Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Seniorzy działający w fundacjach sygnalizują problem sprawozdawczości cyfrowej z działalności fundacji
• Od 1 stycznia 2023 r. fundacje mają obowiązek sporządzania sprawozdania w formie cyfrowej i podpisywania jej podpisami elektronicznymi
• Automatyczne przekształcanie dotychczasowych obowiązków papierowych w obowiązki cyfrowe może naruszać zakaz dyskryminacji i oraz prawa osób w wieku podeszłym do godnego i niezależnego życia
• Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się w tej sprawie do Minister ds. Polityki Senioralnej
• AKTUALIZACJA 4.06.2024: Wszystkie aspekty wykluczenia cyfrowego osób starszych poruszone przez Rzecznika wpisują się w założenia polityki senioralnej, odpowiadającej na potrzeby seniorów i wyzwania demografii. Są one również zgodne z kierunkami działań podejmowanych lub planowanych do podjęcia przeze mnie jako Ministra ds. Polityki Senioralnej - odpisała min. Marzena Okła-Drewnowicz

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają wnioski dotyczące problemu wykluczenia cyfrowego seniorów. Jest to temat coraz bardziej aktualny w związku z postępującymi zmianami technologicznymi.

Seniorzy działający w fundacjach sygnalizują problem sprawozdawczości cyfrowej z działalności fundacji.

Fundacje co roku składają sprawozdanie ze swej działalności. Od 1 stycznia 2023 roku takie sprawozdanie sporządzane jest w postaci elektronicznej, na formularzu udostępnionym w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej urzędu obsługującego Ministra Sprawiedliwości. Powinno być też opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.

Pomimo relatywnie dobrze rozwiniętej sieci internetowej w Polsce, na tle pozostałych państw Unii Europejskiej, odsetek osób (w szczególności osób starszych), które nigdy nie korzystały z Internetu, jest nadal wysoki. Liczba osób korzystających ze źródeł internetowych administracji publicznej w Polsce nie przekracza średniej wśród państw członkowskich UE. Natomiast jeśli chodzi o osoby starsze, to Polska plasuje się wśród państw, w których seniorzy najrzadziej korzystają z usług e-administracji.

Z badań wynika, że niski poziom wykorzystania nowoczesnych technologii przez seniorów wynika z przywiązania do dawnych przyzwyczajeń, braku zapewnienia odpowiedniego dostępu, a także braku umiejętności korzystania z nich.

Istotnym elementem wskazywanym przez samych seniorów są także problemy zdrowotne (przede wszystkim problemy ze wzrokiem), które utrudniają korzystanie z zasobów internetowych. Identyfikowany jest także problem polskiego prawodawstwa oraz tworzonych programów rządowych, w których brakuje odpowiednich rozwiązań strukturalnych, mogących wspomniane problemy rozwiązać.

W wystąpieniu do minister do spraw polityki senioralnej Rzecznik zaznacza, że automatyczne przekształcanie dotychczasowych obowiązków papierowych w obowiązki cyfrowe, bez zapewniania odpowiednich przepisów przejściowych, a także możliwych wyłączeń uzasadnionych okolicznościami, budzi zastrzeżenia w zakresie nie tylko prawidłowej legislacji, ale także zgodności z konstytucyjnym zakazem dyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji RP) oraz właściwym poszanowaniem praw osób w wieku podeszłym do godnego i niezależnego życia (art. 25 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej).

W związku z tym Marcin Wiącek prosi minister Marzenę Okłę-Drewnowicz o zajęcie się tym tematem i rozważenie podjęcia odpowiednich działań legislacyjnych. Potrzebna jest bowiem dyskusja na temat konieczności wspierania osób starszych w świecie zdominowanym przez cyfryzację oraz wprowadzania takich rozwiązań, które w przypadku braku możliwości nabycia kompetencji cyfrowych, nie będą doprowadzać do wykluczenia tych osób z życia społecznego.

Odpowiedź Marzeny Okły-Drewnowicz, minister ds. polityki senioralnej

Dziękuję za poruszenie problemu wykluczenia cyfrowego osób starszych oraz rekomendacje rozwiązań w tym obszarze.

Pragnę podkreślić, że jako Minister do spraw Polityki Senioralnej, podzielam przekonanie Pana Rzecznika, o konieczności wielowymiarowego wspierania seniorów w świecie zdominowanym przez nowoczesne technologie.

Mając na uwadze, że celem polityki senioralnej jest zapewnienie warunków do godnego i niezależnego starzenia się, działania adresowane do osób starszych powinny mieć charakter horyzontalny i obejmować różne aspekty życia. Jestem przekonana, że przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu jest jednym z najważniejszych zadań nowoczesnej i spójnej polityki senioralnej państwa, a warunkiem skuteczności jest współpraca międzyresortowa i międzysektorowa. W tym kontekście szczególną rolę pełni Minister do Spraw Polityki Senioralnej, którego zadaniem jest koordynacja działań organów administracji rządowej w zakresie monitorowania sytuacji osób starszych oraz inicjowanie, wspieranie i promowanie rozwiązań z zakresu polityki senioralnej . Dlatego też jednym z pierwszych działań podjętych przeze mnie po objęciu tej funkcji było dokonanie przeglądu działań na rzecz osób starszych we wszystkich ministerstwach.

Z informacji przekazanych przez poszczególne resorty wynika, że w zakresie przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu wiele planowanych działań to kampanie informacyjne i działania edukacyjne. Jako Minister do spraw Polityki Senioralnej wspieram tego rodzaju projekty i podejmuję współpracę w ich organizacji z ministerstwami. I tak na przykład w wyniku uzgodnień pomiędzy Ministrami do spraw Polityki Senioralnej, Zdrowia, Edukacji i Cyfryzacji, w kwietniu br. utworzony został roboczy zespół ds. kampanii mających na celu przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu. Innym działaniem podnoszącym świadomości seniorów w zakresie aktualnych zagrożeń spowodowanych działalnością cyberprzestępców, jest cykl bezpłatnych spotkań w ramach projektu edukacyjnego Centrum Edukacji dla Uczestników Rynku - CEDUR.

Organizatorem seminariów kierowanych do osób indywidualnych środowisk seniorskich w całej Polsce, jest Urząd Komisji Nadzoru Finansowego we współpracy z Minister do spraw Polityki Senioralnej oraz Komendą Główną Policji.

Niewiedza, niskie kompetencje cyfrowe, czy brak dostępu do Internetu to tylko niektóre przyczyny wykluczenia cyfrowego seniorów. Istnieje wiele innych barier ograniczających możliwość korzystania z technologii ICT, a tym samym dostęp do e-usług, jak choćby stan zdrowia, czy nienadążanie za zmianami technologicznymi. Dlatego, zabierając głos w dyskusji na ten temat, podkreślam konieczność uwzględniania tych ograniczeń na etapie projektowania rozwiązań cyfrowych w administracji.
W tym kontekście, w związku z przygotowywanym przez Ministerstwo Cyfryzacji dokumentem o charakterze strategicznym w dziedzinie cyfryzacji, przekazałam skrótową diagnozę zagrożenia wykluczeniem cyfrowym wraz z propozycją działań zaradczych.

Rekomendowane przeze mnie działania obejmują przede wszystkim:

• tworzenie usług, treści dostosowanych do możliwości i ograniczeń osób z generacji 50+;
• wprowadzenia różnych form wsparcia w zakresie usług publicznych, do których dostęp został scyfryzowany, np. poprzez możliwość skorzystania z asysty pracownika właściwego dla danej usługi urzędu;
• przełamywania barier związanych z brakiem potrzeb, chęci i kompetencji osób starszych w zakresie korzystania z nowych technologii;
• wspieranie kompetencji cyfrowych osób starszych i przeciwdziałanie utracie już posiadanych umiejętności;
• wskazywanie korzyści związanych z korzystaniem z nowych technologii i ich produktywnym wykorzystaniem;
• opracowania oferty szkoleń i innych działań edukacyjnych z zakresu wykorzystania nowych technologii przez osoby w wieku 50+, w szczególności na obszarach wiejskich;
• przeciwdziałanie zagrożeniom wynikającym z korzystania z Internetu.

Reasumując, wszystkie aspekty wykluczenia cyfrowego osób starszych poruszone przez Pana Rzecznika w wystąpieniu, wpisują się w założenia polityki senioralnej, odpowiadającej na potrzeby seniorów i wyzwania demografii. Są one również zgodne z kierunkami działań podejmowanych lub planowanych do podjęcia przeze mnie w toku sprawowania funkcji Ministra do spraw Polityki Senioralnej.

VII.801.2.2022