Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Kandydatów na sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z Polski wyłania zespół złożony wyłącznie z osób wskazanych przez władzę wykonawczą
• Zespół obraduje na posiedzeniach zamkniętych; nie jest też przewidziane publiczne wysłuchanie kandydatów – jak było w 2010 r. 
• A udział w całej procedurze powinni brać przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości, samorządów prawniczych, RPO, czy organizacji pozarządowych broniących praw człowieka
• Procedury wyboru kandydata nie spełniają w pełni standardów Rady Europy – wskazuje RPO 

Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił  do ministra spraw zagranicznych Zbigniewa Raua o dostosowanie procedury do tych standardów.

W październiku 2021 r. upływa kadencja polskiego sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu Krzysztofa Wojtyczka. Spośród  kandydatów nowego sędziego wybiera Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy

Wybór sędziego na kolejną 9-letnią kadencję ma wpływ na kształtowanie systemu międzynarodowej ochrony praw człowieka.  Dlatego istotne jest zapewnienie przez MSZ (odpowiedzialnego za przedłożenie listy kandydatów) przejrzystości, transparentności oraz zgodności procedury wyłaniania kandydatów ze standardami Rady Europy.

Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy oczekuje, że nominacja kandydatów będzie przebiegać zgodnie z ustalonymi standardami, m.in.  z wytycznymi Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie selekcji kandydatów do stanowiska sędziego ETPC, przyjętymi  28 marca 2012 r. oraz zgodnie z rezolucją Zgromadzenia Parlamentarnego z 26 maja 2020 r.

W ocenie RPO w pełni standardów tych nie spełnia zarządzenie MSZ z 13 stycznia 2012 r. w sprawie powołania Zespołu ds. wyłonienia kandydatów na urząd sędziego ETPC, określające krajową procedurę wyboru. 

Zgodnie z wytycznymi Komitetu Ministrów podmiot odpowiedzialny za rekomendowanie kandydatów powinien mieć zrównoważony skład, jego członkowie powinni dysponować odpowiednią wiedzą techniczną, cieszyć się poważaniem i zaufaniem oraz nie powinni być podatni na niewłaściwe wpływy. A Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy w Rezolucji 1646(2009) szczególnie mocno zalecało odpolitycznienie krajowej procedury selekcji kandydatów.

Wątpliwości Rzecznika budzi więc skład Zespołu, którego członkami osoby wskazane przez organy wykonawcze. Decydujący głos ma przewodniczący Zespołu -  wiceminister MSZ odpowiedzialny za sprawy prawne i traktatowe. Pełnomocnik MSZ ds. postępowań przed ETPC  uczestniczy zaś w pracach Zespołu bez prawa głosu. Tak ukształtowany skład Zespołu nasuwa poważne wątpliwości co do pozostawania poza naciskiem politycznym.

Rzecznik zwraca też uwagę na brak transparentności i przejrzystości procedury wyboru kandydata. Zgodnie z regulaminem Zespołu obraduje on na posiedzeniach zamkniętych. Poza jawnością pozostaje więc kwesta przesłuchania kandydatów, sprawdzenia przez Zespół spełniania przez nich niezbędnych kwalifikacji językowych, doświadczenia czy kompetencji.

Nie jest również przewidziane publiczne wysłuchanie przyszłych kandydatów - tak jak miało to miejsce w 2010 r. przy wyborze sędziego ETPC. Tymczasem  rekomendacja Zgromadzenia Parlamentarnego nr 1429 (1999) zaleca przeprowadzanie konsultacji parlamentarnych w trakcie tworzenia listy kandydatów w celu zapewnienia transparentności krajowej procedury selekcji.

Nominacja kandydatów powinna odbywać się zatem z  udziałem przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości, samorządów prawniczych, RPO czy organizacji pozarządowych zaangażowanych w ochronę praw człowieka. Rzecznik  podziela postulaty Naczelnej Rady Adwokackiej, Krajowej Izby Radców Prawnych oraz Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka zapewnienia właściwej struktury Zespołu co do  wyłaniania kandydatów, tj. powołania grona ekspertów w dziedzinie ochrony praw człowieka/osób apolitycznych.

RPO popiera również inicjatywę przeprowadzenia wysłuchania kandydatów przez komisję sejmową, z udziałem przedstawicieli organizacji społecznych zajmujących się ochroną praw człowieka. Wychodzi to naprzeciw oczekiwaniom Zgromadzenia Parlamentarnego. Postępowanie w sprawie kandydatów na tak ważne stanowisko, jakim jest sędzia ETPC, wymaga bowiem zapewnienia przejrzystych i uczciwych procedur.

VII.070.12.2020