomocników o udostępnienie materiałów postępowania i jak zostały zrealizowane. Uwzględnienie takich żądań pokrzywdzonych stanowi realizację standardów wynikających z orzecznictwa ETPC.

II.519.1073.2021