Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatel został w 1960 r. skazany na 3 lata więzienia za "udział w zbiegowisku i zajściach publicznych, które utrudniały wykonanie prawnych czynności urzędowych w Domu Katolickim w Zielonej Górze" 
• Chodziło o bezprawną eksmisję parafii z Domu Katolickiego, która spotkała się z oporem społecznym
• Rzecznik Praw Obywatelskich składa kasację na korzyść skazanego. Sąd Najwyższy ma już ugruntowaną w orzecznictwie ocenę prawno-karną tamtych wydarzeń
• AKTUALIZACJA: 7 grudnia 2022 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt I KK 443/22) uwzględnił kasację i uniewinnił skazanego    

 To już kolejna kasacja RPO na korzyść skazanego za udział w tamtych wydarzeniach.

Historia sprawy

Sąd Rejonowy w Zielonej Górze postanowieniem z 18 stycznia 2012 r. odtworzył w części zniszczone akta b. Sądu Powiatowego w Zielonej Górze.

Wynika z nich, że prokurator oskarżył obywatela o to, że 30 maja 1960 r. w Zielonej Górze, brał udział w zbiegowisku i zajściach publicznych, które utrudniały wykonanie prawnych czynności urzędowych w Domu Katolickim w Zielonej Górze oraz dopuścił się czynnej napaści na funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i osoby współdziałające. Miało to być  przestępstwo z art. 133 § 1 k.k. z 1932 r. w związku z art. 4 ustawy z 22 maja 1958 roku o zaostrzeniu odpowiedzialności karnej za chuligaństwo.

Sąd Powiatowy w Zielonej Górze 5 lipca 1960 r. uznał podsądnego za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu i skazał go na karę 3 lat pozbawienia wolności.

Sąd Wojewódzki w Zielonej Górze utrzymał wyrok zaskarżony rewizją obrońcy.

Wniosek RPO

Kasacja dotyczy prawomocnego wyroku b. Sądu Wojewódzkiego w Zielonej Górze z 10 listopada 1960 r. Utrzymał on wyrok Sądu Powiatowego.

RPO zaskarżył  wyrok sądu II instancji w całości na korzyść skazanego. Zarzucił mu rażące naruszenie prawa materialnego, to jest art. 133 § 1 Kodeksu karnego z 1932 roku w związku z art. 4 ustawy z 22 maja 1958 roku o zaostrzeniu odpowiedzialności karnej za chuligaństwo.

Polegało to na przypisaniu skazanemu zarzucanego czynu mimo braku w jego działaniu znamion przestępstwa, co miało istotny wpływ na treść orzeczenia. 

RPO wnosi o uchylenie zaskarżonego wyroku i uniewinnienie.

Argumentacja RPO

Jak wynika z materiału dowodowego, zarzucony oskarżonemu czyn w istocie dotyczył wydarzeń związanych z brutalną, siłową eksmisją parafii Św. Jadwigi, przeprowadzoną przez siły milicyjne  30 maja 1960 r. w Zielonej Górze. 

Przebieg i charakter tych zajść jest powszechnie znany i może być uznany za notorium sądowe. Kasacja przytacza fragment uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z 27 lipca 2011 r . (sygn. akt V KK 84/11), w którym przedstawiono ich historyczną ocenę:

„Wydarzenia, które rozegrały się tego dnia w Zielonej Górze, a których konsekwencję były stosunkowo szerokie represje karne podjęte wobec ich uczestników, niewątpliwie stanowiły wyraz społecznego oporu przed brutalną i bezprawną ingerencję władz państwowych w sferę życia religijnego. Bezprawne, gdyż naruszające art. 70 ust. 1 ówcześnie obowiązującej Konstytucji PRL z 1952 r., gwarantujący wolność sumienia i wyznania, a kościołom swobodne wypełnianie ich funkcji religijnych. Bezpośrednia przyczynę eskalacji wydarzeń była próba odebrania w drodze eksmisji Domu Katolickiego, dotychczas należącego do miejscowej parafii, przeciwko czemu protestowała miejscowa ludność. Wraz ze wzrostem sił milicyjnych zmierzających do siłowego wyprowadzenia z Domu Katolickiego grupy kobiet, narastał też tłum osób protestujących przeciwko postępowaniu władzy. Przystąpienie do akcji przybyłych oddziałów ZOMO, zmierzających do siłowego rozpędzenia tłumu, doprowadziło do przeciwstawienia się im wielu osób, które protestowały nie tylko werbalnie, ale i czynnie się im przeciwstawiły, odmawiając rozejścia się, obrzucając milicjantów kamieniami i kawałkami cegieł."

Z kolei, w wyroku z 4 czerwca 1998 r. (sygn. akt V KKN 187/97) Sąd Najwyższy wyraził pogląd stanowiący prawno-karną ocenę tych zajść: „30 maja 1960 r. w Zielonej Górze oskarżony w czasie czynności podjętych przez funkcjonariuszy Milicji w związku ze sprzeciwem społecznym wobec eksmisji katolickiej parafii Św. Jadwigi z budynku zajmowanego przez nią od 1945 r., rzucał w kierunku funkcjonariuszy kamieniami. Tło tych wydarzeń przedstawia zaliczone przez SN do materiału dowodowego opracowanie pod redakcją T. Dzwonkowskiego „Wydarzenia Zielonogórskie w 1960", Zielona Góra 1995 r. Pozwala to na ocenę dokonanych przez sądy obu instancji ustaleń i przyjęcie, iż w tym dniu w Zielonej Górze doszło do brutalnej akcji sił milicyjnych, która spotkała się ze sprzeciwem społecznym. W tych szczególnych okolicznościach zachowanie oskarżonego, polegające na rzucaniu kamieniami w kierunku funkcjonariuszy, podejmujących brutalne działania nie może się stać przedmiotem zarzutu, że w takiej sytuacji oskarżony nie powinien się tak zachować. Szczególna sytuacja motywacyjna wyłącza, w tym przypadku winę i to, w ocenie Sądu Najwyższego, powinno być podstawą zmiany wyroków sądów obu instancji i uniewinnienia oskarżonego".

Powyższy pogląd został zaaprobowany w judykaturze i znajduje swoje odbicie w jednolitej oraz ugruntowanej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 14 grudnia 2005 r., o sygnaturze akt V KK 331/05; z 7 lutego 2007 r., o sygnaturze akt V KK 413/06; z 23 kwietnia 2008 r., o sygnaturze akt V KK 70/08; z 14 stycznia 2010 r., o sygnaturze akt V KK 260/09; z 6 kwietnia 2011 r., o sygnaturze akt V KK 11/11).

Wskazane zapatrywania SN w pełni znajdują zastosowanie w realiach tej sprawy. Należy zatem uznać, że zachowanie oskarżonego nie wyczerpywało znamion przypisanego mu przestępstwa, a ściganie karne i skazanie miało formę represji na uczestnikach społecznego sprzeciwu wobec działań ówczesnej władzy – konkluduje zastępca RPO Stanisław Trociuk.

Najważniejsze motywy rozstrzygnięcia SN

Kasacja jest oczywiście zasadna, co pozwoliło ją rozpoznać w trybie art. 535 § 5 k.p.k. Z materiału dowodowego zgromadzonego i ujawnionego w toku postępowania w przedmiocie odtworzenia zaginionych akt Sądu Powiatowego w Zielonej Górze wynika, że czyn zarzucony, a następnie przypisany (…) dotyczył wydarzeń, które miały miejsce w dniu 30 maja 1960 roku, spowodowanych decyzją o eksmisji Parafii Rzymskokatolickiej pod wezwaniem Św. Jadwigi z budynku zajmowanego przez nią od 1945 roku, i zmianie przeznaczenia służącego celom religijnym Domu Katolickiego. 

Uczestnicy tych zajść działali w ramach słusznego protestu i oporu przeciwko naruszających przynależne im prawa działaniom ówczesnych władz. Wśród uczestników zdarzenia, brutalnie stłumionego przez siły milicyjne, znajdował się także i (…), którego ówczesne tam zachowanie było motywowane szczególną sytuacją, wykluczającą jego winę, co z kolei czyniło niemożliwym skazanie go za przypisane mu przywołanym powyżej wyrokiem byłego Sądu Powiatowego w Zielonej Górze przestępstwo. 

Interwencja funkcjonariuszy Milicji była bowiem bezprawna, gdyż naruszała art. 70 ust. 1 ówcześnie obowiązującej Konstytucji PRL z 1952 roku, gwarantujący wolność sumienia i wyznania, a kościołom swobodne wypełnianie ich funkcji religijnych. Przypisanie więc (…), jak i innym wówczas skazanym, działania z pobudek chuligańskich było oczywistym nadużyciem, ukrywającym rzeczywiste tło i genezę owych wydarzeń. 

Słusznie bowiem zauważył Sąd Najwyższy (m.in. w wyroku z dnia 4 września 2014 r., V KK 267/14), iż „Zachowania przeciwstawiające się bezprawnym działaniom organów porządkowych, podejmowanym z rażącym pogwałceniem obowiązujących konstytucyjnych norm, nie wyczerpują znamion przestępstwa z art. 133 § 1 k.k. z 1932 roku, a zatem nie mogły rodzić odpowiedzialności karnej, którą wyciągnięto w stosunku do osób stawiających opór siłom bezpieczeństwa”. Wobec braku winy przypisanie komukolwiek jakiegokolwiek przestępstwa, z powodów oczywistych, musi być ocenione jako rażące naruszenie prawa materialnego, które nie tylko mogło, ale także miało istotny wpływ na treść wyroku.

Stąd skazanie przedmiotowym, przywołanym na wstępie wyrokiem b. Sądu Powiatowego w Zielonej Górze, utrzymanym w mocy wyrokiem zaskarżonym kasacją Rzecznika Praw Obywatelskich było skazaniem oczywiście niesłusznym w rozumieniu art. 537 § 2 k.p.k. W konsekwencji należało - stosownie do treści tej regulacji - uchylić zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok Sądu Powiatowego w Zielonej Górze z dnia 5 lipca 1960 roku, sygn. akt I Kp 441/60 i uniewinnić (…) od popełnienia zarzucanego mu czynu.

Orzekający w niniejszej sprawie Sąd Najwyższy tym samym podziela tożsame stanowisko wielokrotnie wyrażone w analogicznych sprawach (por. m.in. wyroki tego Sądu z dnia:4 czerwca 1998 r., V KRN 187/97; 14 grudnia 2005 r., V KK 331/05; 7 lutego 2007 r„ V KK 413/06; 23 kwietnia 2008 r„ V KK 70/08; 10 lutego 2010 r„ V KK 384/09; 27 lipca 2011 r„ V KK 84/11; 9 października 2013 r„ V KK 169/13).

II.510.963.2022