Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W 1962 oraz w 2000 r. ten sam sąd wydał takie same orzeczenia spadkowe po zmarłej 
• Rzecznik Praw Obywatelskich wnosi, aby Sąd Najwyższy uchylił postanowienie z 2000 r. jako wydane na skutek rażącego naruszenia prawa procesowego

Rzecznik od dłuższego czasu zwraca uwagę na problem wydawania przez sądy kilku postanowień sądowych stwierdzających nabycie spadku po tej samej osobie. Złożył już w tej sprawie wiele skarg nadzwyczajnych, które Sąd Najwyższy uwzględniał. Niespełna rok temu Ministerstwo Sprawiedliwości zapowiadało podjęcie prac dla znalezienia ewentualnego rozwiązania legislacyjnego problemu. Niedawno Wiącek spytał Ministra Sprawiedliwości, na jakim etapie są te prace.

W ocenie  RPO Marcina Wiącka skarga w tej sprawie jest konieczna dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.  Wydanie przez sąd dwóch postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po tej samej osobie świadczy o rażącym naruszeniu prawa, godzi w powagę wymiaru sprawiedliwości oraz konstytucyjne zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego, konstytucyjne prawo do sądu, a także konstytucyjne prawo dziedziczenia.

Dzieje sprawy

27 listopada 1962 r. ówczesny Sądu Powiatowy orzekł,  że spadek po zmarłej w 1949 r. z mocy ustawy przechodzi na męża (jedna czwarta części) i syna (trzy czwarte), z wyłączeniem udziału spadkodawczyni w majątku objętym w chwili jej śmierci ustawową wspólnością małżeńską majątkową. Udział ten przechodzi w całości na syna. Orzeczenie to nie zostało zaskarżone i uprawomocniło się w I instancji.

28 sierpnia 2000 r. Sąd Rejonowy w tej samej miejscowości stwierdził, że spadek po tej zmarłej nabyli wdowiec (jedna czwarta części) oraz syn (trzy czwarte), z wyłączeniem udziału spadkodawczyni w majątku objętym do jej śmierci wspólnością ustawową. Udział ten nabył syn. Nie wniesiono apelacji, a orzeczenie uprawomocniło się w I instancji.

Rozstrzygnięcie zapadło, mimo że w obrocie funkcjonowało już wydane wcześniej prawomocne postanowienie. Doszło do sytuacji, w której w obrocie współwystępują dwa prawomocne postanowienia stwierdzające nabycie spadku po tej samej osobie. Wynika z nich analogiczny porządek dziedziczenia po tej samej spadkodawczyni.

Wniosek RPO

Postanowienie Sądu Rejonowego z 2000 r. zostało wydane na skutek rażącego naruszenia prawa procesowego. Z uwagi na konieczność zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, RPO zaskarżył postanowienie z 2000 r.

Postanowieniu zarzucił rażące naruszenie prawa procesowego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 669 w zw. z art. 677 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, w następstwie pominięcia dyspozycji art. 199 § 1 pkt 2 in fine w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i wydanie rozstrzygnięcia o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłej, pomimo że sprawa w tym samym przedmiocie została już wcześniej prawomocnie rozstrzygnięta. Oznacza to, że rozpoznający sprawę Sąd Rejonowy nie uwzględnił faktu, że w chwili wniesienia wniosku inicjującego postępowanie spadkowe w obrocie funkcjonowało już prawomocne orzeczenie Sądu Powiatowego z 27 listopada 1962 r.

Orzeczeniu zarzucił też naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP, konstytucyjnego prawa dziedziczenia, chronionego w art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz konstytucyjnego prawa do sądu, gwarantowanego przez art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, z uwagi na wydanie drugiego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Wobec funkcjonowania w obrocie dwóch rozstrzygnięć tej samej sprawy nie pozwala na uznanie, iż zainteresowani uzyskali więżące stanowisko sądu powszechnego orzekającego w sprawie. 

Obecnie w obrocie funkcjonują dwa postanowienia, oznaczone różnymi sygnaturami i datami wydania, co powoduje stan niepewności prawnej, w ramach którego uczestnicy nie mogą legitymować się jednoznacznym i niebudzącym wątpliwości potwierdzeniem nabycia uprawnień spadkowych po zmarłej, co skutkuje pozbawieniem ich możliwości skutecznej realizacji uprawnień majątkowych nabytych na podstawie dziedziczenia.

RPO wnosi zatem o uchylenie postanowienia Sądu Rejonowego z sierpnia 2000 r.  i umorzenie postępowania.

IV.511.450.2021