Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• To sąd powinien decydować o zawieszeniu w czynnościach podejrzanego adwokata lub radcy prawnego
• Dziś w śledztwie decyduje o tym prokurator, a sąd tylko wtedy, gdy już trwa proces  
• Rzetelnie ocenić potrzebę takiego zawieszenia może tylko organ niezależny – obecnie jest nim nie prokuratura, lecz tylko sąd
• Minister Sprawiedliwości-Prokurator Generalny może bowiem ingerować w to, kto będzie wykonywał zawód adwokata, pozbywając się obrońców swych politycznych konkurentów w toczących się postępowaniach

Dlatego Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do senackiej Komisji Ustawodawczej o odpowiednią zmianę prawa.

Sprawa mec. Romana Giertycha (którego prokuratura zawiesiła w czynnościach, co uchylił potem sąd) pokazuje możliwość instrumentalnego stosowania przepisów o zawieszeniu w sprawach mających kontekst polityczny.

Obecnie środek zapobiegawczy w postaci zakazu wykonywania danego zawodu wykonuje w postępowaniu jurysdykcyjnym sąd, a w fazie śledztwa – prokurator (od jego decyzji przysługuje odwołanie do sądu).

Zawieszony adwokat czy radca prawny nie może m.in. prowadzić spraw swych klientów przed sądem czy prokuraturą. Pozbawia to ich (na czas zawieszenia) możliwości uzyskania pomocy prawnej. A to zaś oznacza niemożność realizacji konstytucyjnego prawa do obrony za pośrednictwem adwokata czy radcy prawnego, który zna ich sprawę i któremu powierzyli w tajemnicy informacje.

Stosowanie tego środka w ramach śledztwa przez prokuratora budzi zastrzeżenia. Daje mu to bowiem możliwość instrumentalnego wykorzystania tej instytucji w celu pozbawienia podejrzanego możliwości skutecznej obrony.

Prokurator jest zarazem "gospodarzem” postępowania, jak i jego stroną zainteresowaną osiągnięciem konkretnego rezultatu: skazania podejrzanego. A w obecnym kształcie ustrojowym nie sposób uznać, że prokuratura cechuje się niezależnością od władzy wykonawczej.

O silnych związkach prokuratury z władzą wykonawczą świadczy, że na jej czele stoi Minister Sprawiedliwości, kóry pełniąc zarazem funkcję Prokuratora Generalnego może:

• wydawać prokuratorom polecenia dotyczące czynności procesowej,
• zmieniać lub uchylać decyzje prokuratorów,
• przejmować sprawy prowadzone przez prokuratorów i wykonywać ich czynności,
• zwrócić się o przeprowadzenie czynności operacyjno-rozpoznawczych, jeżeli pozostawałyby one w bezpośrednim związku z toczącym się postępowaniem.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały siedmiu sędziów z 18 czerwca 2019 r. zwrócił uwagę, że obecnie prokuratura jest organem „ulokowanym nie tylko poza władzą sądowniczą, ale także poza szeroko rozumianym wymiarem sprawiedliwości, a więc pozbawionym gwarancji konstytucyjnych oraz – co już akcentowano – skonstruowanym na zasadzie zależności i podporządkowania, współcześnie także szerokim zakresie podporządkowania zewnętrznego (politycznego)”.

Stosując zawieszenie w trakcie śledztwa, Minister Sprawiedliwości-Prokurator Generalny może zatem ingerować realnie w to, kto będzie wykonywał zawód adwokata lub radcy prawnego, pozbywając się obrońców swoich politycznych konkurentów w toczących się postępowaniach.

Do rzetelnej oceny tego środka potrzebny jest zatem organ niezależny. W obecnym kształcie ustrojowym nie jest nim prokuratura, lecz wyłącznie sąd.

A sama możliwość zażalenia do sądu nie jest wystarczająca, bo nie wstrzymuje to zawieszenia, które jest natychmiast wykonalne. Rozpoznanie zażalenia może trwać zaś kilka tygodni. Nawet jeśli sąd je uzna, to mogą już wystąpić negatywne konsekwencje, zarówno dla danego adwokata lub radcy prawnego, jak również dla ich klientów.

- To sąd, zarówno w postępowaniu przygotowawczym jak i w postępowaniu jurysdykcyjnym, powinien być uprawniony do zastosowania tego środka zapobiegawczego wobec adwokata lub radcy prawnego - podkreśla Adam Bodnar.

Niezależny sąd i niezawisły sędzia, niezaangażowany w ściganie i oskarżanie, zapewnią wyższy standard ochrony pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa, do którego została powołana adwokatura.

II.519.1789.2020